شعار سال: «برای من این سؤال مطرح است که بعد از ۴ بار تجدید چاپ، یک کتاب چگونه می‌تواند لغو مجوز شود؟» این سوالی است که مدیر فروش انتشارات مروارید در گفتگو با یکی از خبرگزاری‌ها در ارتباط با ماجرای لغو مجوز یکی از کتاب‌های نویسنده زردنویس ترکیه‌ای در داخل ایران، گفته است. سوالی که نه فقط برای او، بلکه برای همه آن‌هایی که در جریان اتفاقات اخیر حوزه نشر و تصمیمات خلق‌الساعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای لغو مجوز چند کتاب ترجمه‌ای آن هم بعد از چندین بار تجدید چاپ قرار گرفته بودند هم وجود دارد و به نظر می‌رسد فعلا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌ای برای پاسخگویی به این معادله پیچیده ندارد!

* زنگ خطری که جدی گرفته نشد

همین چند ماه پیش بود که انتشار آمار‌های سامانه‌های جست‌و‌جوی سی‌و‌دومین نمایشگاه کتاب تهران توجه بسیاری از رسانه‌ها را به خود جلب کرد؛ آمار‌هایی که نشان می‌داد بخش عمده‌ای از مراجعان به سی‌و‌دومین نمایشگاه کتاب تهران با آگاهی از نام نویسندگان و عناوین کتاب‌ها به جست‌وجوی آثار می‌پرداختند و بر همین اساس هم بود که از میان کتاب‌های جست‌وجو شده در این سامانه، «ملت عشق» اثر نویسنده زردنویس ترکیه‌ای به نام «الیف شافاک» در صدر آمار کتاب‌های جست‌وجو شده توسط مخاطبان قرار داشت و البته کتاب «انسان خردمند» اثر یووال نوح‌هراری، نویسنده اسرائیلی‌تبار که شایعه ممنوعیت انتشارش پیش از نمایشگاه کتاب منتشر شده بود، در جایگاه دوم کتاب‌هایی قرار داشت که از سوی مخاطبان جست‌وجو شده بود. اتفاقی که شاید در نگاه اول نشان‌دهنده افزایش آگاهی مخاطبان در مواجهه با آثار عرضه شده در بازار کتاب و نویسندگان آن‌ها بود، ولی برای آن‌هایی که از محتوای زرد و غیرقابل توصیه این کتاب‌ها مطلع بودند، به منزله هشداری به حساب می‌آمد که نشان می‌داد ادبیات عامه‌پسند با سرعتی فراتر از انتظار در حال رشد در میان مخاطبان است. آثاری که شهرت آن‌ها موجب تثبیت جایگاه نویسندگان این آثار در میان کتابخوان‌های ایرانی و پرفروش‌تر شدن سایر کتاب‌های آن‌ها می‌شد.

* لغو انتشار بعد از ۴ بار تجدید چاپ!

اما در روز‌هایی که الیف شافاک به‌واسطه به شهرت رسیدن «ملت عشق» در میان مخاطبان ایرانی، با سایر آثارش تجدید چاپ‌های چندم را تجربه می‌کرد به یک باره خبری در ارتباط با لغو مجوز انتشار یکی از کتاب‌های او منتشر شد؛ خبری از جانب اتحادیه ناشران و کتا‌بفروشان تهران مبنی بر اینکه ترجمه کتاب «۱۰ دقیقه و ۳۸ ثانیه در این دنیای عجیب» نوشته الیف شافاک مجوز انتشار ندارد. البته این پایان بازی متولیان حوزه نشر با کتاب‌های این نویسنده نبود، چرا که چند ماه بعد در شرایطی که ۲ ناشر سرشناس با ترجمه کتاب «حرامزاده استانبول» نوشته الیف شافاک با ۲ عنوان «ناپاک‌زاده استانبول» و «شرم» چندین بار این اثر را تجدید چاپ کرده بودند، به یک‌باره اعلام شد که این اثر او نیز لغو مجوز شده است!

تصمیمی که اگر پیش از انتشار این رمان و رسیدن آن به چاپ چهارم در بازار کتاب گرفته می‌شد، تصمیمی منطقی و قابل قبول بود، ولی در این شرایط که نسخه‌های متعددی از این کتاب در کتابفروشی‌ها موجود است، انتشار خبر لغو مجوز کتاب، نتیجه‌ای جز افزایش فروش آن نخواهد داشت.

* شوخی بی‌مزه‌ای به نام لغو مجوز نشر!

اگر تصور کردید که ماجرای شافاک و رفتار عجیب وزارت ارشاد در لغو مجوز چند کتاب بعد از چندین‌بار تجدید چاپ، اولین و آخرین نمونه از این اتفاقات است باید گفت که سخت در اشتباهید! تنها چند هفته بعد از انتشار خبر لغو مجوز ۲ کتاب الیف شافاک، اتحادیه ناشران و کتابفروشان استان تهران با انتشار اطلاعیه‌ای خطاب به موزعان و کتابفروشان از تعلیق مجوز کتاب‌های نویسنده اسرائیلی‌تبار «یووال نوح هراری» خبر داد. جالب اینکه شاید بعضی‌ها تصور کنند در نهایت یک یا ۲ کتاب از این نویسنده اسرائیلی که استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم است، لغو مجوز شده در حالی که براساس اطلاعیه اتحادیه ناشران و کتابفروشان تاکنون ۵ کتاب «انسان خردمند» ترجمه نیک گرگین، «انسان خداگونه» ترجمه زهرا عالی، «ساپی ینس» ترجمه محسن مینوخرد، «۲۱ درس برای قرن ۲۱» ترجمه سودابه قیصری و «پول (سرمایه)» ترجمه مهدی نمازیان از این نویسنده روانه بازار نشر شده است و مشخص نیست چگونه متولیان صنعت نشر کشور پس از انتشار ۵ کتاب از یک نویسنده اسرائیلی، تازه تصمیم گرفته‌اند که آثار او را لغو مجوز کنند. به این نکته باید مورد ذکر شده در ابتدای این گزارش را هم اضافه کنید که کتاب «انسان خردمند» اثر این نویسنده اسرائیلی دومین اثر جست‌وجو شده توسط مخاطبان در نمایشگاه کتاب تهران امسال بوده و این، ماجرای لغو مجوز انتشار کتاب این نویسنده اسرائیلی در داخل کشور را بیش از پیش به یک شوخی بی‌مزه شبیه می‌کند!

