شعار سال :مرکز آمار ایران از کاهش ۱.۷ درصدی نرخ بیکاری خبر داده است. در فضای کنونی اقتصاد کشور، این کاهش بیکاری که با اعمال دو تغییر در طرح آمارگیری نیروی کار همراه بوده، برای برخی عجیب جلوه کرده است. اما آیا این تغییرات باعث شده نرخ بیکاری کمتر از سطح واقعی نشان داده شود؟

مرکز آمار ایران، چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار فصل تابستان ۱۳۹۸ را حدود دو هفته زودتر از زمان اعلام شده در تقویم مرکز و با تغییراتی منتشر کرده که سؤالاتی را درباره اعتبار و قابلیت مقایسه با دوره‌های قبلی، ایجاد کرده است. سؤال اصلی این است که با وجود نرخ منفی رشد تشکیل سرمایه ثابت و آنچه عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی از آن با تعبیر «روند نگران‌کننده» یاد کرده، چگونه نرخ بیکاری کاهش یافته است؟

بر اساس تقویم انتشارات مرکز آمار، چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار هر فصل با یک ماه فاصله و گزارش تفصیلی هر فصل، با حدود سه ماه فاصله، منتشر می‌شود. اما یکشنبه، ۱۴ مهرماه بود که صداوسیما، از کاهش نرخ بیکاری در تابستان امسال خبر داد و روز دوشنبه، چکیده نتایج این طرح، روی وب‌سایت مرکز آمار ایران، قرار گرفت.

تغییراتی که مرکز آمار در شیوه محاسبه آمار بیکاری ایجاد کرد

دو تغییر در طرح آمارگیری از نیروی کار، در فصل تابستان وجود دارد. مرکز آمار اعلام کرده با توجه به تحولات اجتماعی صورت گرفته در خصوص سن ورود به بازار کار، سن اعلام نتایج از ۱۰ سال به ۱۵ سال تغییر کرده است.

از سال ۱۳۸۴، داده‌ها و اطلاعات آماری نیروی کار، به‌صورت فصلی توسط مرکز آمار ایران، گردآوری، پردازش و ارائه می‌شوند. در گزارش‌های تا پیش از تابستان ۱۳۹۸، نرخ بیکاری اعلام‌ شده، جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر را مورد بررسی قرار می‌داد. به‌عنوان مثال، اگر گفته می‌شد در بهار ۱۳۹۸، نرخ بیکاری ۱۰.۹ درصد بوده، یعنی حدود ۱۱ نفر از هر ۱۰۰ نفر جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر فعال از نظر اقتصادی، بیکار بودند. جمعیت فعال اقتصادی به افرادی گفته می‌شود که یا شاغل هستند یا بیکار، اما در جست‌وجوی کار هستند.

با تغییر به‌وجود آمده در مرکز آمار، از این به بعد وقتی درباره نرخ بیکاری، نرخ مشارکت یا سایر شاخص‌های بازار کار صحبت می‌شود، منظور جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر است. به همین دلیل، چکیده نتایج فصل بهار نیز با اعمال این تغییر، دوباره منتشر شده است.

دومین تغییر در ارائه آمارهای نیروی کار، مربوط به جمعیت جوان است. تا پیش از این، جمعیت جوان، به افراد ۱۵ تا ۲۹ ساله گفته می‌شد. اما در تعریف جدید، گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله به‌عنوان جمعیت جوان در نظر گرفته می‌شوند. این تغییر بر اساس مصوبه شورای عالی جوانان ریاست جمهوری، انجام شده است.

تأثیر حذف ۱۰ تا ۱۴ ساله‌ها از آمار نیروی کار

در حالی که برخی رسانه‌ها تلاش کردند کاهش آمار بیکاری را ناشی از همین تغییر جلوه دهند، بررسی ایرناپلاس از داده‌های فصلی نیروی کار، که از بهار ۱۳۸۴ تا تابستان ۱۳۹۸ در دسترس هستند، نشان می‌دهد تفاوت نرخ بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر با جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، چندان قابل توجه نیست و حداکثر، دو دهم درصد است. در بهار ۱۳۹۸، نرخ بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر، ۱۰.۹ درصد و با نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، برابر بوده است. در تابستان ۱۳۹۸، نرخ بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر، ۱۰.۴ درصد بوده و نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، رقم ۱۰.۵ را نشان می‌دهد.

