شعار سال: سنجاب ایرانی که گونه بومی ایران است، در غرب کشور و محدوده زاگرس زندگی میکند. جنگلهای بلوط زاگرس پر از درختان بلند و کهنسال است. سنجابها درختان بلند و کهنسال را به درختان کوتاه و پرشاخوبرگ ترجیح میدهند. دانههای بلوطی که سنجابها جمع میکنند و زیر خاک مدفون میشود، ارزش بالایی در گسترش و تجدید حیات جنگلهای بلوط غرب کشور دارد.
برجهای دود از جنگلهای بلوط بلند شده، مردم محلی میدانند که باز هم پای شکارچیان در میان است، آنها که از هر حربهای برای ویرانی داشتههای دیار زاگرس بهره بردهاند.
روایت تلخ مهاجرت اجباری «بلوط»کاران زاگرس
شکارچی تلاش میکند آتشی را که پای بلوط کهنسال روشن کرده هرچه بیشتر شعله ور کند تا دود و گرمای بیشتری ساکنان این بلوط پیر و خسته را بیازارد.
لحظاتی میگذرد و ناگاه ساکنان بلوط پیر دیگر تاب نمیآورند و از خانه هراسان بیرون میجهند و اینجا کار اصلی شکارچی آغاز میشود تا توبره خود را پر از «سنجاب»هایی کند که بعد از خانهخرابی باید طعمه دست شکارچیان شوند.
این روش بلوطکاران کهنه زاگرس برای گرفتن سنجابهاست؛ آنها که با دستهایشان بلوط میکارند تا زاگرس زنده بماند و نفس بکشد تا با مرگ هر روزه درختان بلوط، زاگرس غصهدار نشود و دانه دیگری را در خود پرورش دهد.
توبره شکارچی حال پر از سنجابهایی است که قرار است به مهاجرت اجباری فرستاده شوند، این سنجابها سپس راهی بازارهای تهران میشوند تا بهعنوان حیوان خانگی بهفروش برسند.
این روایت کوتاه، روایت هرساله زاگرس، دیار سنجاب و بلو، است، روایت هجری که هم برای زاگرس بحرانزاست و هم سنجاب ایرانی را در معرض خطر قرار داده است.
ضرورت حفظ جنگلها و ساختار تنوع زیستی
محسن تیزهوش، کارشناس حوزه محیطزیست لرستان، دراینباره گفت: در جهان امروز و با گسترش برنامههای مرتبط با توسعه و صنعت بخش بسیار زیادی از جنگلهای زمین از بین رفتهاند و در این بین سرزمینهایی که در بخش خشک و فراخشک قرار گرفته و با سرعت بیشتری از منابع طبیعی برای پیشبرد اهداف گوناگون هزینه میکنند، در خطر بیابانیشدن و چالشهای گوناگون قرار دارند.
وی با بیان اینکه درحالحاضر حفظ جنگلها و ساختار تنوع زیستی مهمترین کاری است که باید از سوی تمامی دولتهای جهان مدنظر قرار گیرد، گفت: نگهداشت منابع طبیعی به حفظ سرمایههای آبی و خاکی ما بازمیگردد و این در حالی است که هرسال بهدلایلی همچون تغییرات کاربری، کشاورزی ناپایدار و ازبینرفتن گونههای مهم حیاتوحش از وسعت جنگلهای جهان کاسته میشود.
این کارشناس حوزه محیطزیست، بیان داشت: برای ما انسانها ازبینرفتن این پهنههای سبز کره زمین چیزی جز نابودی عوامل زیستی و ضرر و زیانهای اقتصادی و اجتماعی را در پی نخواهد داشت، سالهاست که محیطزیست و منابع طبیعی ایران نیز در چنین شرایطی قرار گرفته، زیرا در دهههای مختلف و با گسترش برنامههای مرتبط با توسعه و حتی تغییرات آبوهوایی بخشهای بسیار مهمی از جنگلها و تنوع زیستی خود را از دست داده است.
قاچاق گونههای زیستی در غفلت و بیتفاوتی مسئولان
تیزهوش تصریح کرد: در این بین، هر زمانی که شرایط محیطزیستی سخت شده و خشکسالی گریبان جوامع شهری و روستایی را گرفته، این جنگلهای بلوط در غرب کشور بودهاند که از عمق چالشهای زیستمحیطی کاستهاند، اما در بخش حفاظت از همین جنگلهای زاگرس نیز آنقدر بیتفاوتی و عملکردهای خنثی دیده شده که امروز نهتنها چوبهای آن، بلکه حیاتوحش آن نیز به کلانشهرهایی همچون تهران قاچاق میشود.
