شعار سال: مراسم افتتاحیه سومین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به همت مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری دانشگاه امام صادق(ع)، امروز شنبه ۱۷ آبان‌ماه به صورت برخط برگزار شد.

حجت‌الاسلام حسین‌علی سعدی، رئیس دانشگاه امام صادق(ع) در سخنانی در این مراسم با اشاره به اهمیت مسئله فضای مجازی و سواد رسانه‌ای در زندگی مدرن و معاصر، اظهار کرد: معتقدیم یکی از بنیادی‌ترین مسائل در میان مسائل امروز جامعه و نظام اسلامی، مسئله سواد رسانه‌ای و فضای مجازی است که نیازمند برنامه‌ریزی عالمانه در این زمینه هستیم. در مورد حکمرانی و سواد رسانه‌ای و تعاریف متعددی که در این زمینه وجود دارد، توجه به چند مولفه در این مسئله حائز اهمیت است و باید نسبت به آن‌ها توجه جدی داشته باشیم؛ نخست مسئله کیفیت تولید پیام است. مؤلفه دیگر آن چیزی است که رسانه می‌خواهد به وسیله آن مخاطب خود را به باور و تشخیص برساند و مؤلفه دیگر کشف قسمت‌های نانوشته پیام است؛ به این معنا که اگر امروز از برجسته بودن تفکر انتقادی بحث می‌شود، به این مولفه مربوط می‌شود. اگر این مولفه‌های بنیادین را در موضوع سواد رسانه‌ای مورد توجه قرار بدهیم، هدف آموزش سواد رسانه‌ای برای ما روشن می‌شود که همانا تبدیل شدن مخاطب منفعل به مخاطب فعال است.

‌

‌سعدی ادامه داد: با توجه به مولفه‌های مورد توجه در مقوله سواد رسانه‌ای، امروز در ضمن توسعه ابزار انتقال پیام، با این مسئله مواجهیم که به جای اینکه مقوله شهروندی محدود به مرز‌ها و ملیت‌ها باشد، با شهروندی در سطح جامعه بین‌المللی روبرو هستیم و این مسئله مهمی در سبک زندگی نوین است؛ لذا سیاستگذاری فضای مجازی و اینکه در حکمرانی این فضا، آموزش را مدنظر قرار بدهیم و برای این هدف برنامه‌ریزی کنیم، بسیار حائز اهمیت است و اینکه بتوانیم ادبیات این عرصه را بومی کنیم.

وی افزود: یکی از مهمترین مولفه‌ها و شرط اساسی و زیرساخت لازم در تحقق حکمرانی فضای مجازی در شرایط امروز، توجه اساسی به مسئله سواد رسانه‌ای است. در بیانیه گام دوم و فرمایشات مقام معظم رهبری، توجه به حوزه فضای مجازی و آموزش سواد رسانه‌ای از همین روست. در مرحله خودسازی انسان همچنین به دلیل آنکه فناوری‌های نوین و دیجیتال در خصوصی‌ترین جنبه‌های زندگی شهروند امروز رخنه کرده و سبک بخصوصی را ترویج می‌کند و با تولید انبوه پیام مواجهیم که این مسئله فرصت تحلیل را از مخاطب سلب می‌کند، اگر آموزش سواد رسانه‌ای در دستور کار نباشد، قطعاً تحقق حکمرانی در زمینه سیاستگذاری فضای مجازی صورت نمی‌پذیرد.

رئیس دانشگاه امام صادق(ع) با تأکید بر اینکه تعامل هوشمندانه با فضای مجازی از ملزومات این عرصه است و لازم است همه عناصر جامعه به میدان بیایند و اگر چه حرکتمان در این زمینه دیر شده، اما حرکت جدی و با برنامه‎ریزی زمینه‌ساز تحقق اهداف است، گفت: خداوند متعال در قرآن و در سوره مبارکه نساء، آیه ۸۳ می‌فرماید: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاّ قَلیلاً؛ و هنگامى که خبرى از پیروزى یا شکست به آن‌ها برسد، (بدون تحقیق) آن را شایع مى‌سازند، در حالى که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان که قدرت تشخیص کافى دارند باز مى‌گرداندند، از ریشه‌هاى مسائل آگاه خواهند شد، و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عده کمى، همگى از شیطان پیروى مى‌کردید (و گمراه می‌شدید)». بر همین اساس، محور اصلی در موضوع سواد رسانه‌ای، توجه به تفکر انتقادی در مواجهه با خبر و پیام است. باید پیام به کسانی که ناخوانده‌های آن را تفسیر می‌کنند، ارجاع داده شود. حاکمیت باید توجه داشته باشد که سیاستی اتخاذ کند تا در بازنشر خبر‌هایی که نیاز به تحلیل و تفکر انتقادی دارد، دقت لازم را رعایت کند.

