* تبریز 2018

از ابتدا به کل فرآیند طراحی نشانه برای سه شهر ایرانی که حایز عنوان پایتخت گردشگری اسلامی در سه سال متوالی شده اند می‌توان ایراد گرفت. چرا برگزاری مسابقه (چرا مانند بقیه رخدادهای همگون، سفارش نه)؟، چرا این شکل فراخوان، چرا این شکل داوری، چرا این شکل انتخاب اثر، چرا این شکل رونمایی و … . همه این ها را مستدل و نه سلیقه ای می‌توان به بحث گذاشت و آشنایان امر می دانند اشکلات و نواقص کجاست.

اما هدف، محصول نهایی و بررسی آن است بدون در نظر گرفتن هویت و ماهیت طراح، چرا که کار طراح ارزشمند بوده و حاصل نیز محترم است. هدف نقد، بیان دیدگاه های سوم شخصی است که از بیرون رخدادی را به تماشا نشسته -البته منصفانه و علمی- است. من به این معتقدم که کار نقد تخریب و ریشه کن کردن نواقص و عیوب در مسیر آینده است.

* تبریز 2018

ابتدا شما را ارجاع می‌دهم به مطالعه کتابی به نام کتاب کار لوگو تالیف استودیو آدامز موریوکا که منبع ارزشمندی برای پیدا کردن درکی تئوریک از نشانه و طراحی آن است. صد البته میتوان نام هزاران منبع مکتوب و دیجیتال را آورد که مطالعه آنها به فهم بهتر مطلب خواهد انجامید. در این کتاب فصلی باز شده با عنوان ۱۰ فرمان که برای طراحان لوگو -حتی اگر مطالعه نکرده باشند- مرور آنها خالی از لطف نیست، چرا که ما نیز به شکل ناخودآگاه به آنها توجه داشته ایم:

۱٫ نشانه باید داستانی برای بیان کردن داشته باشد نه اینکه توضیح موضوع باشد:اینکه نشانه تبریز ۲۰۱۸ به شکلی ساده انگارانه در پی توصیف تبریز و بناهای آن است اولین مشکل نشانه است. البته شاید به زعم خود بیانگر داستان تاریخ و سیر آن در بناهای تبریز است که البته من چنین عقیده‌ای ندارم. ما تبریز را در این نشانه توضیح می‌دهیم در حالیکه مخاطب ما از ورای مرزها آمده و هیچگونه آشنایی با بنای میدان ساعت که شاید حتی با بنای برج ساعت لندن اشتباه بگیرد ندارد.شاید بهتر بود به شکل بهتری مخاطب را به سمت خود می‌کشاند.

۲٫ نشانه باید محدودیت های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اجرایی را در نظر بگیرد:در این مورد البته موفق عمل کرده اند!

۳٫ نشانه باید از فرمی اغواگر و زیبا برخوردار باشد:نشانه از منظر رنگ بندی دوست داشتنی است و از ترند رایج در فضای جهانی تبعیت می‌کند اما فرم خطوط شمایل و تایپوگرافی برای من جذابیت بصری خاصی ندارد. خوشامد نظر است، اما جذاب و گیرا نیست. چرا که ما مشابه آن را بسیار دیده‌ایم. این نشانه کپی نیست اما شبیه بسیار دارد.

۴٫ نشانه باید به یادماندنی باشد: آیا این نشانه به یاد ماندنی است؟ استفاده از فرم ها و رنگ‌هایی که در تمام ممالک اسلامی می‌توان یافت حتما نقیضه ای بر ادعای به یادماندنی بودن این نشانه خواهد بود.

۵٫ نشانه باید برای مخاطب طرح سوال کند:البته شاید سوالات زیادی را برای مخاطب مطرح کند. اینکه چرا این بنا ها انتخاب شده و این رنگ بندی و تلاش از پی آن برای درک بهتر موضوع و شناخت آنها. همانطور که برای ماهم همین سوالها مطرح شد!

۶٫ نشانه باید قدرت و ظرفیت ماندگاری داشته باشد:این نشانه نه به لحاظ اسلوب هندسی، نه به لحاظ کارایی در حوزه عملی و اجرایی و نه به لحاظ حلاقیت و ایده واجد شرایط ماندگاری در طول زمان نیست و این به تجربه با گذشته زمان ثابت خواهد شد. هر چند روی جزییات می‌توان بحث کرد. اخیرا مصاحبه ای از طراح کار خواندم که اصرار بر این داشتتند که این نشانه برای مدت محدودی است و قرار میست ماندگار باشد. بحث من اما پیرامون این موضوع است که این نشانه اصلا ظرفیت ماندگاری در طول زمان ندارد. بسی نشانه های زیبا که برای کاربری و زمان خاصی طراحی شده‌اند، اما پس از آن نیز در خاطره‌ها، کتب و … مانده‌اند.

