شعار سال: یکی از پدیدههایی که جهان امروزی به عنوان یک مسئله با آن برخورد میکند، جهانی سازی همه امور است. حکمرانی جهانی هم در همین راستا معنی پیدا میکند که عبارت است از ساخت و اِعمال اقتدار روی مجموعه پیچیدهای از کنشگران جهانی که قطعأ هدف خاصی را دنبال میکند. عرصه پژوهش هم مستثنی از سایر حوزههای اجتماعی نبوده و قطعأ تاکنون یکی از موارد جهانی سازی و حکمرانی جهانی قرار گرفته است. در این میان به نظر میرسد بتوان با ارائه شناختی از شورای جهانی پژوهش، گامی در فهم حکمرانی جهانی پژوهش برداشت. لازم به ذکر است که ایران نیز در این شورای جهانی عضو بوده و نماینده دارد.
شورای جهانی پژوهشیک سازمان مجازی است که شامل رؤسای دفاتر تأمین مالی علوم و مهندسی از کل جهان میباشد. هدف اصلی آن ترفیع وضعیت اشتراک دادهها و ایجاد فرایند یادگیری برای تشریک مساعی بهتر میان دفاتر تأمین مالی در کل دنیا میباشد. اهداف هفتگانه این شورا را میتوان به صورت زیر بیان کرد:
1. بهبود ارتباطات و همکاری بین دفاتر تأمین مالی پژوهش در کشورها.
2. تشویق به اشتراک دادهها و بهترین اقدامات برای همکاری پژوهشی با کیفیت بالا.
3. ایجاد یک اجتماعی برای جلسات منظّم برای رؤسای شورای پژوهشی کشورها.
4. پاسخ دادن به فرصتها و بیان مسائلی با دغدغه مشترک در حمایت از پژوهش و آموزش.
5. وسیله شدن برای آن دسته از نهادهایی که میخواهند یک چشمانداز جهانی برای پژوهش داشته باشند یا آن را تقویت کنند.
6. برای کشف مکانیسمهایی که تشکیلات علم جهانی و اجتماع پژوهش جهانی را حمایت میکند.
7. متمرکز شدن و رسیدن به تصمیماتی مبتنی بر شایستگی علمی.
بر اساس آنچه که در معرفی شورای جهانی پژوهش آمده است، این سازمان یک سازمان غیر رسمی است که برای یافتن مسیرهای قابل پذیرشِ متقابل در جهت تشریک مساعی بینالمللی پژوهشی فعالیت میکند. این سازمان فعلأ به صورت مجازی است و دبیرخانه دائمی ندارد. همه اعضا بایستی هزینههای مربوط به مشارکت خویش را پرداخت کنند. این شورا در رأس خود دارای یک هیئت راهبری است که متشکل از ۱۱ نفر از رؤسای شورای ملی پژوهش کشورهای فعال در شورای جهانی پژوهش است. ترکیب این هیئت راهبری بر اساس پنج منطقه جهانی به صورت زیر خواهد بود:
1. سه نفر از آمریکا
2. سه نفر از اروپا
3. سه نفراز آسیا- اقیانوسیه
4. یک نفر از آفریقای سیاه یا زیرصحرایی
5. یک نفر از خاورمیانه و آفریقای شمالی
از عمده وظایف شورای راهبری، تعیین دبیر اجرایی و گروه حامی اجرایی، تأسیس کمیته راهبری بینالملی و همچین تعیین اعضای علی البدل شورای راهبری است. مسئولیتهای کمیته راهبری بینالمللی شامل چندین مورد میشود:
شورای جهانی پژوهش که از سال ۲۰۱۲ به فعالیت خود شروع کرده است تا کنون شش جلسه سالانه داشته است. حاصل این جلسات معمولأ شامل برخی بیانیهها و برنامهها میشود که موضوعات مختلفی را شامل میشود. این بیانیهها و برنامهها با زبانهای مختلف انگلیسی، عربی، اسپانیایی و … در سایت شورا بارگذاری میشود. به عنوان نمونه بیانیه اصول دسترسی باز به انتشارات، بیانیه اصول همکاری پویا در پژوهش و نوآوری، بیانیه اصول و اقدامات ترویج برابری زنان در پژوهش، بیانیه اصول بررسی شایستگی علمی.
