شعار سال:بیابان‌‎زایی، به معنای بیابانی‌شدن یا خشک‌شدن کامل زمین است که فروپاشی سرزمین را در پی دارد و این وضعیت عمدتاً به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌وهوایی ایجاد می‌شود.

‌بیابان‌زایی نوعی تخریب زمین محسوب می‌شود که خشک‌شدن زمین آن منطقه را در پی دارد و معمولاً چنین منطقه‌ای آب، پوشش گیاهی و حیات وحش‌ خود را از دست می‌دهد. گفتنی است عوامل گوناگونی مانند تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی در بروز این پدیده موثر هستند. از طرفی تخریب خاک در کشور یک روند فزاینده‌ را به همراه دارد که این روند طی چند دهه گذشته تشدید شده و چالشی جدی را به وجود آورده است.

رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: فرسایش خاک در دنیا حدود یک تا پنج تن در هر هکتار، در کشور ما 15 تا 25 تن و در چهارمحال و بختیاری به‌طور متوسط 20 تا 23 تن در هکتار است.

علی‌حسین امینی افزود: به دلیل شرایط توپوگرافی منطقه، فرسایش خاک در برخی از مناطق 20 تا 25 تن بوده که این امر نشان از فرسایش‌پذیری مناطق است.

وی گفت: مناطق غرب استان از جمله منطقه سرخون شهرستان اردل، بخش مشایخ شهرستان کیار و دوپلان، منطقه بارز و اوره لردگان نسبت به فرسایش خاک از حساسیت بیش‌تری برخوردارند، به‌طوری که نوع خاک و شرایط زمین‌شناسی منطقه به گونه‌ای بوده که فرسایش‌پذیری آن‌ها بالا است.

امینی با اشاره به این‌که کاهش پوشش گیاهی و چرای بی‌رویه دام مزید بر فرسایش‌پذیری است، بیان کرد: در زمینی که عاری از پوشش گیاهی باشد، سریعاً در اثر بارش باران و تگرگ، رواناب‌ جاری می‌شود.

رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان افزود: تخریب سرزمین زمانی رخ می‌دهد که پوشش گیاهی از بین رفته باشد که این پدیده در مناطقی همچون بارز مشاهده شده است.

امینی گفت: تخریب سرزمین موجب فرسایش و از بین رفتن کیفیت خاک می‌شود، در نتیجه نباید کشت و کار در آن زمین‌ها صورت گیرد، زیرا به یک کانون تولید گرد و غبار و ریزگرد تبدیل می‌شود.

وی در ادامه با بیان این‌که بیابان‌زایی به معنای کاهش توان اکولوژیکی سرزمین است، تصریح کرد: حتی در یک مرتع نیز روند بیابان‌زایی رخ می‌دهد و کاهش پوشش گیاهی و افزایش گونه‌هایی برای دام نیز موجب تشدید روند بیابانی‌شدن در مناطق جنگلی می‌شود.

مقابله با بیابان‌زایی نیازمند برنامه‌ریزی مبتنی بر توسعه پایدار

امینی گفت: کاهش شدید بارش نسبت به میانگین بلندمدت در مناطق شرق استان از جمله بروجن و بخش‌هایی از ناحیه شهرکرد، نشان‌دهنده آغاز پدیده بیابان‌زایی است. همچنین گسترش گونه‌های مهاجم در عرصه‌های مرتعی و کاهش تنوع گیاهی نشان از آغاز بیابان‌زایی دارد.

وی بیان کرد: مقابله با بیابان‌زایی علاوه بر فرهنگ‌سازی، نیازمند برنامه‌ریزی مبتنی بر توسعه پایدار و استفاده برابر با توان اکولوژیکی عرصه یا مرتع است.

رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری تأکید کرد: برای جلوگیری از تشدید بیابان‌زایی در استان بایستی از برداشت‌های بی‌رویه منابع آبی، خاکی و گیاهی خودداری و با توجه به ظرفیت مراتع، چرای دام انجام شود. همچنبن نباید بارگذاری اضافه بر روی جنگل‌ها صورت گیرد.

وی اضافه کرد: به دلیل وابستگی شدید دام به مراتع، نمی‌توان منطقه‌ای را تنها به چرای دام اختصاص داد، بلکه تنها می‌توان آن را قرق کرد.

نیازمند برنامه‌ریزی در حوزه خاک هستیم

در ادامه مهدی نادری، دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد، گفت: 15 سال گذشته اهمیت خاک و ترس از بین رفتن آن، به دلیل تأمین شدن غذای انسان‌ها از خاک و امکان به خطر افتادن آن بوده است، در صورتی که امروزه اهمیت خاک بسیار بیش‌تر شده و عده‌ای گمان می‌کنند می‌توان با کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک بر نبود خاک فایق آمد و بدون خاک تولید انجام کرد، در صورتی که این‌گونه نیست.

وی افزود: امروزه علاوه بر این‌که خاک برای نگهداری آب دارای اهمیت است، برای تصفیه آن و جلوگیری از گرم شدن زمین نیز موثر است.

نادری اضافه کرد: بدون خاک زندگی امکان‌پذیر نیست، بنابراین امروزه با یک نیاز همه‌جانبه یا چندجانبه به خاک مواجه هستیم.

وی بیان کرد: خاک برای چهارمحال و بختیاری که منشأ رودخانه‌های بزرگی برای تأمین آب استان‌های مجاور است، اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند آب را در خود نگه دارد، درجه حرارت را تعدیل کند و گیاه را پرورش دهد.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: برای کنترل خاک و تولید پایدار اعم از استحصال آب، تأمین علوفه برای دام یا تولید محصولات زراعی در استان، نیازمند برنامه‌ریزی در حوزه خاک هستیم.