در نمودار زیر این روی هم افتادگی در قریب به اتفاق مواقع قابل تشخیص است.
آمارها نشان می‌دهند نرخ بیکاری ۲ گروه سنی بالای ۱۰ سال و بالای ۱۵ سال، در بیشتر سال‌ها با هم برابر بودند. دلیل این موضوع، پایین بودن جمعیت فعال در گروه سنی حذف شده، یعنی ۱۰ تا ۱۴ سال است. نرخ بیکاری در واقع یک کسر است که صورت آن، جمعیت بیکار و مخرج آن، جمعیت فعال را نشان می‌دهد. جمعیت فعال در بازه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال به‌اندازه‌ای نیست که نرخ بیکاری را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال در بهار امسال، تنها ۱.۱ درصد از جمعیت ۱۰ تا ۱۴ ساله از نظر اقتصادی فعال بودند.

نرخ بیکاری تابستان ۱۳۹۸ در هر دو طبقه‌بندی جمعیت بالای ۱۰ سال و جمعیت بالای ۱۵ سال، نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل، کاهش یافته است.

با این حال، تغییر به وجود آمده نرخ مشارکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نرخ مشارکت اقتصادی، نسبت جمعیت فعال، به کل جمعیت را نشان می‌دهد. در تابستان ۱۳۹۸ نرخ مشارکت اقتصادی برای جمعیت ۱۵ ساله و بالاتر، ۴۴.۹ درصد است. یعنی از هر ۱۰۰ نفر جمعیت ۱۵ ساله و بالاتر، تقریباً ۴۵ نفر، از نظر اقتصادی فعال هستند. این شاخص برای جمعیت ۱۰ ساله و بالاتر، ۴۰.۸ درصد است.
به‌طور کلی، نرخ مشارکت اقتصادی در گروهی که از آمارهای نیروی کار کنار گذاشته‌ شده‌اند، یعنی جمیعت ۱۰ تا ۱۴ ساله، بسیار پایین است. به‌طور طبیعی این گروه در سن رسمی و قانونی تحصیل هستند. به‌عنوان مثال، نرخ مشارکت این گروه، در تابستان ۱۳۹۸، برابر ۱.۴ درصد بوده است. یعنی از هر ۱۰۰ کودک بین ۱۰ تا ۱۴ ساله، تقریباً یک نفر شاغل یا در جست‌وجوی شغل بوده است. بیشترین نرخ مشارکت اقتصادی در تابستان ۱۳۹۸، مربوط به گروه سنی ۴۰ تا ۴۴ ساله و برابر با ۵۴.۹ درصد بوده است.

بازار کار جوانان در دو فصل نخست سال

نرخ بیکاری جوانان با تعریف جدید جوانی یعنی جمعیت ۱۸ تا ۳۵ سال، در بهار ۱۳۹۸ برابر با ۱۸.۹ درصد بوده و در تابستان به ۱۷.۹ درصد رسیده است. با این حال، زنان، بازنده کاهش نرخ بیکاری در نیمه اول سال بودند. نرخ بیکاری زنان جوان در بهار امسال، برابر با ۲۸.۸ درصد بوده و در تابستان به ۳۱.۶ درصد رسیده است.

با تغییر بازه سنی جمعیت جوان، مقایسه شاخص‌های بازار کار جوانان در ایران و سایر کشورها با اشکال مواجه می‌شود. در واقع با این تغییر نمی‌توان داده‌های مرکز ایران را با داده‌های بین‌المللی مقایسه کرد؛ چرا که در تعاریف بین‌المللی مانند تعریف سازمان بین‌المللی کار و بانک جهانی، بازه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال به‌عنوان جمعیت جوان در نظر گرفته می‌شود.

تغییرات بازار کار در تابستان ۱۳۹۸

بازار کار تابستان ۱۳۹۸ به زیان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بوده است. سهم جمعیت بیکار ۱۵ ساله و بیشتر دارای تحصیلات دانشگاهی از کل بیکاران که در بهار ۴۰.۴ درصد بوده در تابستان به ۴۳.۸ درصد رسیده است. در تابستان امسال، ۲۴.۷ درصد شاغلان، دارای تحصیلات دانشگاهی بودند.

بیشترین نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در استان‌های کشور، مربوط به سیستان و بلوچستان، لرستان و خوزستان و به ترتیب برابر با ۱۵.۲، ۱۴.۷ و ۱۴. ۶ درصد است.