سعدی با اشاره به خطبه ۵۱ نهج البلاغه اضافه کرد: امیرالمؤمنین‌(ع) در این خطبه می‌فرماید: «وَ اِنَّ مُعاوِیَةَ قَادَ لُمَةً مِنَ الْغُواةِ، وَ عَمَسَ عَلَیْهِمُ الْخَبَرَ حَتّى جَعَلُوا نُحُورَهُمْ اَغْراضَ الْمَنِیَّةِ؛ بدانید معاویه دسته‌اى گمراهان منحرف را به دنبال خود آورده، و حقیقت را از آنان پنهان کرده، تا این بى‌خبران گلوهاى خود را آماج تیر مرگ نموده‌اند». اگر جریان حق می‌خواهد بر ارزش‌ها حکمرانی داشته باشد، حتما می‌بایست نسبت به مدیریت خبر و آموزش سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی و تحلیل پیام اقدامات مؤثری انجام دهد. دنیای مدرن دنیای رسانه است، لذا غفلت از توجه به فضای مجازی و عالم رسانه تاوان سنگینی در عرصه‌های مختلف به همراه دارد. بر همین اساس باید مدیریت و سیاستگذاری در زمینه آموزش سواد رسانه‌ای با محوریت تفکر انتقادی و تحلیلی انجام شود.

‌

‌به گفته رئیس دانشگاه امام صادق(ع)؛ مسئله سواد رسانه‌ای در حکمرانی نوین، مسئله اولویت نیست، بلکه مسئله ضرورت است و غفلت از این ضرورت آثار زیان‌باری را متوجه جامعه خواهد کرد. امید داریم مراکز تولید نظریه، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه به این موضوع با عزم راسخ‌تر بپردازند و به حکمرانی فضای مجازی و تولید مبانی بومی سواد رسانه‌ای دست پیدا کنیم.

‌

‌‌ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی نیز در این مراسم در سخنانی که به صورت ویدئو به این همایش ارسال کرده بود، اظهار کرد: سواد رسانه‌ای سازه‌ای آموزشی است و به دلیل تغییر و تحولات در این عرصه و ظهور و بروز رسانه‌های نوین که این روز‌ها ضریب نفوذ بیشتری در زندگی مردم پیدا کرده است، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. آموزش در این فضا امر خطیری است، به این دلیل که افراد در حال آموزش، خود تولیدکننده محتوا در این فضا نیز هستند. نقشی که کاربران در فضای مجازی دارند، غیرقابل انکار است. رسانه به خصوص رسانه‌های اجتماعی شبکه‌ای، سازنده نوع ادراک بشر امروز و بعد از خانواده مهمترین رکن سازنده شخصیت انسان امروز هستند. رسانه به دلیل جهانی بودن می‌تواند موجب تغییراتی در فضای پر از اطلاعات امروز شود و دست به تغییر پندار‌ها و ارزش‌ها می‌زند. در چنین فضایی، تغییر ارزش‌ها از سوی کسانی انجام می‌شود که هیمنه این فضا را تحت اختیار و کنترل دارند. در این فضا شاهد انحصارات بزرگی هستیم که هویت انسان‌ها را شکل یا تغییر می‌دهد.

فیروزآبادی اضافه کرد: تمهیدات ما در حوزه فضای مجازی، به استفاده ابزاری از تکنولوژی و پلتفرم‌های آماده شده از سوی شرکت‌ها خلاصه شده و نشانه توسعه‌یافتگی و سواد رسانه‌ای به همین موضوع و استفاده ابزاری تقلیل پیدا می‌کند. این تقلیل، انسانی هویت‌زده را شکل می‌دهد و بسیار خطرناک است. نوع نگاه به رسانه باید انتقادی باشد و در سواد رسانه‌ای نوع نگاه خلاقانه است، نهاد‌های ذی‌ربط در این حوزه در کشور توجه کافی به این موضوع ندارند و به همین خاطر نظام آموزش در کشور یک طرفه و مخاطب منفعل است. حال آنکه در فضای مجازی مخاطب خود سازنده محتوا و فضای رسانه‌ای است. می‌بایست نظام آموزشی قابلیت آموزش با سه رویکرد خلاقانه، انتقادی و مراقبتی را به همراه داشته باشد.

وی ادامه داد: پیگیری و رویکرد ما در سواد رسانه‌ای و فضای مجازی منحصر شده است در تهدید‌های فوری امنیتی، اخلاقی و صرفاً این تهدید‌ها را مورد توجه قرار می‌دهیم و نسبت به مولفه‌های دیگر رسانه‌ها که شناختی، احساسی و زیباشناختی است، دچار غفلت هستیم. امید است این همایش کمک کند این نقطه ضعف‌ها برطرف شود.

