هیجان و حرکت خاصی است از روح انسان، به منظور غلبه و شکست فرد مقابل و به عبارت دیگر خشم حالت ایستادگی و تعرض موجود زنده است به هنگام روبرو شدن با انگیزه یا عاملی که منافع و مصالح اش را تهدید میکند. با بیانی روشن تر خشم واکنش هر موجود زنده است در برابر رویدادهای که از خواسته های او جلو می گیرد.

حالت خشم و غضب از خطرناکترین حالاتی است که بر انسان عارض می شود و اگر انسان نتواند در این حالت خود راکنترل نماید باعث می شود که نوعی جنون و دیوانگی به او دست دهد و این جنون و دیوانگی سبب می شود که انسان حالت تسلط بر خودرا از دست بدهد و در نتیجه منجر به تصمیم ها و جنایات خطرناکی گردد، تصمیماتی که باعث می شود که انسان یک عمر در پشیمانی و اضطراب زندگی نماید.

دیدگاه اسلام در مورد خشم

در متون دینی اسلام خشم را به «غضب و غیظ» تعبیر می کنند. دانشمندان و علمای اسلامی خشم را یکی از نعمت های بزرگ خداوند می دانند که در وجود انسان ها به ودیعه نهاده است و به واسطه آن، انسان برای بقای خویش، در برابر ناملایمات طبیعت تلاش می کند و به کمک آن به بازسازی و آبادی دنیا و آخرتش مشغول می شود. جهاد با دشمنان، حفظ نظام بشر، امر به معروف و نهی از منکر، اجرای تعزیرات، دفاع از جان و مال و جهاد با نفس فقط به کمک و یاری این غریزه ممکن می گردد و اگر غریزه خشم نبود، بشر رو به نابودی و تباهی می گذاشت.

در کتاب تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 302 ، ح 6893 از امام علی (ع) روایت شده که آن حضرت می فرمایند:« خشم هم نشین بسیار بدى است: عیب ها را آشکار، بدى ها را نزدیک و خوبى ها را دور مى کند. »

در کتاب کافى(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 305 ، ح 15 از امام باقر (ع) نقل شده که ایشان در مورد خشم و غضب فرمودند:« کسی که خشمش را از مردمان باز دارد خداوند نیز در روز قیامت عذابش را از او باز می دارد.»

در کتاب کافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص 110، ح5 از امام صادق (ع) روایت شده که می فرمایند:« هیچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر این که خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنیا و آخرت افزود.»

مراتب خشم

1-تفریط 2-میانه روی 3-افراط

تفریط

عبارت است از ضعف یا نداشتن نیروی خشم که پسندیده نیست. نتیجه ضعف این قوه؛ عدم حساسیت به امور نامشروع، پستی و حقارت نفس و سکوت در برابر زشتی هاست. خداوند متعال در قرآن، بهترین اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله را به استواری و مردانگی بسیار، وصف کرده است: «اشدّاء علی الکفّار؛ بر کافران بسیار سخت گیر هستند.» (فتح: 29)

میانه روی

در این حالت، خشم به جا و به موقع از انسان صادر می شود به گونه ای که از حد شرع و عقل خارج نمی شود، بلکه تابع آنهاست. بی گمان این میزان از خشم نه تنها نکوهیده نیست، بلکه پسندیده و مورد تأکید دین نیز هست و نوعی شجاعت به شمار می رود. حضرت علی علیه السلام می فرماید:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هرگز برای دنیا خشمگین نمی شد، ولی هرگاه برای حق خشمگین می شد، هیچ کس نمی توانست او را منصرف کند و هیچ چیز در برابر خشم او پایداری نمی کرد تا حق را یاری کند.

افراط

در این وضعیت، خشم بر انسان غلبه می کند، تا آنجا که اعمال و کردار فرد از کنترل عقل و دین و تبعیت از آنها خارج می شود. شخصی که در این حالت است، بینش درستی ندارد و فکر و نظر و تصمیم مناسبی نیز نخواهد داشت، در ضمن، هیچ گونه پند و نصیحتی بر او اثر نخواهد کرد. پی آمدهای این نوع خشم عبارتند از: رنگ پریدگی، لرزش اندام ها، خارج شدن اعمال از مدار نظم و ترتیب، تشویش در حرکات و گفتار، ناسزا گویی و حالت تهاجم.

عکس العمل افراد در برابر خشم

رسول خدا صلی الله علیه و آله ، در حدیثی می فرماید: «انسان ها در برابر خشم و غضب گوناگون هستند: بعضی دیر به خشم می آیند و زود آرام می گیرند. عده ای زود به خشم می آیند و زود برمی گردند، گروهی نیز زود به خشم می آیند و دیر آرام می گیرند. برخی دیگر، دیر به خشم می آیند و دیر آرام می شوند. بهترین اینان، کسانی هستند که دیر به خشم می آیند و زود آرام و راضی می شوند و بدترین ایشان، کسانی هستند که زود به خشم می آیند و دیر آرام و راضی می شوند.»