* اشتباه برای یکی، هزینه برای همه!

تصمیماتی از جنس آنچه در جریان لغو مجوز انتشار برخی کتاب‌های نامناسب اتخاذ شده، نه‌تن‌ها اعتبار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی اصلی نظارت بر صنعت نشر کشور را خدشه‌دار می‌کند، بلکه هزینه‌های این بی‌تدبیری را هم به ناشران و مترجمان تحمیل می‌کند، چرا که هر عقل سلیمی می‌داند کتابی که زمانی مجوز انتشار گرفته و اکنون مجوزش باطل می‌شود، هزینه‌های انسانی و مادی فراوانی برای ناشر، مولف یا مترجم آن دارد. به این مورد باید این نکته را نیز اضافه کنید که در شرایطی که بسیاری از این کتاب‌ها هم‌اکنون در کتابفروشی‌ها و حتی نسخه الکترونیک ترجمه شده برخی از آن‌ها در فضای اینترنت موجود است، اساسا لغو مجوز انتشار آن‌ها معنایی ندارد. هزینه‌های این بی‌تدبیری در شرایطی به همه صنعت کشور از مدیریت آن تا ناشران و مترجمان و کتابفروشی‌ها تحمیل می‌شود که تنها کافی بود مسأله نظارت پیش از ترجمه و انتشار، در ارتباط با این آثار و سایر آثاری که قرار است به شکل ترجمه‌شده روانه بازار نشر شود، جدی‌تر گرفته می‌شد. مسأله‌ای «بدیهی» که بی‌توجهی به آن، حالا صنعت نشر کشور را با چالش تازه «لغو مجوز کتاب‌های ترجمه‌ای» روبه‌رو کرده است؛ آن هم درست در روز‌هایی که دغدغه و مسأله اصلی بسیاری از ناشران ایرانی بحران گرانی کاغذ و هزینه‌های چاپ است.

بازی ناتمام اشتباهات از «رحمان ۱۴۰۰» تا «۵۰ کیلو آلبالو»

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چند سال اخیر در حوزه‌های دیگر نیز تجربه‌هایی مشابه آنچه در جریان اخیر لغو مجوز چند کتاب اتفاق افتاد را پشت‌سر گذاشته است. یکی از مهم‌ترین تجربه‌های مشابه، ماجرای توقیف فیلم سینمایی «رحمان ۱۴۰۰» بود. در آن ماجرا نیز پس از آنکه فیلم «رحمان ۱۴۰۰» در گیشه سینما‌ها بیش از ۲۰ میلیارد تومان فروخت، با اعتراض اهالی رسانه و کارشناسان نسبت به محتوای غیراخلاقی آن، توقیف شد و البته پس از مدتی، در نهایت نسخه قاچاق آن از طریق سایت‌های دانلود فیلم و کانال‌های تلگرامی منتشر شد تا در عمل دستور توقف اکران عمومی آن نیز راه به جایی نبرد. اتفاقی که نمونه دیگر آن مربوط به جنجال فیلم سینمایی «خانه پدری» بود که مجوز اکران آن پس از چند بار رفت و برگشت در نهایت ۶ روز پس از اکران عمومی لغو شد تا این فیلم نیز پس از آنکه بار‌ها توسط مخاطبان دیده شده بود، از چرخه اکران عمومی کنار رود. اما شاید حادتر از همه این موارد، ماجرای توقیف فیلم سینمایی «۵۰ کیلو آلبالو» با دستور مستقیم علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم و عذرخواهی او از مراجع تقلید به‌خاطر نمایش این فیلم بود. جنتی در آن ماجرا پس از صدور دستور توقف نمایش این فیلم گفته بود: «پس از اکران فیلم «۵۰ کیلو آلبالو» در مطبوعات اعتراضاتی نسبت به این فیلم صورت گرفت. من هم با توجه به این اعتراضات فیلم را دیدم و متوجه شدم که اعتراض‌ها درست است. در این فیلم، اما روابط ناسالم و نامتعارف ترویج می‌شود که مغایر با ارزش‌های ملی و اسلامی ما است». جنتی همچنین برای برداشتن مسؤولیت‌ها از گردن خود، گفته بود که فیلم «۵۰ کیلو آلبالو» نباید مجوز اکران می‌گرفت، اما این فیلم از زیر دست شورای صدور پروانه نمایش در رفته است. با این شرایط احتمالا باید در آینده‌ای نزدیک منتظر عذرخواهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره اشتباه محرزشان در زمینه صدور مجوز برای چند کتاب لغو مجوز شده باشیم!

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه وطن امروز، تاریخ انتشار: 22 آبان 1398، کدخبر: 212574 ، www.vatanemrooz.ir