شعار سال: کرونا برگزاری مهمترین اتفاق فرهنگی کشور را به تعطیلی کشاند و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش کردند این وقفه را به نوعی جبران کنند.

نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب قرار بود از اول تا ششم بهمن ۹۹ برگزار شود، اما میزان استقبال از این نمایشگاه باعث شد دو بار یعنی تا پایان امروز (جمعه دهم بهمن) تمدید شود.

در این نمایشگاه ۱۷۳۲ ناشر داخلی از سراسر کشور شرکت کرده‌اند و زمینه مشارکت ۱۸۰ ناشر خارجی با هزار عنوان کتاب لاتین و عربی نیز فراهم شد. ناشران می‌توانستند تا ۳۵۰ هزار عنوان را در سایت نمایشگاه مجازی کتاب بارگذاری کنند.

در بخش داخلی، کتاب‌ها با ۲۰ درصد تخفیف و در بخش خارجی با ۵۰ تا ۷۰ درصد تخفیف عرضه شد. با پیش‌بینی ترافیک اینترنت ۵۰ درصدی، برای مخاطبان امکان خرید ۲۴ ساعته امکان‌پذیر و جست‌وجوی کتاب در سایت نمایشگاه، براساس نام ناشر و عنوان کتاب فراهم شد.

پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی، نقد‌های زیادی بر شیوه برگزاری آن بیان شده بود. شاید دو روز نخست برگزاری این نمایشگاه دیدگاهی که منتقدان بر چگونگی اجرای آن داشتند، آشکار شد، زیرا امکان دسترسی و مشاهده کتاب‌ها برای بسیاری از کاربران وجود نداشت، اما این مشکلات بعد از دو روز برطرف شد.

علی حاجی‌تقی مدیر انتشارات ارمغان طوبی، درباره نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب گفت: در روز‌های نخست برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، با مشکلات فنی مواجه شدیم، اما تیم فنی این نمایشگاه روی این مساله کار کرد و بعد از دو روز، مشکلات به کمترین میزان رسید و روند نمایشگاه مجازی کتاب به خوبی پیش رفت.

وی افزود: در مجموع این نمایشگاه مشکلات و مزایایی داشت، بسیاری از ناشران از ابتدا موافق برگزاری نمایشگاه به صرف فروش مجازی نبودند، زیرا ناشران کوچک‌تر و کتاب‌های گمنام در این شیوه دیده نمی‌شوند یا بسیار کم دیده می‌شوند، در حالی‌که یکی از اهداف نمایشگاه بین‌المللی کتاب، آشنایی مخاطبان با ناشران کوچکتر و آثاری است که در کتاب‌فروشی‌ها کمتر دیده شده است.

فروش بیشتر کتاب‌های شناخته شده
حاجی‌تقی در مورد میزان فروش نمایشگاه مجازی و اینکه برخی از ناشران از میزان فروش بسیار راضی و برخی چندان راضی نیستند، گفت: این فروش به صورت کلی بیان شده است، باید مسئولان تفکیک کنند چه میزان از این فروش به ۱۰ تا ۱۵ ناشر اول تعلق دارد و چه میزان به دیگر ناشران، بعد مشخص می‌شود ناشران برند و کتب شناخته شده چه فاصله‌ای با بقیه ناشران دارند.
البته این فاصله به طور قطع در نمایشگاه بین‌المللی و حتی در کتاب‌فروشی‌ها هم هست، اما احتمالا میزان این فاصله در این نمایشگاه مجازی بیشتر از دیگر مواقع است.

مدیر انتشارات ارمغان طوبی با یادآوری طرح‌های فصلی و حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران درباره اقدامات نمایشگاه مجازی کتاب، بیان کرد: انتقاد به این نمایشگاه مجازی به معنی نادیده گرفتن زحمات دست اندارکاران نیست و حتی ما هم با وجود انتقاد در این نمایشگاه شرکت کردیم، اما منظورم این است که اگر فقط منظور فروش کتاب بود، می‌توانست از طریق اجرای طرح‌های فصلی که پیش از این از طرف موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران انجام می‌شد با حمایت از کتاب‌فروشی‌ها و بخش خصوصی انجام شود.

