شعار سال: توسعه روزافزون مشهد، سیل مهاجرت، نیاز به انرژی بیش‌تر، ناآشنایی با فرهنگ ترافیک، افزایش خودرو‌ها و مصرف دومیلیون و ۵۰۰ تا سه‌میلیون لیتر بنزین در روز همگی دست‌به‌دست هم داده تا پایتخت فرهنگی جهان اسلام دچار نفس تنگی شود. اگرچه بنابر اعلام مسئولان شهرداری مشهد و همچنین محیط‌زیست شمار روز‌های برخوردار از «هوای پاک» امسال در این کلان‌شهر ظرف ۲۹۰روز گذشته نسبت به‌مدت مشابه پارسال بیش‌تر بوده؛ اما آلودگی حاکم بر هوای مشهد گویا خیال کوتاه آمدن ندارد و بسیاری از شهروندان را نگران کرده است. افزون‌بر یک هفته است که تابلو‌های نصب‌شده در سطح شهر مشهد مبنی‌بر شاخص‌های آلاینده مخاطبان بیش‌تری پیداکرده و شهروندان با حساسیت بیش‌تری به رنگ‌های این نماد‌ها توجه می‌کنند و انتظار سبز شدن شاخص هوای سالم و پاک را دارند. بنابر گفته مدیر مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شهرداری مشهد، از ابتدای امسال تاکنون شهروندان مشهدی ۳۸روز هوای باکیفیت پاک را تنفس کرده‌اند و این درحالی است که در مدت مشابه پارسال این تعداد ۲۹روز بوده است؛ با این حال این اعداد و ارقام موجب خوشحالی شهروندان نمی‌شود، زیرا افزون‌بر یک هفته است که آن‌ها غباری خاکستری را بر روی شهر مشاهده می‌کنند که برای آن‌ها نگران‌کننده است.

وقتی با شهروندان هم‌کلام می‌شویم، هر یک از آن‌ها انگشت اتهام را به‌سمت مسئولان، صنایع، خودروها، موتورسواران یا مصارف خانگی بلند می‌کنند. حسین، یکی از رانندگان تاکسی در میدان فلسطین، به بازار می‌گوید: تا پیش از این انگشت اتهام به‌سمت ما رانندگان تاکسی بود که خودروهایمان فرسوده است، اما مدت‌هاست که به‌دلیل کرونا مسافری برای جابه‌جایی نیست و تعداد سفر‌های ما به یک‌سوم کاهش یافته است.

وی می‌گوید: اگر خودرویی هم در ناوگان حمل و نقل عمومی دود می‌کند، باز هم قصور از ما نیست؛ بلکه این ناتوانی دولت است که قادر به تحویل خودرو‌های جدید نیست. درحال‌حاضر که مدارس تعطیل هستند و هیچ سرویسی انجام نمی‌شود، باید آلودگی کم‌تر باشد؛ اما در عمل چنین اتفاقی نیفتاده است.

امید، خیاط یکی از کارکنان واحد‌های صنعتی، بیش‌تر منبع تولیدی آلاینده‌ها را در همین منطقه صنعتی مشهد و چسبیده به شهر مشهد می‌داند و می‌گوید: شاید تا چند سال پیش صنایع غرب مشهد در خارج از شهر قرار داشت و شهرک صنعتی مزاحمت چندانی نداشت؛ اما این روز‌ها تمامی این صنایع با مشهد پیوند خورده است، لذا دود آن به چشم مردم می‌رود.

وی اظهار می‌کند: اگر لحظه‌ای در این مسیر توقف کنید و نگاهی به آسمان بیندازید متوجه خواهید شد که تراکم این همه کارخانه و همچنین نیروگاه توس چه آلاینده‌ای را به شش‌های شهروندان مشهدی روانه می‌کند.