وی با اشاره به این‌که امروزه خاک‌ به‌طور اعم در کشور و به‌طور اخص در استان، در معرض تهدیداتی قرار دارد، تصریح کرد: بیش‌تر تهدیدها منجر به تخریب و فرسایش خاک می‌شود، به‌طوری که اراضی مراتع و جنگل‌های بلوط که در استان موجود هستند، شخم زده و برای تولید محصولات زراعی عموماً گندم و جو آماده می‌شوند که این عوامل خود در فرسایش خاک تأثیرگذار هستند.

نادری بیان کرد: براساس نقشه خاک، قابلیت‌های اراضی مشخص می‌کند که آن‌ها دارای قابلیت کشاورزی، دیم، مرتع، تفرجگاه و حیات وحش هستند که متأسفانه در کشور نقشه خاک وجود ندارد.

وی گفت: از مقامات استانی درخواست می‌شود، از دولت بخواهند بودجه کافی برای تهیه این نقشه را در اختیار استان قرار دهند و با پتانسیل‌هایی که مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی دارد، نقشه به کمک این مرکز و موسسه خاک‌شناسی کشور در مقیاس حداقل نیمه تفصیلی تهیه شود.

نادری افزود: اصل مدیریت پایدار تولید در استان ایجاب می‌کند که به مدیریت حوضه‌های آبخیز و زیرحوضه‌ها توجه شود.

وی اظهار کرد: به سختی می‌توان تعداد دام در مراتع و شخم زدن اراضی را کنترل کرد. همچنین اگر قصد جلوگیری از این عوامل را داشته باشیم، کاری بسیار مشکل است، زیرا در حاشیه روستاها مرتب اراضی شخم زده می‌شوند.

باید شوراهای مدیریتی را برای مدیریت زیرحوضه‌ها ایجاد کرد

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: باید شوراهای مدیریتی را برای مدیریت زیرحوضه‌ها ایجاد کرد. همچنین باید تشکل‌هایی از نمایندگان دولت، استاندار، فرمانداران، بخشداران و دهیارها، نمایندگانی از سازمان‌های کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری و نمایندگانی از بهره‌برداران زیرحوضه‌ها تشکیل داد، زیرا از طریق این مدیریت می‌توان حوضه و زیر حوضه را اداره و نقشه کرد.

نادری گفت: به نظر می‌‍رسد بهترین روش تهیه نقشه‌های خاک برای استان با مقیاس یک 50 هزارم تشکیل هسته‌های مدیریتی و تشکل‌ برای زیرحوضه‌ها است، زیرا هسته‌ها هستند که می‌توانند مدیریت را اعمال کنند، بنابراین لازم است هزینه در اختیار آن‌ها قرار گیرد تا مشکل با سرعت بیش‌تری حل شود.

وی در ادامه تصریح کرد: نیروی انسانی به اندازه‌ای نیست که بتوان جلوی چرای بیش از حد دام و شخم زدن مراتع را گرفت. در اصل باید این امر در استان و حوضه آبخیز نهادینه شود تا بهره‌برداران خود این امر را رعایت کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد تأکید کرد: شاید تا 10 سال گذشته در استان صرفاً با فرسایش آبی مواجه بودیم، ولی متأسفانه اکنون با فرسایش خاکی مواجه شده‌ایم و این امر به معنای آن است که استان به سمت بیابانی‌شدن پیش می‌رود.

وی افزود: موقعی که خاک موجود باشد، می‌تواند آب را جذب و با اندکی تأخیر از زیر زمین وارد رودخانه‌ها کرد، در حالی که وقتی خاک در دسترس نباشد، باران به صورت رواناب و سیل، جاری و زمین‌های کشاورزی در مسیر خود را تخریب می‌کند. در صورت شدت نیز ممکن است روستاها، جاده‌ها و خطوط برق‌رسانی را تخریب ‌کند.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: متأسفانه برخی از اراضی به دلیل این‌که شخم زده شده و به امید دیم رها شده است، ‌به کانون ریزگرد تبدیل شده‌اند.

وی ادامه داد: طی سالیان گذشته اگر گرد و غباری در آسمان استان مشاهده می‌شد، منشأ آن از استان‌های جنوبی و کشورهای عربی بود، ولی متأسفانه اکنون کانوهای ریزگرد در خود استان قرار دارد، به‌طوری‌که دشت شهرکرد یکی از کانون‌های بزرگ ریزگرد است که مرکز استان را تهدید می‌کند.

نادری گفت: طی 10 سال گذشته اراضی بسیاری در استان برای کشاورزی واگذار شده است که برخی از آن‌ها با اعمال نفوذ بوده و برخی اراضی ملی را به صورت قانونی تصرف کردند.

وی افزود: خوشبختانه تجربه نشان می‌دهد که بارندگی‌ها در اقلیم ما آن‌قدر کافی است که در صورت وارد شدن فشار بر اراضی و کاهش چرای بی‌رویه دام، اراضی به وضعیت اولیه خود برمی‌گردند؛ به عبارت دیگر التیام‌پذیری در اراضی استان به دلیل رطوبت کافی وجود دارد.

وی گفت: گرچه جلوگیری از چرای بی‌رویه و شخم زدن اراضی ادامه دارد، ولی به دلیل وسیع بودن اراضی، نیازمند نیروی انسانی بسیار است.