به عنوان مثال به توضیح مختصری از بیانیه اصول بررسی شایستگی علمیپرداخته میشود. این بیانیه شامل دو صفحه است که پس از مقدمه به بیان اصول پرداخته است. این بیانیه با محوریت بنیاد ملی علوم آمریکا و با حضور بیش از ۵۰ کشور (کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و گروه ۲۰) با دو هدف اصلی ایجاد شد.
اولأ، با توافق جهانی در مورد اصول اساسی، بایستی این اصول موجب همکاری بینالمللی در میان آژانسهای تأمین مالی که از جامعه پژوهش علمی پشتیبانی میکنند، بشود. دومأ، برای آن دسته از کشورهایی که در حال ایجاد مؤسسات مالی جدید هستند، این اصول یک اجماع جهانی در مورد عناصر کلیدی لازم برای یک سیستم بررسی دقیق و شفاف را فراهم میکند. اصولی که در این بیانیه اعلام شده است عبارتند از:
1. ارزشیابی توسط متخصص: به طوری که این ارزیابها بر اساس معیارهای واضح و صریح انتخاب شدهاند.
2. شفافیت: تصمیمها بایستی مبتنی بر قواعد و رویههای واضح و از قبل منتشر شده، گرفته شود؛ بعلاوه، ناشران بازخوردِ مناسبی از ارزیابی پروپوزال خود بگیرند.
3. بی طرفی: پروپوزالها بایستی براساس انصاف و شایستگی ارزیابی شوند. تعارض منافع نیز بایستی طبق فرآیندهای معین و منتشر شده، مدیریت شود.
4. تناسب: فرآیند بررسی بایستی با ماهیت فراخوانها، زمینههای پژوهشی اعلام شده، همچنین با سرمایهگذاری و پیچیدگی کار متناسب باشد.
5. قابلیت اعتماد: همه پروپوزالهایی که شامل دادههای مرتبط یا حقوق مالکیت فکری هستند، باید توسط بررسیکنندگان و سازمانها امانتداری شود.
6. ملاحظات اخلاقی و درستی پژوهش.
حال بر اساس این شناختی که از شورای جهانی پژوهش کسب شده است، میتوان درسهایی از آن برای حکمرانی جهانی پژوهش گرفت. شاید مهمترین درس این باشد که در ابتدای شکل گیری اینگونه حرکتهای جهانی، آغاز آن با ابهام شدیدی مواجه است.
این ابهام ابتدایی در ادبیات حکمرانی، ابزاری برای نفوذ و اثرگذاری محسوب میشود. در آغاز با عنوان یک سازمان مجازی و نه بینالمللی و بدون هیچ الزاماتی برای بیانیهها و تصویبهای آنها شروع به کار خودش میکند؛ اما باید در ادامه فعالیتهای آن را مد نظر داشت. بدین صورت که این ابهام در ساختار و محتوای کاری شورا ادامه پیدا میکند یا اینکه با نضج گرفتن ساختار آن، شاهد به دام افتادن برخی کشورهای عضو خواهیم بود؟ پس بدون توجه به عواقب عضویت در آن شورا، دچار آن شدهاند. اکنون نمیتوان در مورد آن قضاوت کرد، ولی لازم است که کشورها با چشمهای باز به سمت این نوع همکاریهای جهانی بروند تا دچار استحاله هدفی و ارزشی نگردند.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت بردار، تاریخ 26 خرداد 98، کد مطلب: -:www.bordar-ensani.ir