حاجی‌تقی ادامه داد: قصد ندارم فقط معایب را بگویم، زیرا این نمایشگاه مزایایی هم دارد، از جمله اینکه تجربه سنگین و خوبی برای این گونه زیرساخت‌ها شد. می‌توان از نمایشگاه مجازی کتاب به‌عنوان مکمل نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران استفاده کرد. نباید به نمایشگاه مجازی کتاب به عنوان جایگزینی برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب، در زمانی که به هر دلیلی امکان برگزاری نمایشگاه نیست و همچنین یک رویداد جداگانه که رقیب بخش خصوصی است، نگاه کرد.

به گفته این ناشر، اگر نمایشگاه مجازی و فیزیکی کتاب به صورت مکمل هم عمل کنند، در طول برگزاری نمایشگاه کتاب، برخی که به هر دلیل تمایل به حضور در نمایشگاه دارند، همچنین علاقه‌مند به شرکت در برنامه‌های جانبی هستند، می‌توانند از آن فضا استفاده کنند.
از طرفی برخی تمایل دارند ناشران، کتاب‌ها و تازه‌های نشر را ببینند، این دوستان می‌توانند کتاب‌های خود را از نمایشگاه مجازی انتخاب کنند و با خیال راحت شب یا روز دیگری در منزل از سایت خرید کنند؛ کتاب به درب منزل آن‌ها تحویل داده می‌شود، رنج حمل کتاب در طول بازدید و همچنین انتقال به منزل را ندارند. گروهی که به هر دلیلی مایل نیستند یا امکانش را ندارند در نمایشگاه حاضر شوند، نیز می‌توانند از نمایشگاه مجازی خرید کنند.

نقد‌ها درباره نمایشگاه مجازی کتاب
در روز‌های برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، بسیاری از ناشران از فروش بالا در این رویداد خبر دادند، تا جایی که برخی عناوین در انبار ناشران به پایان رسیده است. اما برخی از آن‌ها نقد‌هایی به شیوه برگزاری این نمایشگاه دارند.
رضا حاجی‌آبادی مدیر انتشارات هزاره ققنوس به نارضایتی‌هایی که در دو روز نخست برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب برای ناشران و مردم ایجاد شده بود، اشاره کرد و گفت: فلسفه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب -آن هم به این شکل- با توجه به فعالیت سایر سایت‌ها و اپلیکیشن‌های فروش کتاب هنوز قابل توجیه نیست.

او ادامه داد: با توجه به اپلیکیشن‌ها و سایت‌های فعال در این حوزه مانند فیدیبو، طاقچه، کتاب‌راه و ...، همچنین برخی شرکت‌های پخش که کتاب‌های ناشران را به صورت دیجیتالی می‌فروختند و همچنین اغلب ناشران حرفه‌ای که سایت فروش کتاب دارند و از سابقه بیشتری برای ارائه خدمات بهره‌مند هستند؛ اصرار به برگزاری چنین نمایشگاهی با این اشکالات کار درستی نبود.

وی افزود: برای من به‌عنوان یک ناشر و فعال حوزه نشر برگزاری اینگونه نمایشگاه مجازی کتاب و اصرار به حضور ناشران و خریداران به سمت و سویِ سایتی خاص که از نظر گرافیک، دسترسی کاربران، میزان بارگذاری و ... دسترسی ساده و سریع ندارد تعملبرانگیز است.

او همچنین سوالی درباره بودجه نمایشگاه مجازی کتاب مطرح کرد و گفت: بودجه در نظر گرفته‌شده برای نمایشگاه کتاب هر سال حدود ۱۶ میلیارد تومان و بودجه اجاره مصلی تهران نزدیک به چهار میلیارد تومان اعلام شده بود. با وجود همه معضلات بهتر است توسط دست اندرکاران توضیح داده شود بودجه نمایشگاه کتاب به چه صورت، در کجا و برای کدام شرکت‌های خصوصی حوزه آی‌تی مصرف شده است.

