شعار سال:   میزان اهمیت دادن مسئولان هر نظام به علم و علم‌آموزی در طول ادوار تاریخی با میزان پیشرفت هر کشوری رابطه همبستگی مثبت دارد؛ به این نحو که هرچه نظام‌های سیاسی اهمیت بیشتری دادند، پیشرفت و رفاه بیشتری حاصل مردم شد و در صورت کم‌اهمیتی این موضوع نیز طبیعتاً شاهد وضعیتی معکوس خواهیم بود. نافع بودن علم از جمله مباحثی است که در روایات اسلامی نیز بسیار بر آن تأکید شده و در ادعیه داریم که «اللهم اعوذ بک من علم لاینفع» و از امام علی (ع) روایت است که فرمود: «خیری نیست در دانشی که سود ندارد.»

طبعاً آنچه در این دسته از روایات و منظومه فکری رهبر انقلاب در رابطه با «نفع» علم مطرح می‌شود، تنها ناظر به وجه سودآوری مادی علم نیست؛ بلکه تولید علم ناظر بر نیاز‌های جامعه مدنظر است. 

چند سالی می‌شود که از هر کویی که گذر می‌کنیم به واژه تولید علم و عبور از مصرف کنندگی محض می‌رسیم، از وزارت علوم و دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها گرفته تا برنامه‌ریزان امور علمی و پژوهشی کشور، همه و همه تاکید بر تولید علم نافع دارند، به طوری که اکنون تنها راه حل عبور از تنگنا‌های کشور را پرداختن به این موضوع و فراهم کردن امکانات لازم برای نخبگان در جهت دست‌یابی به دانش حل مسائل کشور می‌دانند.

اهمیت این مسئله در سطح جهانی به میزانی افزایش یافت که اگر نگاهی اجمالی به مستندات علمی، برنامه توسعه و سند چشم‌انداز کشور‌ها کنیم، قطع به یقین یکی از ارکان اصلی ساختار آن‌ها را تولید علم خواهیم یافت. این مسئله تنها در ساختار کشور‌ها مهم تلقی نشد بلکه در یک نمای کلی‌تر به نظام رتبه‌بندی کشور‌ها تبدیل شد.                                                                                              

گسترش توجه به تولیدات علمی در سطح ملی از زمانی آغاز شد که دانشمندان دریافتند، توسعه همه‌جانبه یک کشور با توجه به موقعیت و مسائل آن کشور از جنبه‌های مختلف همچون شرایط اقلیمی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و...، بدون توجه به تولید و توسعه علوم بومی آن هرگز امکان پذیر نخواهد بود. به همین منظور کشور‌ها با مبنا قرار دادن آرای دانشمندان و در جهت حل مشکلات خود به پژوهش و تحقیق و تولید علم پرداختند.

پیگیری مسئله تولید علم در ایران از سال ۷۹

موضوع تولید علم در ایران برای نخستین‌بار در سال ۱۳۶۵ و در دانشگاه تهران عنوان شد؛ البته این اشتیاق برای تولید علم، جامعه عمل به خود نپوشاند و در حد یک تمایل باقی ماند. مسئله تولید علم در حوزه پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت جدی‌تر در سال ۱۳۷۹ پیگیری شد که بر اساس آن مصوب شد به هر مقاله چاپ‌شده در مجلات آی. اس. آی مبلغ قابل توجهی به عنوان پاداش داده شود. بر این اساس تعداد مقالات علمی افزایش یافت، اکنون با توجه به منحنی رشد تولیدات علمی، سالانه ۵۰ هزار مقاله در کشور نگاشته می‌شود.

رشد کمی مقالات ایرانی در یک دوره ۶ ساله

تولید علم در تمام جهان با توجه به دو شاخص کمی و کیفی یا به عبارتی تعداد مقالات علمی و پژوهشی با دستاورد‌های بین‌المللی و میزان اثربخشی مقالات، سنجیده می‌شود. برای بررسی تولید علم در ایران می‌توانیم به آمار‌های کمی و کیفی آن طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ رهنمود شویم. تعداد مقالات ایرانی طی یک دوره ۶ ساله در تمامی رشته‌ها از ۴۵ هزار و ۶۰۳ به ۶۱ هزار و ۱۸۷ مقاله رسید، افزایش یک باره تعداد مقالات در این بازه زمانی نشان از رشد شاخص کمی دارد، در حوزه شاخص کیفی نیز کشور ایران در برخی رشته‌ها با رشد روبه رو بود اما این میزان از رشد پابه پای رشد کمی حرکت نکرد و از آن جا ماند.