۷٫ در طراحی نشانه باید دیدی کلی و زیربنایی نسب به هویت مجموعه، سازمان یا رخداد داشت: در این مورد نمی‌توان نظر داد چون از باقی اجزای هویت رونمایی نشده اما به نظر کار بسیار سختی باشد. هر چند در مصاحبه های انجام شده به طراحی دفترچه هویت بصری اشاره شده است. امیدواریم موفق باشند.

* تبریز 2018

۸٫ نشانه باید قابلیت سازگاری و انعطاف داشته باشد:با توجه به شکل چیدمان شمایل در کنار نوشتار و نوع اجرای نشانه، انعطاف پذیری آن در پایین ترین حد ممکن است. تایپوگرافی بد فارسی و انگلیسی کار که هر گرافیستی را که با تایپوگرافی آشنا باشد آزار خواهد داد ( به فواصل میان حروف انگلیسی دقت کنید، عدم وجود کرنینگ مناسب کاملا مشهود است.). نحوه قرارکیری این المان ها در زیر نشانه با آن شکل و قالب سازگاری اثر برای تطابق با شرایط مختلف را سخت خواهد کرد.

۹٫ نشانه باید قوی و مستحکم باشد:البته من از اسلوب هندسی نشانه آگاهی ندارم چون اطلاعاتی در این زمینه ارایه نشده است، اما می‌توان حدس زد که شاید در این مسیر تلاش شده باشد. نشانه ای که از اسلوب هندسی محکم برخوردارد نباشد ماندگاری و استحکام نیز ندارد. به سمت راست نشانه و مقایسه آن با سمت چپ توجه کنید. نشانه به لحاظ وزن بصری لنگ می‌زند و…

۱۰٫ نشانه باید با طرح سه سوال چه کسی، چه چیز و چرا طراحی شود:با توجه به اینکه این اثر در پی یک فراخوان طراحی شده پس اساسا در این حوزه نمی‌توانسته خوب عمل کند چون مراجع مستقیم جهت دریافت بریف نداشته است و بنا بر نظرات و حدسیات خود عمل کرده است.

به ندرت اثری بتواند واجد همه این ویژگی ها باشد اما آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید. فلذا به بررسی و تطبیق نشانه طراحی شده با این الگو پرداخته‌ایم که البته خواننده حق آن را دارد که با این سرند مخالف باشد.

من موافق هستم که شاید این اثر بهترین نشانه ارسالی در میان بقیه باشد و حتی شاید موفق هم عمل کند اما به لحاظ ساختاری و علمی نشانه خوبی نیست و نباید بی خودی برای آن فلسفه چید و از آن به شکل علمی حمایت کرد (گندم را بجای جو فروختن). ولی از آنجا که لوگوی شهرمان در رخدادی خاص است من هم می‌گویم نشانه خوبی است و از آن حمایت می‌کنم. حالا حتی اگر بخواهیم برای ابر بالای میدان ساعت -که شبیه کارخانه آلاینده شده و البته برازنده تبریز به عنوان یک از پنج شهر آلوده تبریز هم هست- نیز استدلال بیاوریم! جادارد!

در پایان باید اشاره ای کنم به فرآیند حرفه ای و اصولی و عقلانی که در سایر کشور‌ها برای این هدف طی می‌شود که به شکلی مستقیم اعلام سفارش به استودیویی معتبر میکنند نه فراخوانی مجهول الهویه و آثار مبارکی که این عمل برای آن ها داشته است. ما تا رسیدن به خوب مسیر زیادی داریم که اصلا حتی به سمت آن هم حرکت نکرده ایم. به نشانه شهرهای بلفاست برای رخداد سال ۲۰۱۲ که ماندگار شد ارجاعتان میدهم. به نشانه شهر آمستردام، به نشانه شهر ملبورن، به نشانه شهر فیلادلفیا، نیویورک و …. که اتفاقا کاربری محدود و دوره‌ای داشتند اما به دلیل قدرت در نگاه و اجرا ماندگار شدند. به نشانه المپیک های گذشته، به نشانه رخدادهای دوره‌ای در کشور امارات، ترکیه و … .

نشانه تبریز ۲۰۱۸ می‌توانست شایسته تر از این باشد و انتقادات کمتری را به خود ببیند اگر کمی حساب شده تر از سمت مسئولین امر عمل می‌شد و اگر طراحان ما کمی به خود زحمت تحقیق، خلاقیت، ایده پردازی و زحمت و رنج طراح شدن را میدادند. نشانه ای که من آن را دوست ندارم و با آنچه که خوانده و دیده ایم به عنوان اثر خوب فاصله دارد. حالا به هر دلیلی نباید آن را تخریب کنیم اما باید نقایص کار بیان شود تا در آینده شاهد رخداد دوباره آن نباشیم.

هرچند خواهیم بود!

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری تبریزمن، تاریخ انتشار: شنبه 26 مرداد 1395، کد خبر: 105930، www.tabrizeman.ir