حاجی‌آبادی با بیان اینکه برخی از فرصت‌هایی که نمایشگاه مجازی کتاب در اختیار ناشران قرار می‌داد، در برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب نادیده گرفته شده است، توضیح داد: ناشران در نمایشگاه بین‌المللی کتاب با مخاطبان خود ارتباط رو در رو داشتند، همچنین برخی نشست‌های تخصصی را از دست دادیم، زیرا در نمایشگاه بین‌المللی جلساتی برای فروش رایت و دریافت کتاب انجام می‌شد.

به گفته این ناشر، نمایشگاه بین‌المللی کتاب، رویدادی فرهنگی بود که موج کتابخوانی را در جامعه ایجاد می‌کرد. نمایشگاه کتاب فیزیکی آیینی بود برای پاس‌داشت کتاب و کتابخوانی، اما این دیدگاه در ساختار نمایشگاه مجازی کتاب دیده نشده است.

ویژگی‌های نمایشگاه مجازی کتاب
حاجی‌آبادی در ادامه با اشاره به برخی از مزایای برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی، بیان کرد: مخاطبان به همه کتاب‌های نمایشگاه مجازی دسترسی پیدا می‌کنند، برابری در اعطای محل عرضه کتاب شکل گرفته است. پیش از این، اختلاف نظر‌های بسیاری میان ناشران و مسئولان برگزاری نمایشگاه کتاب برای محل غرفه‌های فیزیکی بود، این اتفاق برابریِ حسن استفاده از فضای مجازی، برای ناشران است.

او ادامه داد: ویژگی دیگر نمایشگاه کتاب مجازی این است که تعداد زیادی از ناشران و نویسندگان توانستند کتاب‌هایشان را بدون محدودیت در نمایشگاه ارائه دهند و این تجربه‌ای شد تا سال‌های آینده این نمایشگاه به شکل بهتری برگزار شود.
همچنین مزیت دیگر این نمایشگاه، شکسته شدن تابوی برگزاری نمایشگاه تهران در اردیبهشت هر سال و در محل مصلی تهران بود؛ برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، در قید زمان و مکان نبودیم و جدا شدن از زنجیر‌های زمان و مکان، حُسن برگزاری فضای دیجیتال این نمایشگاه است.

به گفته مدیر نشر هزاره ققنوس، یکی از ضعف‌های این نمایشگاه، آموزش ناکافی برای همه ناشران و حتی مخاطبان برای استفاده از نمایشگاه است. ضعف دیگر نمایشگاه در طراحی و زیرساخت‌هایی بود که به مخاطبان خدمات ارائه می‌داد، این مساله باعث شد در دو روز ابتدایی برگزاری نمایشگاه مجازی قابل استفاده نباشد.

ضرورت ساده‌سازی فعالیت در نمایشگاه مجازی
حاجی‌آبادی با تاکید بر مشکلاتی که ناشران برای ثبت‌نام در نمایشگاه مجازی کتاب داشتند، توضیح‌داد: به عنوان ناشر برای شرکت در نمایشگاه مجازی کتاب، باید ابتدا در سایت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، پس از آن در سایت موسسه نمایشگاه‌های ایران، سپس سایت پست کتاب و در آخر در سایت نمایشگاه مجازی کتاب ثبت نام می‌کردیم.

او درباره بخش ناشران برای مشاهده سفارش‌ها بیان کرد: در پَنل ناشران، باید به بررسی تک‌تک سفارش‌ها پرداخت، آن‌ها را بسته‌بندی و پست کرد، این روند اجرای کار را دشوار می‌کند. در حالی که یکی از فواید انجام فعالیت در فضای دیجیتال این است که روند بسیاری از فعالیت‌ها ساده‌سازی می‌شود؛ متاسفانه در فضای نمایشگاه مجازی کتاب برای هر عمل باید چندین کلیک کرد.

