شعار سال:قطب علمی، مصوبه‌ای که اگر درست اجرایی شود چرخ‌های صنعت و اقتصاد با هم به گردش در می‌آید و نام ایران را در دنیای علم بالاتر خواهد برد.

 با نگاهی به جلسات متعدد که پشت در‌های بسته برگزار می‌شود و خروجی آن‌ها معمولا مصوباتی است که با شور و هیجان ابلاغ می‌شود و کم‌کم خاک می‌خورد و به خاطره‌ها سپرده می‌شود در می‌یابیم یک جای کُمِیت نظام آموزشی می‌لنگد، شواهد نشان می‌دهد که راه رسیدن به دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم راه بسیاری دشواری است؛ علم اقتصاد می‌گوید برای رسیدن به رونق در هر حوزه‌ای باید زمینه‌های اصلی و زیرساخت‌های آن اصلاح و تقویت شود. امری که اگر در نظام آموزشی کشور محقق شود جهش علمی کشور را به شکلی مطلوب جهش خواهد داشت و از ایران را از آنچه که هست پیشتر خواهد برد.

یکی از این مصوبات که عمل به آن می‌توانست راهگشای رشد علمی باشد با یک دبیرخانه‌ی عریض و طویل و دستورالعمل‌های بلندبالا، با کمترین خروجی در وزارت علوم راه‌اندازی شد و هر دانشگاه دفتری به پا کرد و هیئتی برایش منصوب شد، اما گزارش عملکرد‌ها حاکی از آن بود که از این دیگ، آبی گرم نمی‌شود.
قطب‌های علمی بایگانی شدند
قطب علمی که می‌تواند با اجرای درست دروازه‌های جدید از علم را بر روی ایران و بالعکس باز کند متهم به حبس در بایگانی شده است. وعده‌هایی که هر بار به نحوی از زبان مسئولین و متولیان امر به گوش می‌رسد، اما پایان این قصه کجا خواهد بود.

اواخر سال گذشته دانشگاه خوارزمی جلسه‌ای با عنوان شورای قطب‌های علمی با حضور منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برگزار کرد. در این جلسه که بنا به درخواست همین دانشگاه بود تقاضای تشکیل قطب‌های علمی استرس و سلامت و ادبیات فارسی و مطالعات قرآنی در دانشگاه خوارزمی مورد موافقت وزیر قرار گرفت.

در همین جلسه وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تأکید می‌کند که قطب علمی در این سه حوزه باید در چارچوب اسناد بالادستی، اولویت‌های مصوب نقشه جامع علمی و شورای عالی عتف و نیز هماهنگ با معاونت پژوهش و فناوری وزارت متبوع فعالیت کنند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به توسعه کار جمعی و انجام فعالیت‌های مشترک با دانشمندان و نخبگان داخلی و خارجی برای تحقق برنامه‌های اشاره می‌کند و تاکید دارد: حرکت در مرز‌های دانش باید به موضوعات بنیادی، کاربردی و مورد نیاز کشور بپردازد به گونه‌ای که دستاورد‌های مشخصی را در کارنامه عملکرد خود به جامعه عرضه کنند.

عملکردهایی که چنگی به دل نمی‌زنند
اما نکته اینجاست که این امر تا کجا محقق شده و آیا این تاکیدات نتیجه‌ای همه داشته است؟ گزارش‌هایی که باید از سوی دانشگاه‌های دارای قطب علمی منتشر می‌شده و نشده! نشان از آن دارد که یا کار اساسی صورت نمی‌گیرد و یا اگر انجام می‌شود به قدری ضعیف است که امکان رقابت با قطب‌های هم سطح در سایر دانشگا‌ها نیست. البته نه اینکه این مسئله تنها از زبان یک خبرنگار باشد بلکه پرویز برومند معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم که در معاونتی عهده‌دار مسئولیت است که بازوی قوی برای به حرکت درآمدن چرخ تحقیقاتی قطب‌های علمی به شمار می‌رود  در خصوص گزارش عملکرد قطب‌های علمی، تصریح می‌کند: متاسفانه بعضی از قطب‌های علمی عملکرد خود را خوب معرفی نکرده و دستاورد‌های دانشگاهی را به خوبی ارائه نمی‌کنند.