سیستم آموزش عالی به اوتیسم فرهنگی دچار شده است

سیاست‌های تشویقی وزارت علوم یکی از عوامل افزایش عطش اساتید دانشگاهی برای افزایش چاپ مقالات ISI، بود. طبق این فرایند، تحقیقات علمی با وجود کاربردی بودن در برخی از حوزه‌ها اکثرا در جهت رفع مشکلات کشورهای غربی نگاشته شدند. بهمن نامور مطلق، سرپرست دانشگاه استاد فرشچیان و استادیار گروه فرانسه دانشگاه شهید بهشتی، با بیان اینکه متاسفانه در بسیاری از سطوح معرفتی و دانشگاهی خود دچار کمیت‌گرایی شده‌ایم؛ گفت: اکثر اساتید دانشگاهی به دنبال چاپ مقاله در isi و ارتقا به وسیله آن هستند. در حال حاضر سیستم نظام آموزش عالی کشور کمی گرا است به طوری که متاسفانه تا حدود زیادی به یک اوتیسم فرهنگی و درون محوری تبدیل شده است که امکان ارتباط خود را با خارج از دانشگاه کمرنگ کرده و بیش از این که به مسئله محوری بپردازد مطالعه می‌کند برای مطالعه به طوری که توجهی به مسائل محوری جامعه ندارد و در جهت رفع مشکلات آن بر نمی‌آید.

لزوم ارتباط دانشگاهیان با مسائل کشور

عبور از مصرف کنندگی علم مستلزم تولید علم نافع ملی است به طوری که تحیقات علمی در جهت رفع نیازهای کشور نگاشته شوند و اهمیت چاپ مقالات isi به میزان زیادی کاهش یابد، سیف، مدیرکل دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم در این باره گفت: تحقیقات علمی نباید صرفا یک کار علمی و بدون توجه به رفع نیاز‌های کشور تدوین شوند در حقیقت دانشگاهیان لازم است ارتباط تنگاتنگی با مسائل کشور داشته باشند اگر این ارتباط افزایش پیدا کند و دانشجویان در جریان برنامه توسعه کشور قرار گیرند مسلما جهت گیری تحقیقات علمی نیز به همان سمت و سو حرکت خواهد کرد به نحوی که ما در کشور شاهد تولید علم در جهت رفع نیاز‌های کشور خواهیم بود.

سیف با بیان اینکه کاربرد تحقیقات شناسایی نشده است و ما همواره در مسیری حرکت کرده‌ایم که کشور‌های اروپایی گام برداشته‌اند؛ اظهار کرد: اگر مسیر را به گونه‌ای انتخاب کنیم که ابتدا شناسایی و آشنایی دقیقی با نیاز‌های کشور در بخش هنر، علوم انسانی و اجتماعی، حقوقی و علوم پایه داشته باشیم و پس از آن به دسته‌بندی علم مورد نیاز کشور بپردازیم از حالت مصرف کنندگی علم خارج خواهیم شد.

دانشگاه مبنی بر تقلید علمی بنیان گذاری شده است

رهبر معظم انقلاب اسلامی خرداد سال ۹۷ در دیدار با استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها به این موضوع اشاره کردند و گفتند: «دانشگاه ما بی‌رودربایستی غلط بنیان‌گذاری شده، از اوّل غلط بنیان‌گذاری شده؛ این معنایش این نیست که محیط دانشگاه محیط غلطی است یا محیط بدی است؛ نخیر، خوشبختانه دانشگاه ما فراورده‌های بسیار خوب داشته لکن بنای دانشگاه به‌وسیله‌ی آدم‌های نامطمئن و با سیاست‌های نامطمئن در زمان حکومت طاغوت گذاشته شده و این بنا همچنان وجود دارد: دانشگاه را مبنیّ بر دین‌زدایی بنیان‌گذاری کردند؛ دانشگاه را مبنیّ بر تقلید علمی و نه ابتکار علمی و تولید علم، بنیان‌گذاری کردند؛ دانشگاه این‌جوری بنیان‌گذاری شده و خب بعضی از آثارش هم تا امروز هنوز امتداد دارد؛ بنابراین یک اصلاح و یک تحوّل و یک صیرورت درونی برای دانشگاه به‌طور مستمر لازم است.»تولید علم

سال‌هاست که رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره تولید علم و گذر از تقلید علمی سخن می‌گوید و به جامعه علمی توصیه می‌کند در جهت تغییر این ساختار کوشا باشند، اما متاسفانه هنوز جامعه عمل به آن پوشانده نشده است. امیدوار هستیم وزارت علوم با تغییر ساختار در جهت تحقق این امر برآید تا کشور ایران با عبور از رویکرد مصرف کنندگی علم در برخی از رشته‌ها به تولید علم  دست یابد.

شعار سال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری دانشجو، تاریخ انتشار: 30بهمن1398 ، کدخبر: 828159: snn.ir