شعار سال: اصلاح قیمت بنزین به‌ویژه از سال گذشته که شاهد افزایش گسترده قیمت‌ها بوده‌ایم، یکی از موضوعات پرچالش در سطح مدیران و کارشناسان این حوزه بوده است. این اختلاف نظر در جلسه اخیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی کشور به‌ویژه بین رئیس‌جمهور و معاون‌اول ایشان به‌طور وسیع رسانه‌ای شد. با توجه به اهمیت کارشناسی این موضوع در این یادداشت، ضمن مرور دیدگاه‌های مختلف، به دیدگاه دیگری که کمتر به آن توجه می‌شود، اشاره‌ای خواهم کرد.

1-قیمت بنزین در چند سال گذشته ثابت بوده است و در شرایط کنونی که همه‌ساله – به‌ویژه در سال جاری - با تورم قابل توجهی روبه‌رو بوده‌ایم و سایر قیمت‌ها افزایش چشم‌گیری داشته‌اند؛ قیمت بنزین نه‌تنها افزایشی نداشته، بلکه قیمت آن از آب معدنی هم ارزان‌تر است. در مقایسه با کشورهای همسایه مانند افغانستان و عراق، قیمت بنزین در ایران حدود 10 درصد است ( هفت سنت در مقابل حدود 70 سنت). البته این تفاوت با ترکیه و اروپا بسیار بیشتر است. برای پایین نگه‌داشتن قیمت بنزین و البته سایر حامل‌های انرژی، دولت مجبور است بخش درخور توجهی از اعتبارات خود را بین 250 تا 350 هزار میلیارد تومان در سال به این امر اختصاص دهد. این رقم که بخش قابل‌توجهی از بودجه دولت را می‌بلعد، فقط هزینه اقتصادی این سیاست یارانه‌ای حامل‌های انرژی و بنزین است. هزینه‌های دیگر که از جهاتی مهم‌تر است، به لحاظ جنبه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی درخور ‌توجه است که در ادامه به آنها اشاره خواهم کرد.

2- برای اصلاح قیمت بنزین، به‌طور خلاصه سه راهکار در سطح مدیران ارشد دولت مطرح شده است: راهکار اول آزادسازی قیمت بنزین است، چون افزایش قیمت موجب تورم و اعتراض عمومی خواهد شد، دولت به دلیل ملاحظات سیاسی، موافق این راهکار نیست. دوم راهکار دونرخی با سهمیه‌بندی و مصرف مازاد با افزایش قیمت در حد پنج هزار تومان است. سوم راهکار پرداخت ریالی سهم بنزین به هر شهروند در حد 250 هزار تومان ماهانه برای هر خانواده و آزادسازی قیمت بنزین است. البته در غیاب تصمیم‌گیری دولت، عملا تاکنون در سال‌های اخیر، به راهکار چهارم یعنی ادامه وضعیت موجود عمل نشده است.

3- موافقان و مخالفان هر یک از راهکارها، نگاه خاص خود را دارند. مخالفان طرح سهمیه‌بندی، بهره‌مندی بیشتر دهک‌های بالا را که خودروی سواری بیشتری دارند و موجب تبعیض است، مطرح می‌کنند. مخالفان طرح «هر شهروند یک سهمیه بنزین» با نگاه اقتصادی، این طرح را پوپولیستی و موجب تورم شدید ارزیابی می‌کنند. درباره راهکار آزادسازی قیمت بنزین، مخالفان با نگاه اقتصادی، بر فشار به طبقات متوسط و فرودست و پیامدهای سیاسی آن تأکید می‌‌کنند. البته هر دیدگاهی با نگاه صرف اقتصادی و ملاحظات سیاسی، منطق خاص خود را ارائه می‌کند، اما نتوانسته‌اند به جمع‌بندی و تصمیم‌گیری برسند.