چرا خداوند غریزه خشم را در وجود انسان نهاده است؟

اگر غضب تا این اندازه در منطق اسلام نکوهیده شده پس به چه علت خداوند در وجود انسان قوه غضبیه خلق نموده است؟

در جواب باید گفت که اصل غضب مانند سایر غرائز همچون شهوت، آرزو،‌و غیرت و … نه تنها موردنکوهش اسلام واقع نگردیده، بلکه نیکو نیز شمرده شده، لیکن آن چیزی که در اسلام مذمت شده عدم کنترل غرائز و از آنجمله غضب است؛‌و یا استفاده نابجا از غرائز مانند غضب آلوده شدن بخاطراموردنیوی.

قرآن مجید هم در این باره خطراب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید:« یا اَبُّها النَّبِیُّ جاهِدِ الکُفّار وَ الْمُنافِقینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ : ای پیامبر بر علیه کفار و منافقان به جهاد برخیز و برآن ها سخت بگیر».

از امیر المؤمنین (علیه السلام) هم نقل شده که فرمودند: «کانَ صَلَّی اللهُ عَلَیْه وَ آلِهِ لا یَغْضِبُ لِلدُّنْیا فَاِذا اَغْضَبَهُ الْحَقّ لَم یَعْرِفُهُ اَحَدٌ وَلَمْ یَقُمْ لِغَضَبهِ شیْءً حَتِّ یَنْتَصِرَ لَهُ: پیامبر اکرم هیچ گاه برای دنیا غضب نمی کرد ، و هنگامی که برای حق غضب می کرد کسی را نمی شناخت و غضبش را فرو نمی نشاند تا اینکه او را یاری می کرد».

پیامدهاى غضب و خشم‏

1-غضب، فکر و عقل انسان را ناکار آمد و زمین گیر مى‏ کند

2-پیامبر(ص)فرمود: «غضب، ایمان را فاسد مى‏ گرداند؛همان گونه که سرکه عسل را فاسد مى ‏کند

غضب کلید هر بدى است و شیطان همه وجود فرد غضبناک را تسخیر مى ‏کند و او را به هر عمل زشتى وا مى ‏دارد

3-فرد غضبناک و عصبانى، رفتارهاى نادرستى – مانند فحش دادن و پرخاشگرى کلامى، شماتت، مسخره کردن، فاش کردن اسرار و بدگویى از دیگران – را از خود بروز مى‏ دهد.

راه های پیشگیری از خشم آنی و ناگهانی

به هنگام خشم، ذکر خدا بگویید و از شر شیطان به خدا پناه ببرید.

اگر هنگام خشم ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، بخوابید.

هنگام مواجهه با خشم، با آب سرد وضو بگیرید یا غسل کنید.

سکوت کنید، چون ممکن است در این حالت، فرد حرف هایی بزند که بعدا پشیمان شود.

جا به جایی محل نیز در کاهش خشم مؤثر است.

6-وقتى که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید، براى مدتى (حدود 10 تا 15 دقیقه) راه دریافت‏هاى حسى خود را سد سازید. براى مثال جلوى گوش های خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید.

7-زمینه ها و بسترهای دیگر خشم را خود یا دیگران از میان بردارند مانند گرسنگی، تشنگی، خستگی، بی خوابی و…

8-از افراد بدخلق و عصبانی فاصله بگیرد و رفاقت نکند.

9-اعتقاد به قضا و قدر خداوندی را در وجودش تقویت کند و بداند که گاهی پدید آمدن برخی حوادث ناگوار که با میل باطنی او ناسازگار است، در اثر تقدیر الهی است.

10-بدانند انسان های عصبانی در میان مردم و عقلای عالم منفورند و بردباران عزیز و محترم.

11-ذکر «لا حول و لا قوه الا باللَّه» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره «والعصر» را زیاد بخوانید.

نتیجه گیری

اگر چه عقل ، همچون خورشید در شبهای تیره زندگی و چراغی روشن در تاریکی های راه معیشت است اما چندان نیرو ندارد که توشه راه نیز باشدو در برابر غرایز و احساسات یاوری کامل کند. لذا علاوه بر پرورش عقل به نیروی دیگر نیاز داریم آن اراده است. اگر اراده نیرو گیرد، به کمک خرد می شتابد تا دست در دست هم خشم را از پا در آورند و ایمان بهترین عامل تقویت اراده است . آنگاه که عقل دچار اشتباه می گردد، ایمان می تواند آن را راهنمای کند.

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری صاحب نیوز ،تاریخ انتشار: 30تیر1398،کدخبر:961705 www.sahebnews.ir،