وی با بیان اینکه سالهاست محیطزیست و تنوع زیستی منطقه کوهستانی زاگرس در غرب کشور مورد هجوم سودجویانی قرار میگیرد که برخی از گونههای مهم حیاتوحش آن را به شهرهای دیگر قاچاق میکنند تا تخریب چرخه زیستی عمیقتر شود، گفت: بیشک حفاظت از گونههای ارزشمندی همچون سنجاب ایرانی که بهصورت مستقیم در نگهداشت درختان بلوط نقش مهمی دارند، یکی از اساسیترین راهبردهایی است که آنچنان که باید به آن پرداخته نشده است.
این کارشناس حوزه محیطزیست لرستان، در ادامه با تأکید بر اینکه یکی از استانهایی که در منطقه زاگرس، تنوع زیستی آن همواره آسیب دیده، لرستان بوده و گونههای مهمی از آن بهسمت شهرهای بزرگ قاچاق شده است، افزود: این چالشی است که در ادوار مختلف مدیریتی رخ داده، اما هنوز برای کنترل و بهصفررساندن آن اقدامی ریشهای صورت نگرفته و هنوز هم میتوان در پایتخت کشور گونههایی را یافت که از لرستان قاچاق شدهاند.
تیزهوش بیان داشت: این آسیبی است که هر سال بر عمق آن افزوده شده و از سوی دیگر شاهد یک بیتفاوتی بزرگ در تصمیمگیران و متولیان این بخش هستیم.
فروش سنجابها در غفلت سازمان حفاظت از محیطزیست
وی با بیان اینکه بهنظر میرسد در رأس این متولیان، سازمان حفاظت از محیطزیست در یک خواب بسیار عمیق بهسر میبرد زیرا سطح حساسیت نسبت به چنین رخدادهایی بهشدت کاهش یافته و گویا از شروع قاچاق تا فروش چنین گونههایی در کمترین سطح اهمیت قرار دارد، عنوان کرد: اگر متولیان به وظایف خود عمل کرده و ریشه چنین رخدادهایی را شناسایی میکردند، امروز شاهد ازبینرفتن تنوع زیستی در زاگرس و استانهایی همچون لرستان نبودیم.
این کارشناس حوزه محیطزیست لرستان تصریح کرد: در زمانیکه سنجاب ایرانی باید مشغول جمعکردن میوه درخت بلوط و مخفیکردن آن در زیر خاک باشد، یا با تنشهایی مثل آتشزدن لانهاش برای بهدامافتادن روبهرو میشود یا در نهایت در قفسهای تنگ مشغول یافتن راهی برای فرار بهسمت خانه خود است که در هر دو حالت محیطزیست این گونه فوقالعاده جذاب و بلوطکار را بهراحتی از دست میدهد تا عدهای بهراحتی و در آرامش کامل این گونه را کیلومترها از زیستگاه خود دور کرده و به تجارت کثیف و دور از اخلاق خود ادامه دهند.
زندگی در قفس، کیلومترها دورتر از زیستگاه و در نهایت مرگ...
تیزهوش با طرح این سؤال که بهراستی چگونه سنجاب ایرانی از استانهایی همچون لرستان بهسمت تهران قاچاق میشود و بهراحتی در میدانهای شلوغ شهر با قیمت ۴۰۰ هزار تومان به فروش گذاشته میشود، اما هیچ نهاد یا سازمانی حاضر به پیگیری این موضوع نیست، گفت: آیا این سؤالی بیپاسخ یا بیمورد است؟ چرا شهروندان دیدن چنین صحنههایی را عادی میپندارند و برخی دیگر این گونه را خریداری کرده و به خانه میبرند، درحالیکه پس از مدت کوتاهی این گونه براثر تنشهای مختلف جان خود را از دست میدهد.
وی ادامه داد: اگر یک جامعه احساس مسئولیت خود را در قبال حقوق حیوانات از دست بدهد یا سطح حساسیت در آن کاهش یابد، این جامعه در معرض بروز اتفاقات عمیق اجتماعی نیز قرار خواهد گرفت، در نهایت حفاظت از گونههای زیستی چه گیاهی و چگونههای مهم حیوانی کلید نگهداشت منابع بسیار مهمی همچون آب و خاک و هوا هستند و باید همه مردم احساس مسئولیت کنند و نباید بهراحتی از کنار چنین موضوعاتی عبور کرد.
نقش «باغبان طبیعت» در احیای جنگلهای زاگرس
مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل حفاظت محیطزیست لرستان، نیزدر سخنانی با بیان اینکه براساس قوانین و مقررات محیطزیست خریدوفروش سنجاب و هر گونه جانوری ممنوع است، اظهار داشت: بهطور حتم برنامه محیطزیست در این زمینه نیز برخورد با متخلفان است.