4- مبانی دیدگاه‌های متفاوت که به آن اشاره شد، عمدتا با نگاه «خودرومحور»، «اقتصادمحور» و «سیاسی‌محور» مطرح شده است؛ یعنی وضعیت موجود نظام حمل و نقل خودرومحور را پذیرفته‌اند و با ملاحظات اقتصادی و البته سیاسی به دنبال توجیه بهترین راهکار ممکن در شرایط بحرانی کنونی هستند. اما واقعیت این است که نظام حمل و نقل ما، به‌ویژه حمل و نقل شهری که با نگاه خودرومحور شکل گرفته است و مدیریت می‌شود، خود یکی از عارضه‌های وضعیت موجود است و اگر در سیاست‌گذاری اصلاح قیمت بنزین به آن توجه نشود، با انتخاب هر یک از راهکارها نه‌فقط مشکل حل نخواهد نشد، بلکه روند موجود با پیچیدگی بیشتر تداوم خواهد یافت.

5- برای دستیابی به راهکار مطلوب اصلاح قیمت بنزین باید نگاه «خودرومحور» کنونی در مدیریت حمل و نقلی کشور به نگاه «انسان‌محور» و تأمین زیست سلامت شهروندان با توجه به دیدگاه کارشناسی و تجربه بسیاری از کشورهای جهان متحول شود. در شرایط موجود، سامانه حمل و نقل شهری ما با نگاه خودرومحور با چالش‌هایی جدی روبه‌روست: کمبود تسهیلات حمل و نقل عمومی، عرضه تسهیلات شهری برای خودروی سواری، تسهیلات برای تولید و واردات خودروی سواری، عرضه بنزین با یارانه زیاد و ارزان و... . در این شرایط، مردم به‌طور طبیعی برای جابه‌جایی روزمره خود، به‌اجبار وابسته به خودروی سواری با هزینه‌های بالای آن بوده و ناچار به پذیرش تبعات آن از جمله اتلاف وقت روزانه در ترافیک، خسارت‌های مالی و جانی ناشی از تصادفات و مشکلات زیست‌محیطی و آمار بالای مرگ‌ومیر شهروندان ناشی از آلودگی هوا هستند. راهکار شناخته‌شده جهانی برای کاهش این چالش جدی مدیریت شهری، تقویت و توسعه حمل و نقل عمومی ( شامل اتوبوس‌رانی و مترو) برای سفرهای متوسط و طولانی شهری، ایجاد و توسعه تسهیلات دوچرخه‌رانی برای سفرهای کوتاه و متوسط شهری و تقویت تسهیلات پیاده‌روی برای سفرهای کوتاه شهری است. اگر بر اساس این واقعیات ملموس در شرایط کنونی، سرمایه‌های انسانی و ملی در معرض مخاطره قرار دارند، برای جلوگیری از هدردادن این سرمایه‌ها، ضرورتا باید با عزم ملی به فکر سرمایه‌گذاری‌ بزرگ ملی باشیم و اصلاح قیمت بنزین را در این راستا برنامه‌ریزی کنیم.

6- در این راهکار «انسان‌محور»، در گفت‌وگویی ملی و اقناع و جلب همکاری مردمی، می‌توان از طریق افزایش تدریجی قیمت بنزین و اختصاص افزایش قیمت در حساب جداگانه شفاف و مشخص دولت، برای تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشور؛ از جمله توسعه تسهیلات حمل و نقل شهری، به‌ویژه حمل و نقل عمومی، این فرایند ضروری را با آرامش طی کرد. منابع مالی به‌دست‌آمده از اجرای چنین برنامه راهبردی، با حذف تدریجی یارانه حامل‌های انرژی از جمله بنزین، می‌تواند در خدمت اقتصاد شهری و سلامت شهروندان و اصلاح گردش اقتصادی کشور قرار گیرد. اجرای این برنامه که به‌اجمال به آن اشاره شد، اگرچه در شرایط تحریم‌های کنونی ممکن است با مشکلاتی مواجه شود، اما با شفافیت مالی و جلب اعتماد عمومی و همکاری‌های مردمی، می‌توان با موفقیت بیشتری بر چالش‌های راهکار «انسان‌محور» نسبت به سایر راهکارها، غلبه کرد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 10تیر 98، کد خبر: 233786، www.sharghdaily.ir