شعار سال:اجرای بسیاری از طرح‌های عمرانی نظیر راه‌سازی، اغلب در اراضی ملی یا جنگلی و ناگزیر با خاک‌برداری در مراتع و قطع درختان همراه است و تعبیر حامیان محیط‌زیست از آن به‌عنوان تخریب طبیعت، روند کارها را کند و مسئولان امر را سرگرم پاسخگویی به حواشی می‌کند.

پوشش گیاهی و جنگلی از مشخصه‌های بارز استان‌های شمالی ایران به‌ویژه گیلان است و کسی در اهمیت نگهداری آن به‌عنوان میراث کهن و طبیعی شکی ندارد، اما طراحان و مهندسان طرح‌های عمرانی نظیر سدسازی و راه‌سازی برای مقرون‌به‌صرفه بودن و دستیابی سریع به هدف‌های پروژه، گاه مجبور به تدوین نقشه‌ای در مسیر اراضی جنگلی هستند و ضرر تخریب منابع طبیعی در این‌گونه طرح‌ها، در مقایسه با فوائد و مزایا، بسیار ناچیز است و ناگزیر باید به آسیب قسمتی از مراتع یا قطع تعدادی درخت جنگلی تن داد، اما همین امر، سروصدای حامیان محیط‌زیست و دلسوزان به طبیعت را درمی‌آورد؛ به‌طوری‌که گویی، هدف از نقشه مهندسان و اجرای طرح و پروژه، تخریب جنگل‌هاست.

اهمیت جنگل‌های شمال

جنگل‌های هیرکانی با دومیلیون و ۱۲۵ هزار هکتار مساحت و به‌قول برخی صاحب‌نظران با ۴۰ میلیون سال قدمت، به‌عنوان متراکم‌ترین ناحیه جنگلی و نماد فسیل‌های زنده در ساحل جنوبی دریای خزر، ۵۳ درصد استان مازندران، ۲۶ درصد استان گیلان و ۲۱ درصد استان گلستان را فرا‌گرفته و از آستارا در منتهی‌الیه غرب گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به‌طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده شده است.

در روز ۱۴ تیر ۱۳۹۸ در چهل‌و‌سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی ‌و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (آی‌یوسی‌ان)، در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

این رویداد مهم بر اهمیت و ضرورت صیانت از این منابع عظیم خدادادی افزوده و از آن‌جا که حفاظت طبیعت رسالتی همگانی است، وظیفه مردم را از بعد عمومی ‌و تکلیف متولیان امر و حامیان محیط‌زیست را از منظر خصوصی سنگین‌تر کرده است.

دغدغه فعالان محیط‌زیست

حامیان منابع طبیعی و جنگل‌ها دغدغه‌ای جز حفظ این میراث طبیعی ندارند و هرگونه تخریب اراضی جنگلی را جفایی بزرگ در حق طبیعت می‌شمارند و اغلب آن‌ها به‌اصطلاح، فقط نیمه خالی لیوان را می‌بینند و اعتقاد دارند که با اندکی تأمل و محاسبه بیش‌تر، امکان اجرای طرح در خارج از محدوده اراضی ملی و جنگل‌ها وجود دارد و هرگز نباید خدشه‌ای به سیمای طبیعت وارد شود.

منتقدان  سیل‌های ویرانگر فروردین‌ماه ۱۳۹۸ در چند استان ایران را از عواقب تخریب جنگل‌ها و بی توجهی به منابع طبیعی می‌دانند و البته حق هم دارند، اما در این میان نباید تر به آتش خشک بسوزد و باید حساب طرح‌ها و پروژه‌های مهم و کارشناسی‌شده، با عملیات‌های عمرانی آسیب‌زا به جنگل جدا شود.

از ۱۴ هزار کیلومترمربع مساحت گیلان، حدود ۵۶۵ هزار هکتار را جنگل تشکیل می‌دهد و یکی از مهم‌ترین اراضی جنگلی و طبیعی این استان در کوهستان حیران و حواشی محور آستارا به اردبیل است که از دهه‌های گذشته به‌علت جاده‌سازی بین دو استان گیلان و اردبیل و ساخت‌وساز ویلاها در گردنه زیبای حیران گیلان، ناگزیر بخش‌هایی از توده‌های جنگلی از بین رفته است و فعالان محیط‌زیست همیشه به بلندشدن صدای لودرها و قطع درختان در تعریض محور آستارا‌ـ‌اردبیل معترض هستند.