‌

‎محمدرضا بهمنی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال نیز در این مراسم طی سخنانی اظهار کرد: در دوره‌ای که شورای انفورماتیک در کشور شکل گرفت، سیاستگذاری پروژه‌هایی که ماهیت آن‌ها نگاه به زیرساخت‌های فضای مجازی بود، مورد توجه بیشتری قرار گرفت. از همان زمان تا امروز با دوگانه فرصت و تهدید در بحث‌های فضای مجازی روبرو هستیم، البته این تنها اختصاص به موضوع فضای مجازی در کشور ما ندارد و قابل ردیابی در کشور‌های دیگر نیز هست؛ گروهی بر این باور هستند که باید تهدید‌های این فضا را کاهش دهیم و گروهی دیگر معتقدند که باید از فرصت‌های آن استفاده کنیم. در همین ایام کرونا موضوع کرونا به عنوان پدیده‌ای مطرح شده که از منظر توسعه فعالیت‌های فضای مجازی می‌تواند به کشور آسیب بزند و این نگاه وجود دارد و در کنار آن تصویرسازی‌های فرصت‌گرایانه نیز مطرح است.

بهمنی ادامه داد: اگر یک بررسی نسبت سازماندهی و برنامه‌ریزی در مواجهه با فضای مجازی در طول سه سال اخیر داشته باشیم، شاهد وضعیتی خواهیم بود که رویکرد‌های فزاینده فرهنگی-اجتماعی با محوریت کسب و کار‌های مجازی وزن بیشتری پیدا کرده است، این‌ها در مصوبات و گفتگو‌ها و آمدوشد‌ها در جلسات مشهود است و این افق رو به جلویی را در برابر ما قرار می‌دهد.

‌

‌به گفته رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال؛ رویکردی که می‌تواند موجبات جهش و فزایندگی فعالیت‌های عرصه فضای مجازی را فراهم کند و قابل توجه است؛ اتخاذ رویکرد تمدنی در این فضاست. این رویکرد از رهنمون‌های مقام معظم رهبری برمی‌آید و از سویی بستر و زمینه‌ای برای پیاده‌سازی بیانیه گام دوم است، لذا این رویکرد باید مورد توجه جدی‌تری قرار بگیرد.

بهمنی افزود: می‌توان چند ویژگی از نظر مفهومی و روشی را برای رویکرد تمدنی در تحولات فضای مجازی قائل شد؛ در رویکرد تمدنی در فضای مجازی محوریت دادن به الگوی هم‌زیستی انسانی باید مورد توجه جدی قرار بگیرد، ویژگی دیگر راهبری و مدیریت فضای مجازی در مقیاس الگو‌های حکمرانی است، همچنین رویکرد تمدنی در این عرصه نیاز به جامع‌نگری دارد و همچنین نوعی نظام‌وارگی در تحلیل فضای مجازی باید داشته باشیم؛ در عرصه فضای مجازی ما با تعدد دستگاه‌های تصمیم‌ساز و سیاستگذار مواجهیم و اگر به صورت نظام‌وارگی نگاه شود، بخشی از چالش‌ها کاهش می‌یابد و هم‌افزایی را شاهد خواهیم بود. ما همچنین به آینده‌پژوهی در رویکرد تمدنی در عرصه فضای مجازی و بیش از آن به سناریوسازی در این حیطه نیازمندیم.

‌

‌وی گفت: سواد رسانه‌ای باید رکن مهم در الگوی نوین حکمرانی فضای مجازی باشد. از جمله ویژگی‌های این الگوی نوین می‌توان به رسانه پایه و مدیابیس بودن، انتقال از ساختار‌ها به حوزه عاملیت‌ها و نقش پررنگ مردم در این الگو اشاره کرد. این خصیصه‌ها، اقتضائات و الزاماتی دارد و لازمه آن این است که سواد رسانه‌ای را به عنوان رکن جدید در این الگو در نظر بگیریم؛ لذا می‌بایست این فضا را فرصت شناسانه‌تر در معرض توجه قرار داد. در مسئله سواد رسانه‌ای همچنین باید هم‌زیستی انسانی در بستر الگوی حکمرانی فضای مجازی مدنظر قرار بگیرد، همچنین این مقوله باید برای صیانت از امنیت و اقتدار فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار بگیرد.

حسن بشیر، رئیس سومین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی نیز که به صورت برخط در این همایش حضور داشت، اظهار کرد: علی‌رغم اینکه در جنگ رسانه‌ای تمام‌عیار از سوی رسانه‌های معارض با جمهوری اسلامی قرار داریم و در دوران کرونا شاهد هجوم اخبار و اطلاعات ساختگی در جهت بی‌اعتمادسازی عمومی هستیم، اما همچنان شاهد اقدامی جدی از سوی مسئولان و تصمیم‌سازان و جامعه دانشگاهی و علمی در راستای مطالبه‌گری نیستیم و این موضوعی است که می‌تواند ما را با مشکلات زیادی مواجه کند. سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی یک ضرورت است و اگر این ضرورت شناخته نشود، نمی‌توان اقدام موثر و مطلوبی در این راستا انجام داد.

وی افزود: در این همایش تلاش شده محور‌های مهمی که مرتبط با ابعاد مختلف سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی است، مورد توجه قرار بگیرد. امید است در راستای این اهداف گام‌های موثری نسبت به سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی انجام شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: 18 آبان ۱۳۹۹، کد خبر:3933778، iqna.ir