شعار سال:دکتر مرضیه آزاد ارمکی، استادیار رشته معماری دانشگاه شهید رجایی در یادداشتی با عنوان «شهر من و ویروس نوظهور» ، آورده است:

روزانه با آمار و ارقام جدیدی در رابطه با ویروس نوظهور کرونا مواجه می ­شویم. هر دم انتظار شنیدن اخبار از رصدهای بین ­المللی را داریم مبنی بر تلفات و مبتلایان در ایران و جهان. با خود عمیق می­ شوم، این جهانی که این گونه تغییر کرده و چنین در هم ریخته است! دنیا دیگر دنیای این و آن نیست گویی شده است کره خاکی ما و همه در آن به یک اندازه سهیم، درگیر و هم­ بهره هستیم.

ولی شهر من کماکان شهر من است. قلب تپنده امیدهای روزانه من، جایی که در آن آرام می ­گیرم، مضطرب می ­شوم، شادی و غم را تجربه می ­کنم و از لذت ­های زندگی بهره ­مند می ­گردم. شهر من امروز دیگر نمود آنچه در عکس­ های چند ماه پیش گرفته شده ­ام می­ بینم، نیست. شهر من آنچه در سایت­ های خبری، شهری پرجنب و جوش، پرالتهاب، و پرماجرا بود، نیست. این شهر گویی دارد به خوابی عمیق فرو می ­رود، هر از چند گاهی پلکی باز می ­کند، نفسی چاق می ­کند و دوباره می ­خوابد تا زمان مجدد بیدار شدن آن اعلام شود.

شهرم را دوست دارم با وجود تمام کاستی­ هایش، با همه نقص­ ها و بی­ نظمی­ های توام با نظم ­اش؛ چراکه من خود را در آن می­ یابم و آن را در خود. شهر من محلی است برای یافتن پاسخ تمامی مسایل و تنگناهای وضع موجود امروز من! و برای یافتن چرایی این موضوع شرط لازم، فهم شهر و فرآیند تاریخی شهر است.

شهر و فضای شهری

شهر موجودی زنده است. شهر را می ­توان به مثابه یک رویداد هیجان ­انگیز در بستر محیط دانست. تحرک­ های اجتماعی به واسطه فعالیت­ های انسانی منجر به تحرک مکانی خواهد شد و نتیجتا مداومت شهر به عنوان یک پیکره زنده را در بر خواهد داشت. ارتباطات بصری و استفاده از معانی آشنا با روح انسان در محیط­ های شهری موجبات پویایی شهر را فراهم می ­آورد. از این رو شهر چون اندام­واره­ای است که پیکره آن را کالبد­های فیزیکی و کاربری ­های شهری معنا بخشیده و تعاملات و پیوند­های انسانی آن را محقق ساخته است.

ترکیب کالبدی شهر حاصل سنت زیست و شیوه ­های معیشت است سوای احوالات سیاسی- اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی که بر شهر در قالب مکان و در بستر زمان، سایه انداخته و خودنمایی می ­کند. شهر نه تنها در قلمرو عوامل محیطی و اقلیمی؛ بلکه تحت فشار مسایل مادی و اقتصادی و نیز مهم­تراز همه نگرش مردم شهر به جهان و زیست آنها شکل می­ پذیرد، رشد می­ کند، گسترش را تجربه می ­کند، در هم می ­ریزد، افول می­ کند و می ­پوسد.

فضا به تنهایی و خودی خود، بیان ­کننده ویژگی خاصی نیست؛ بلکه معنای نمادین آن به واسطه تلاقی با گروه­های انسانی و فعالیت ­های او محقق می­ گردد. فضا را می ­توان بستر و زمینه ­ای برای بروز تفکرات و کردارهای انسانی دانست جایی که در آن امکان وقوع و شهود و سیاهه­ تخیلات به مثابه ساحت گسترده انسانی و نیز قوه نفسانی است.

فضای شهری آن فضایی که با مکان ثابت و زمان به عنوان یک مولفه متغیر به چشم خود تاریخ را تجربه کرده است، بیش از آن که یک فضای جغرافیایی از منظر قلمرو باشد، فضای اجتماعی قدرتمندی است که زنده بودن خود را از پویایی مردمان آن شهر دریافت می ­کند.

شناخت پدیده شهر به میزان فهم ما از فرآیند تاریخ شهر وابستگی تام دارد. شهر به علت؛ مکانی برای وقوع تاریخ بودن، دارای مقام بسیار ارزنده­ای است. به همین سبب حفظ و ارتقای ارزش ­های شهر در تداوم خاطرات جمعی تاثیر بسیار خواهد داشت و شناخت این ارزش­ ها در فرآیند تاریخی است که امکان­پذیر خواهد بود. در خلال این فرآیند تاریخی، نحوه شکل­ گیری و عوامل موثر پدیده در بعد زمان بررسی می ­شوند. این عوامل می ­توانند در قالب عوامل عام و یا عوامل خاص تعریف شوند. عوامل عام را در حیطه مکان و زمان و عوامل خاص را در بستر مسایل اقتصادی-سیاسی و فرهنگی-اجتماعی می­ توان تعریف کرد لذا بعد زمان و مکان از شرایط لازم برای تحقق این پدیده هستند.

امروز شهر من همان مکانی است که تا چند ماه گذشته با تنوع کاربری ­ها و صنوف، شهری پرهیجان و رنگارنگ بود. بناها، میادین، فضاهای عمومی، بازارها و ساختمان­ ها همگی سر جای خود ایستاده­ اند ولی امروز شهر من عاری است از فعالیت ­های شهری و حتی بعضاً متوقف شده­ و یا با کندی فعالیت مواجه شده­ است. انسان که با تعیین سلایق و نیازها و تمایلات ­اش، نظام مجموعه شهری را به چرخش درمی­ آورد، اکنون از حرکت ایستاده است. به دلیل عدم مشارکت مردم در فعالیت­ های شهری و استفاده از حمل و نقل­ های عمومی، خلوتی میادین بزرگ شهری حتا از فضا هم قابل رویت شده است. ویروس نوظهور حتا مجالی برای پرسه ­زن­ های شهری و ویترین­ گردها نیز ندارد. سیمای شهر که برگرفته از ساختمان ­ها و سایه ­ها و خط آسمان ­ها بود اکنون با وجود تمامی بناهایش، تغییر چهره داده است. بناهای تاریخی در عصر خود فرورفته ­اند و مشتریان علاقمند پیشین خود را ملاقات نمی ­کنند تا جانی از یادآوری هویت ارزنده خود تازه کنند. آنچه از میادین شهری دیده می ­شود بیشتر آب­نماست و نیمکت ­های بی­ جان پیرامون آن که مردم را به نظاره می ­طلبد.

امید است شهر من با کجی ­ها و به گفته بعضی کج سلیقگی ­هایش، به زندگی عادی خود برگردد و عوامل حیات­بخش خود یعنی مردم شهر را باز به خود بیند تا مجالی برای ترمیم آسیب ­های خود پیدا کند. این بار می­ دانم شهر من به شدت نیازمند من است آن­گونه که من بی شهر خود هیچم. شهر من در خواب فرورفته است و جنب و جوش شهری برخواسته از مردم­اش را آرزو دارد.

نوشتاری از دکتر مرضیه آزاد ارمکی

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری شفقنا،تاریخ انتشار:23فروردین1399،کد خبر:923994،fa.shafaqna.com