امام جمعه آستارا تماشای از ریشه درآمدن درختان سبز و تنومند در حاشیه گردنه حیران را ناراحت‌کننده خواند و با ارزشمندشمردن طبیعت جنگلی و کوهستانی این شهرستان، صیانت بیش‌تر از مواهب الهی را متذکر شد.
حجت‌الاسلام کاظم حافظ‌نیا گفت: توسعه و تعریض راه‌های مواصلاتی امری اجتناب‌ناپذیر است، اما این کار باید با ملاحظات بیش‌تر، توجه جدی به دغدغه حامیان محیط‌زیست و توأم با حفاظت اراضی جنگلی و مرتعی صورت گیرد.
وی افزود: بسیاری از کشورهای جهان برای نگهداری طبیعت سخت‌گذر و جنگلی خود، حساسیت‌های زیادی اعمال می‌کنند و هرگز به شکل و حالت طبیعی جنگل دست نمی‌زنند و باید پیچ‌وخم گردنه حیران گیلان نیز به‌عنوان نمادی از زیبایی‌های این استان، حفظ و به تخریب کوه و جنگل پایان داده شود.

امام جمعه آستارا اظهار کرد: با این‌گونه برداشت و برش کوه و قطع درختان در کوهستان و منطقه گردشگری حیران، به‌طور کامل مخالف هستم و معتقدم آن‌جا که حذف پیچ‌وخم جاده به حذف کوه و کمر منجر می‌شود، باید کار را متوقف و پیچ‌وخم را حفظ کرد.

حافظ‌نیا ادامه داد: اگر بنا باشد با حذف پیچ‌وخم‌ها و تعریض و تسطیح مسیر برای تسریع عبور و مرور، درختان و مناظر طبیعی حیران از بین برود، منطقه حیران امتیاز گردشگرپذیربودن را از دست خواهد داد.

سیدرضا میرنظری، از اعضای سازمان مردم‌نهاد حامی‌طبیعت در آستارا، گفت: مشاهده قطع درخت و برش مرتع در هر کجای جنگل، دردآور و اگر برای اجرای طرح و پروژه عمرانی هم باشد، ناراحت‌کننده است.

وی افزود: هرچند بشر برای توسعه و آبادانی شهرها و روستاها ناگزیر به دستبرد در طبیعت است، اما همین حق دخل و تصرف، باعث نابودی جنگل‌ها شده و بسیاری از توده‌های جنگلی که روزگاران قدیم در کوهستان‌های گیلان مشاهده می‌شد، اکنون به زمین خالی و بدون پوشش گیاهی تبدیل شده است.

حامیان محیط‌زیست فقط نیمه خالی لیوان را نبینند

فرماندار آستارا با اشاره به اهمیت درخت و جنگل، اجرای برخی طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی را برای توسعه و آبادانی بیش‌تر این شهرستان ضروری می‌داند و دقت نظر و توجه حامیان محیط‌زیست را به این مهم خواستار است.

حسن رستم‌زاد گفت: من و سایر مسئولان آستارا هم حامی‌ طبیعت و دوستدار محیط‌زیست هستیم و هرگز به تخریب اراضی ملی راضی نخواهیم بود، اما اهمیت طرح‌های عمرانی جای خود را دارد و هنگامی‌که مصالح فنی، مهندسی و منطقه‌ای اجرای طرح و پروژه‌ای را در اراضی ملی ایجاب کند، قطع چند درخت را نباید به‌منزله تخریب طبیعت عنوان کرد.

وی ادامه داد: فعالان محیط‌زیست و سازمان‌های مردم‌نهاد حامی‌ طبیعت، توجه داشته باشند که اگر خواهان توسعه و عمران بیش‌تر و در حد انتظار مردم هستیم، باید به قطع چند درخت یا برش قسمتی از مرتع راضی باشیم و با تأمل در نتایج مثبت و هدف‌های عام‌المنفعه طرح‌ها، در مقابل اجرای آن‌ها نایستیم.

فرماندار آستارا بیان کرد: همراهی مردم و طرفداران محیط‌زیست با طرح‌های عمرانی ضرورت دارد و این حساسیت‌ها باید به‌موقع و به‌اندازه باشد و خدای نکرده با واکنش‌های احساسی، روند پیشرفت فیزیکی طرح‌ها کند نشود و سنگی در برابر چرخ توسعه قرار نگیرد.