کارگروه اضطراری
برای بررسی وضعیت هوای مشهد، کارگروهی اضطراری در استانداری برپا شد تا یک‌بار دیگر مسئولان اجرایی مشکلات و دلایل این موضوع را مورد بررسی قرار دهند. معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان‌رضوی در این جلسه با بیان این‌که پیش‌بینی می‌شد با شیوع ویروس کرونا استفاده از خدمات غیرحضوری افزایش‌یافته و این موضوع به کاهش آلودگی منجر شود، اظهار کرد: در این راستا ضرورت دارد تا سازکار‌های ضروری در نشست‌های تخصصی برای فرهنگ‌سازی، آگاه‌سازی و اطلاع شهروندان از سوی دستگاه‌های عضو این کارگروه مورد تحلیل کارشناسی قرار گیرد و با معرفی عوامل غیرمستقیم و تأثیرگذار بر آلودگی هوا، سازمان‌های مرتبط با موضوع شناسایی و وارد عمل شوند.

سیدکمال‌الدین میرجعفریان همچنین اطلاع‌رسانی مناسب به مردم برای کاهش مراجعه حضوری و گسترش استفاده از سامانه‌ها، نرم‌افزار‌ها و دیگر پل‌های ارتباطی را در این‌خصوص بسیار مهم برشمرد و افزود: فعالیت‌های برخی واحد‌های صنعتی ضروری است و قابل‌توقف نیست.

رئیس کارگروه اجرایی و اضطراری کاهش آلودگی هوای استان تأکید کرد: در این‌خصوص می‌توان برای مدیریت در جابه‌جایی زمان فعالیت درخصوص آن دسته از واحد‌هایی که ماهیت خروجی آن‌ها فصلی است، با اولویت‌بندی و ارائه راهکار مناسب ورود پیدا کرد.

وی در ادامه به تشدید نظارت بر مصرف انرژی موتورخانه‌ها و دستگاه‌های گرمایشی در فصل سرما اشاره کرد و افزود: کاهش مصارف غیرضروری انرژی در مدیریت آلاینده‌های هوا بسیار مؤثر است و لازم است دستگاه‌های متولی نظارت خود را در این‌خصوص با جدیت پیگیری کنند.


خودرو‌ها عامل اصلی آلودگی
گفتنی است، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌رضوی نیز با بیان این‌که مصرف روزانه حدود دومیلیون و ۵۰۰هزار تا حدود سه‌میلیون لیتر بنزین در شهر و مصرف روزانه حدود یک‌میلیون لیتر گازوئیل در این کلان‌شهر بر تولید آلاینده‌ها افزوده است، اظهار کرد: تردد روزانه به‌طور متوسط بیش از یک‌میلیون خودرو و ۴۰۰هزار موتورسیکلت در سطح شهر، وجود چهار نیروگاه و استقرار حدود۷۰درصد واحد‌های صنعتی و خدماتی استان در حوزه این کلان‌شهر و نیز شرایط توپوگرافی منطقه، موجب تشدید آلودگی در بیش‌تر ایام سال است.

تورج همتی ضمن اشاره به این‌که براساس تحلیل‌های کارشناسی متهم اصلی در آلودگی هوای کلان‌شهر مشهد همچنان خودرو‌های درحال تردد در سطح شهر هستند، گفت: نظارت‌های پلیس راهور در این‌خصوص منجر به صدور نزدیک به ۸۲هزار فقره جریمه برای خودرو‌های فاقد معاینه فنی، خودرو‌های دودزا، دارای پلاک تعمیری و... در شش‌ماهه گذشته سال‌جاری شده است.

این مقام مسئول در ادامه از افزایش روز‌های با هوای پاک از ۲۹روز در سال گذشته به ۳۸روز در سال‌جاری خبر داد و گفت: مدیریت آلودگی هوا در برنامه آمایش راهبردی و به‌صورت نقشه جامع محیط‌زیست استان تدوین شده و در اولویت سیاست‌های کلان اجرایی استان قرار گرفته است.

دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای استان ضمن اشاره به برنامه اجرایی و کوتاه‌مدت کاهش آلودگی هوای مشهد به تشریح محور‌های ۹گانه تأثیرگذار بر آلودگی هوای استان پرداخت و افزود: با هدف شناسایی منابع آلوده‌کننده هوا، طی شش‌ماهه گذشته مجموعاً ۵۲۶نوبت پایش از واحد‌های صنعتی همچون واحد‌های پالایشگاهی و پتروشیمی، کارخانه‌ها سیمان، نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها ریخته‌گری و نورد، معادن، کارخانه‌ها تولید مواد شیمیایی، صنایع تولید عایق‌های رطوبتی (ایزوگام) و کوره‌های آجرپزی و آهک‌پزی و... سطح استان اقدام شده است.


