شعارسال:پژوهش در هشدارهای لرزهای اگرچه سالها است که شروع شده، اما هنوز راه طولانی برای اجرایی شدن دارد ولی در حال حاضر مطالعات در این زمینه ادامه دارد؛ چراکه در صورت اجرای درست میتوان از زیانهای جانی و مالی فراوان ناشی از زمینلرزههای مهیب به میزان زیادی کاست.
بر این اساس شبکههای لرزهنگاری در دنیا توسعه یافت. این شبکهها کاربردهایی چون "هـشدارلرزهای"، "پــایش لــرزهخیــزی"، "کــاوش در ســاختار زمــین" و "پیمایشهای لرزهای" دارند.
لرزهنگاری مطالعه علمی گسترش امواج الاستیک در زمین است. از آنجا که امکان دسترسی به لایهها و ساختارهای درون زمین میسر نیست، بررسی امواج الاستیک (یا امواج آکوستیک) به محققان این حوزه این امکان را فراهم میکند، که به بازسازی اطلاعات به دست آمده از این امواج در زیر زمین بپردازند. از این طریق علم لرزهشناسی، به زمین شناسی و اکتشافات معدنی مرتبط میشود.
مطالعات لرزهنگاری به دنبال آغاز جنگ سرد قدرتهای جهانی و افزایش آزمایشهای هستهای آغاز شد و در دهه شصت و هفتاد میلادی با گران شدن نفت و بحران انرژی، محققان تلاش کردند تا با ابداع دستگاهها و روشهای نوین اقدام به اکتشاف منابع جدید کنند و در نهایت منجر به ساخت دستگاههای لرزهنگاری شد.
امواج لرزهای، مواج صوتی با طیف فرکانس گستردهتری هستند و پژوهشگران حوزه زلزله با مطالعه امواج زلزله میتوانند دادههایی در زمینه لایههای مختلف کره زمین به دست آورند.
رویدادهای لرزهای پس از رها شدن انـرژی بـه شکل موجهای لرزهای مسیر بین چشمه و گیرنده را میپیمایند. با لرزهنگارها میتـوان بـا روشهای محاسباتی محل چشمه زلزله را تعیین کرد.
با توجه به اهمیت دستگاههای لرزهنگار از سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸ میلادی) از سوی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کار ثبت و تعیین محل زمینلرزهها را با احداث اولین ایستگاه لرزهنگاری در تهران آغاز کرد.
این اقدام به دلیل لرزهخیز بودن کشور و رخداد زلزلههای ویرانگر است به گونهای که به گفته دکتر شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر لرزهزمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور و متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبا سازمان زمین شناسی و اکتشافات، ایران در بخش مرکزی کمربند آلپ- هیمالیا یعنی جایی که صفحه عربی در جنوب در حال حرکت به سمت صفحه اوراسیا(اروپا-آسیا) در شمال است قرار دارد، از این رو همواره درمیان این دو در فشار و تنش است.
وی در گفتوگو با ایسنا ادامه میدهد: در کره زمین منطقهای به نام کمربند "کوهزایی آلپ –هیمالیا" وجود دارد. این کمربند از آلپ تا هیمالیا بیش از ۱۰ هزار کیلومتر را شامل میشود و منطقهای است که محل برخورد چند صفحه تکتونیکی و یا به عبارتی چند قطعه شکسته شده پوسته نازک زمین است و تخلیه انرژی این پوسته نازک به سبب حرکت موجب میشود که بخشی از این انرژی به صورت گسل خوردگی لایههای زمین و رخداد زمینلرزهها خود را نشان دهد.
وی با تاکید بر اینکه ایران از نظر میزان خطر نسبی رخداد زمینلرزه در موقعیت خطرناکی قرار دارد، یادآور میشود: اگر به اطلاعات زمینلرزههای ایران توجه کنیم درمییابیم که در ایران علاوه بر دادههای دستگاهی زلزلهها در مدت ۱۲۰ سال گذشته(همچون دیگر مناطق لرزه خیز جهان)، زمینلرزههایی که در گذشتههای بسیار دورتر رخ دادهاند نیز توسط تاریخنگاران به ثبت رسیدهاند و این دادههای تاریخی و دادههای دستگاههای لرزهنگاری هر دو تایید کننده قرار داشتن ایران در گستره خطر زمینلرزهها است.
تاریخنگاری ایستگاههای لرزهنگاری ایران در سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸ میلادی) اولین ایستگاه لرزهنگاری کشور در تهران آغاز کرد و در دهه ۱۹۶۰ میلادی ایستگاههای لرزهنگار کشور به ۵ ایستگاه در شهرهای "تهران"، "تبریز"، "مشهد"، "شیراز" و "کرمانشاه" افزایش یافت.
از این تعداد ۳ ایستگاه "تبریز"، "مشهد"و "شیراز" زیرمجموعه شبکه لرزهنگاری استاندارد جهانی (WWSSN) بودند.
در سال ۱۳۵۴ یک آرایه ۷ ایستگاهی موسوم به آرایه "بلنددوره" ایران (ILPA) برای اهداف خاص و نیز فراهم آوردن اطلاعات لرزهای مناسب جهت تحقیقات زلزلهشناسی در جنوب غربی تهران نصب شد.
در سالهای ابتدایی دهه ۱۳۶۰ خورشیدی در چند نقطه دیگر کشور از جمله "بروجن"، "مینودشت"، "سد مهاباد"، "قمصر کاشان" و "قلعهقاضی" هرمزگان، توسط مؤسسه ژئوفیزیک ایستگاههای لرزهنگاری آنالوگ نصب و راهاندازی شد و تا سال ۱۳۷۴، ثبت و گزارش زمینلرزههای رخداده در کشور توسط این ایستگاههای لرزهنگاری آنالوگ صورت میگرفت.
در سال ۱۳۷۴ با تأمین تجهیزات لرزهنگاری جدید از نوع رقمی، نصب دستگاههای لرزهنگاری جدید در شبکههای لرزهنگاری تهران و تبریز آغاز و در سالهای بعد با نصب تجهیزات در شبکههای لرزهنگاری "سمنان"، "قوچان"، "یزد"، "ساری"، "اصفهان"، "شیراز"، "مشهد"، "کرمانشاه"، "بیرجند" و "خرمآباد" شبکههای لرزهنگاری توسعه یافتند.
در سال ۱۳۸۹ نیز، شبکههای لرزهنگاری "میناب"، "کرمان"، "شهرکرد" و "همدان" نیز بهصورت آزمایشی راهاندازی شدند؛ ایستگاههای لرزهنگاری این شبکهها مجهز به لرزهنگارهای کوتاه دوره، باند متوسط، باند پهن و باند بسیار پهن سه مؤلفهای هستند.
در حال حاضر موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بهرهگیری از ۱۰۸ ایستگاه لرزهنگاری رقمی، در قالب ۲۰ شبکه لرزهنگاری محلی، چهار پایگاه لرزهنگاری تک ایستگاهی و یک ایستگاه درون چاهی فعالیت دارد، که بسیاری از مناطق لرزهخیز کشور را تحت پوشش قرار میدهد.