وی با اشاره به اینکه در سنوات گذشته موردهای زیادی داشتهایم از کسانی که اقدام به خریدوفروش یا قاچاق سنجاب کردهاند، تصریح کرد: برای این افراد پروندههای قضایی تشکیل شده و گاه جریمههای سنگین و حتی زندانی هم داشتهایم.
مدیرکل حفاظت محیطزیست لرستان در ادامه با بیان اینکه سنجاب گونه جانوری بسیار حائزاهمیتی در منطقه زاگرس است، افزود: در اصطلاح به این گونه جانوری «باغبان طبیعت» گفته میشود که نقش بسزایی در احیای جنگلها بهویژه جنگلهای زاگرس دارد.
فتحی بیرانوند با اشاره به اینکه لرستان یکی از زیستگاههای اصلی سنجاب در سطح کشور است و قطعاً متخلفانی هستند که سنجاب قاچاق میکنند، افزود: اما درهرصورت ما با همکاری همیاران محیطزیست و همچنین محیطبانان دراینباره برخوردهایی داشتهایم و اگر جایی هم گزارشی داشته باشیم بهطور حتم سریعاً رسیدگی میشود.
شناسایی باندهای قاچاق سنجاب زاگرس
وی با تأکید بر اینکه پروندههایی در مراجع قضایی در حال رسیدگی است، گفت: گاه احکام و جرایم سنگینی هم برای متخلفان صادر شده؛ اگر مورد خاصی در استان وجود داشته باشد، سریعاً رسیدگی میکنیم.
مدیرکل حفاظت محیطزیست لرستان با تأکید بر اینکه یکی از گونههایی که نقش بسزایی در احیای جنگلها دارد، سنجاب است، تصریح کرد: این گونه بهصورت طبیعی با توجه به نوع رفتارش از لحاظ فیزیولوژیکی دانههای بلوط، فندق، گردو و... را میچیند و برای زمستانگذرانی در خاک دفن میکند.
فتحی بیرانوند ادامه داد: اما با توجه به خلقت آن، این گونه فراموشکار است و فراموش میکند که این دانهها را کجا دفن کرده است، این امر باعث میشود که در پی بارندگی و مهیاشدن شرایط دانه رشد کند و به درختان جنگلی تبدیل شود و به همین دلیل نقش این گونه مهم، اساسی و حیاتی در رابطه با احیای جنگلهاست.
وی با بیان اینکه وظیفه ما در جلوگیری از خریدوفروش این گونه و همچنین قاچاق آن و حفاظت از آن بهصورت کلی است، تصریح کرد: در این راستا به وظایف خود نیز عمل میکنیم.
قاچاقچیان حرفهای که بارها دستگیر شدهاند
مدیرکل حفاظت محیطزیست لرستان با تأکید بر اینکه پروندههای زیادی مربوط به خریدوفروش سنجاب داشتهایم، تصریح کرد: در هر صورت باندهای زیادی در استان شناسایی کردهایم و افرادی که حرفهای بودهاند چندبار دستگیر و مجازات شدهاند.
فتحی بیرانوند با بیان اینکه طی دو تا سه سال گذشته قاچاق سازماندهیشدهای دراینباره نداشتهایم، گفت: قبلاً در فضای مجازی و در محیطهای عمومی خریدوفروش سنجاب صورت میگرفت، اما در دو تا سه سال اخیر باندهای فضای مجازی که کار قاچاق و خریدوفروش را انجام میدادند، دستگیر شدند و در فضای بازار نیز فعلاً گزارشی نداشتهایم.
وی بیان داشت: اگر گزارشی دراینباره به ما ارائه شود و استان محل فروش آن مشخص باشد، به استان مقصد اطلاع میدهیم و برخورد لازم صورت خواهد گرفت.
بههرروی مرور رویدادهای تلخی که هرروزه بر زاگرس میگذرد، حاوی پیامهای ناگواری است، پیامهایی از خالیشدن دست مهمترین اکوسیستم ایران، منطقهای که بخش عمدهای از آب کشور را تأمین میکند و نقش مهمی در تغییرات آبوهوایی دارد.
استمرار تخریبهای گسترده در جنگلهای بلوط، زوال بلوط، گردوغبار و ازبینرفتن گونههای جانوری این منطقه میتواند در آیندهای نهچنداندور گرفتاریهای متعددی را برای منطقه زاگرس بههمراه داشته باشد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 20 خرداد 98، شماره: 68990