آلاینده‌هایی که به چشم نمی‌آید
اگرچه مسئولان انگشت اتهام را به‌سمت خودرو‌ها بلند می‌کنند؛ اما بسیاری از صنایع و مشاغل وجود دارند که شاید کم‌تر از نقش آن‌ها در آلودگی سخنی به میان بیاید. مسئول مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شهرداری مشهد در همین رابطه می‌گوید: مونوکسیدکربن، ترکیبات آلی فرار، اکسید‌های نیتروژن، اکسید‌های گوگرد، ذرات معلق و گاز‌های گلخانه‌ای با دی‌اکسیدکربن مهم‌ترین آلاینده‌های هوای شهر هستند.

رضا اسماعیلی اظهار می‌کند: براساس نتایج به‌دست آمده میزان آلودگی تولیدی در شهر مشهد در سال۹۶ برای آلاینده‌های مونوکسیدکربن ۱۲۷هزار تن، ترکیبات آلی فرار ۲۲/۵ هزار تن، اکسید‌های نیتروژن ۵۶/۶ هزار تن، اکسید‌های گوگرد ۳۱/۹ هزار تن و ذرات معلق ۷/۱ هزار تن برآورد شده است.

وی در این رابطه به جایگاه‌های سوخت اشاره کرده و می‌گوید: جایگاه‌های توزیع سوخت بنزین نیز از مهم‌ترین منابع تولید ترکیبات آلی فرار در شهر هستند و سهم این  منابع آلاینده از کل انتشار سالانه ترکیبات آلی فرار در مشهد ۱۳درصد است.


سهم آلاینده‌های متحرک
وی با اشاره به دو منبع متحرک و ثابت در تولید آلودگی‌ها اظهار می‌کند: سهم منابع متحرک از مجموع انتشار پنج آلاینده مونوکسیدکربن، ترکیبات آلی فرار، اکسید‌های نیتروژن، اکسید گوگرد و ذرات معلق حدود ۶۴درصد و سهم منابع ساکن حدود ۳۶درصد است.

اسماعیلی خاطرنشان می‌کند: درصد سهم هر یک از منابع متحرک در انتشار اکسید‌های نیتروژن ۳۷درصد مربوط به کامیون‌هاست. بعد از آن خودرو‌ها با ۳۶درصد، وانت‌ها با هشت‌درصد، مینی‌بوس‌ها با شش‌درصد به ترتیب در جایگاه‌های دوم تا چهارم قرار می‌گیرند.

وی اذعان می‌کند: درباره سهم منابع متحرک در انتشار ذرات معلق باز هم کامیون‌ها با ۵۶درصد رتبه نخست و بعد از آن خودرو‌های شخصی با ۱۶درصد، اتوبوس‌های سرویس با ۱۰درصد و مینی‌بوس‌ها با هشت‌درصد در جایگاه دوم تا چهارم قرار دارند.


سهم منابع ثابت در آلودگی
اسماعیلی با اشاره به فعالیت چهار نیروگاه اصلی در شهر مشهد و محدوده اطراف آن اذعان می‌کند: به‌دلیل حجم و نوع سوخت مصرفی سهم شایان توجهی در انتشار آلاینده‌های اکسید‌های نیتروژن، اکسید‌های گوگرد و ذرات معلق دارند.

وی در این رابطه می‌گوید: سهم نیروگاه‌ها از سرجمعِ انتشار این آلاینده‌ها به‌ترتیب برابر اکسید‌های نیتروژن ۵۶درصد، اکسید گوگرد ۹۷درصد و ذرات معلق ۳۳درصد است.

وی با بیان این‌که منابع خانگی، تجاری و اداری با توجه به استفاده از سوخت گاز طبیعی، سهم کمی در تولید آلایندگی شهر مشهد دارند، می‌افزاید: با وجود این، سهم این  منابع در تولید آلاینده اکسید‌های نیتروژن شایان توجه است و سهم هشت‌درصدی از کل انتشار آلایندگی سالانه شهر مشهد دارند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از سبزینه، تاریخ انتشار:۱۷ دی ۱۳۹۹، کد خبر:۹۱۱۵۴، www.sabzineh.org