مدیر انتشارات هزاره ققنوس با بیان اینکه هزینه ارسال بسته‌های کتاب سفارش داده شده برعهده ناشر است، ادامه داد: ناشر باید ابتدا هرپاکت پستی را به قیمت میانگین چهار هزار تومان خریداری کند. در این صورت برای مثال اگر من به‌عنوان ناشر یک کتاب با قیمت ۱۰ هزار تومان فروخته باشم، با تخفیف ۲۰ درصدی نمایشگاه -که همه ناشران را ملزم به رعایت آن کرده‌اند- دو هزار تومان هزینه تخفیف، چهار یا پنج هزار تومان هزینه پست و بسته‌بندی آن، هزار تومان هزینه پرینت‌هایی که برای این روند ضروری است، انجام خواهد شد. از این فروش چقدر برای ناشر باقی خواهدماند و همین مبلغ چه زمانی به حساب ناشر ریخته خواهدشد؟

حاجی‌آبادی روند برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را به ضرر برخی ناشران دانست و افزود: پیامد‌های بعدی این نمایشگاه در روز‌ها و ماه‌های بعد، مشخص خواهد شد، زیرا برخی از سفارش‌ها به دست سفارش‌دهندگان نمی‌رسد، زیرا ممکن است پس از اتمام موجودی ناشر، سفارش‌ها ادامه داشته باشد. این مشکلات مردم را از کتاب و کتاب‌خوانی دل‌زده خواهدکرد.

به گفته او، در ساختار نمایشگاه مجازی کتاب، وزارت فرهنگ و ارشاد میان ناشر و خریدار قرار گرفته در حالی که هر کدام از این دو بخش از وزارت ارشاد مطالباتی برای پاسخگویی دارند.

مشکلات بارگذاری کتاب در سایت
برای پیدا کردن کتاب در سایت نمایشگاه مجازی، باید اسم کتاب را در قسمت جست‌وجو وارد کرد، یا با مراجعه به پنل ناشر، کتاب مورد نظر را یافت. البته مراجعه به پنل و پیداکردن کتاب مورد نظر برای ناشران بزرگ، روندی زمان‌بر است، زیرا برخی ناشران صد‌ها عنوان کتاب در این سایت بارگذاری کرده‌اند. تعداد ۱۷۳۲ ناشر داخلی از سراسر کشور در نمایشگاه مجازی کتاب شرکت کرده‌اند.
مژگان سبزیان مدیر انتشارات کامل درباره مشکلی که در بارگذاری نام و ... کتاب‌هایش در سایت نمایشگاه مجازی کتاب شکل گرفته، گفت: اگر انتشارات «کامل» را در سایت نمایشگاه مجازی کتاب جست‌وجو کنید، همه کتاب‌های انتشارات «عارف کامل» مشاهده خواهد شد و کتاب‌های انتشارات کامل در این قسمت نیست. در پنل انتشارات عارف کامل نیز کتاب‌های همان نشر است.

به گفته سبزیان، در پاسخ به پیگیری این ناشر برای اصلاح مشکل پنل، مشابهت اسمی با نام انتشارات دیگر را به عنوان دلیل اعلام کرده‌اند. این در حالی است که تعداد زیادی از ناشران در سایت نمایشگاه مجازی کتاب دارای عناوینی با کلمات مشابه هستند. این مساله سبب شد مخاطبان نتوانند کتاب‌های ما را در پنل ببینند، این روند به صورت مستقیم سبب کاهش فروش ما شد. تاکنون کمتر از ۲۰ کتاب در نمایشگاه فروختم.

بررسی نقاط ضعف و قوت نخستین دوره برگزاری نمایشگاه کتاب، مساله‌ای است که پس از پایان این نمایشگاه باید به صورت اساسی و عمیق انجام شود. رسیدگی به تک‌تک شکایت‌ها و مشکلات ناشران، از اقداماتی مورد انتظار از برگزارکنندگان نمایشگاه مجازی کتاب است تا امکان دسترسی برابر به همه ناشران، در دورانی که آن‌ها با مشکلات نقدینگی مواجه‌اند، داده شود.
در کنار این موارد، نمی‌توان خرید بالای مردم از این نمایشگاه را نادیده گرفت، در حالی که بسیاری از ناشران و فعلان حوزه نشر، انتظار فروش بالای کتاب را در نمایشگاه مجازی نداشتند. فراموش نکنیم که این کار با این گستردگی، برای نخستین‌بار اجرا شد و تجربه گران‌بهایی برای دوره‌های بعد اندوخته شد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از ایرنا پلاس، تاریخ انتشار:۱۰ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر:۸۴۲۰۱۷۵۶، www.plus.irna.ir