وی با اشاره به اینکه اصولا در مورد بسیاری از مجموعه‌های تحقیقاتی در کشور این مسئله صدق می‌کند، اذعان دارد: قطب‌های علمی در دانشگاه کار خود را انجام می‌دهند، اما ارائه بیرونی مناسبی ندارند و این موجب می‌شود که تصور ضعیف بودن عملکرد به وجود آید.
با این بیان باید نتیجه بگیریم که کار انجام شده، اما گزارشی ارائه نشده است، اما این حرف تا چه میزان می‌تواند راهگشا باشد؟ وقتی گزارش ارائه نشود چگونه سایرین به نتیجه تحقیقات دست می‌یابند؟ مگر نه اینکه گزارش عملکرد حاصل تحقیق و پژوهش و دستاورد یک گروه است! شاید بخشی از این گزارش‌های ناقص ایراد دستورالعمل‌های قبلی باشد و با تغییر ساختار اصلاح شود و شاید هم نه!

برومند با بیان اینکه در بحث قطب علمی یک تغییر ساختاری انجام شده و در مراحل اجرایی شدن است، تصریح می‌کند: در گذشته قطب‌ها شناسایی می‌شدند و به تایید وزارت علوم می‌رسیدند. بودجه‌ای اندکی به این قطب‌ها با توجه به عملکردشان تخصیص داده می‌شد، اما عملا این بودجه، بودجه‌ای نبود که بتوان با آن اقدام موثری انجام داد و ما هم امکان افزایش بودجه نداشتیم، زیرا بودجه را سازمان برنامه و بودجه باید تامین می‌کرد. اما حالا میخواهیم بنا بر درخواست قطب‌ها بودجه را به نوعی رقابتی کرده و به پروژه‌های پیشتاز تخصیص دهیم.

رقابت، رمز موفقیت قطب‌ها
معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم در روز‌های ابتدایی سال ۹۸ یادآور می‌شود: یکسری از قطب‌ها به دلیل نداشتن عملکرد حذف خواهند شد و قطب‌هایی نیز اضافه خواهد شد، ولی اتفاقاتی مهمی که در حال انجام است، اینکه از ابتدای سال ۹۸ قطب‌ها با یکسری فراخوان عمومی برای ارائه پروژه روبرو خواهند شد، این پروژه‌ها به تعداد همه قطب‌ها نیست و این باعث می‌شود قطب‌ها برای گرفتن این پروژه‌ها با یکدیگر رقابت کنند و یک کار تیمی را انجام دهند.

سخن از رقابت است، رقابتی علمی که ظاهر جذابی دارد، اما این رقابت کی و کجا عملی خواهد شد هنوز هم نِمودی نداشته است، به راستی حلقه مفقوده این ماجرا کجاست؟ چرا هر بار صحبت از شفافیت می‌شود گوشه‌ای از کار می‌لنگد؟ مگر نه اینکه وزارت علوم می‌تواند به عنوان یک ستون محکم و استوار با پایه‌های قوی در هر حوزه‌ای وارد شود و کمک ایده‌های نو و پایان‌نامه‌های برنامه ریزی شده‌ی ارشد و دکتری وزنه‌ای بزرگ را جابجا کند و گوشه‌ای از مشکلات کشور را در دست بگیرد. خواه یا ناخواه یک قانون خوب به نام قطب علمی به تصویب رسیده است و اگر به درستی اجرایی شده و شفاف گزارش شود اتفاقاتی خوبی در عرصه علم و اقتصاد و یا هر حوزه‌ی دیگری رخ خواهد تنها به شرط آن که به درستی عمل شود.