رستم‌زاد افزود: اگر در عرصه‌های طبیعی غرب گیلان و شهرستان آستارا درنتیجه اجرای طرح‌های عمرانی و زیرساختی، چند درخت قطع می‌شود، طرفداران طبیعت یقین داشته باشند که مجوز قطع تک‌تک آن‌ها از دستگاه‌های مرتبط استانی و شهرستانی اخذ شده است و این کار هرگز بدون مطالعه و پشتوانه علمی ‌انجام نمی‌گیرد.

خدمات عمرانی نباید تخریب اراضی ملی قلمداد شود

بابک باستانی، بخشدار مرکزی آستارا، نیز اظهار کرد: بخش قابل‌توجهی از مسیر گردنه حیران و محور ارتباطی آستارا و اردبیل، از نقطه صفر مرزی می‌گذرد و جاده به‌طور دقیق از یک طرف به مرز و از سوی دیگر به کوهستان یا دره منتهی است و برای تعریض مسیر، چاره‌ای جز برش و برداشت قسمتی از کوه وجود ندارد.

وی ادامه داد: اغلب به‌دنبال بارندگی‌ها گل‌ولای و سنگ از کوهستان جدا شده و بر جاده می‌ریزد و راهداران هنگام برداشت آن موانع، قسمت‌هایی از صخره و کوه را نیز برش می‌دهند تا ریزش و رانش ادامه نداشته باشد و این کارها و خدمات، نباید از منظر حامیان طبیعت به‌عنوان تخریب اراضی ملی قلمداد شود.

نتیجه‌گیری و راهکار جبرانی

بی‌شک اهمیت و هدف‌گذاری طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی، آسیب جزئی و به‌اصطلاح تعدی آن‌ها به اراضی ملی را توجیه می‌کند و بسیاری از عملیات‌ عمران و توسعه در محدوده‌های جنگلی اجتناب‌ناپذیر است، اما با اقدامات جبرانی می‌توان، از آلام وارده به طبیعت کاست و بین درختان و مراتع تخریب‌شده و فضاهای سبز و جنگل‌های دست‌کاشت توازن ایجاد کرد.

از سوی دیگر باید واکنش فعالان محیط‌زیست را محترم بشماریم و حساسیت افکار عمومی ‌و دوستداران طبیعت به قطع درختان را به‌عنوان نمایش دغدغه ملی در قبال میراث طبیعی کشور، ارزشمند بداریم و با لحاظ جایگاه منابع طبیعی و اهمیت عمران و آبادانی، راهی میانه و سنجیده را پیش بگیریم تا آب موافقان و منتقدان طرح‌های عمرانی در اراضی ملی و جنگلی به یک جو هدایت شود.

به‌نظر می‌رسد اجرای طرح‌های زراعت چوب و جنگل‌های دست‌کاشت راهکاری برای جبران آسیب‌های وارده به منابع طبیعی باشد و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی مجری طرح‌ها در اراضی ملی و جنگلی به‌ازای هر مقدار تخریب جنگل و قطع درخت، در اطراف همان منطقه به ایجاد جنگل دست‌کاشت و غرس درختان سازگار با طبیعت اقدام کنند تا توازنی بین پوشش سبز یا جنگلی ازدست‌رفته و احیاءشده ایجاد شود.

این ایده می‌تواند در همه عرصه‌های ملی آسیب‌دیده کشور اجرا شود و در استان گیلان نیز براساس برنامه ششم توسعه، باید شش‌هزار و ۶۰۰ هکتار از زمین‌های مستعد زراعت چوب برای توسعه سطح کشت درخت، واگذار شود و کارشناسان، حمایت‌های بیش‌تر از زارعان چوب را در تبدیل زمین‌های بایر به زراعت چوب مؤثر می‌دانند.

آرش فرزام‌صفت، معاون امور اقتصادی استاندار گیلان، نیز چندی پیش گفت: زراعت چوب برای تأمین چوب‌آلات موردنیاز، به‌خصوص در حوزه صنایع و همچنین برای توسعه فضاهای جنگلی مؤثر است و دولت بر اجرای این طرح‌ها تأکید دارد.

بنابراین منتقدان طرح‌های عمرانی در اراضی ملی و جنگلی با مشاهده زراعت چوب، درخت‌کاری و اجرای جنگل‌های دست‌کاشت در محدوده ساخت‌وسازها، نفس راحتی خواهند کشید و مجریان پروژه‌های عمرانی را با خود همدرد و همنوا خواهند یافت.

بندر مرزی آستارا با ۹۱ هزار نفر جمعیت در منتهی‌الیه غرب استان گیلان و همسایگی جمهوری آذربایجان واقع شده و کوهستان حیران آن با گردنه‌ای زیبا، از نقاط گردشگرپذیر آن است.