شعار سال: بیشتر از چهاردهه قبل بود که سرنوشت کشور با دست توده‌های مختلف مردم تغییر کرد و بالاخره بعد از دو هزار و 500 سال سلطه شاهنشاهی، حکومت برآمده از رای مردم قدرت را در دست گرفت، البته راه برای حکومت نوپای جمهوری اسلامی که می‌خواست ایدئولوژی انقلاب اسلامی را در عرصه‌های مختلف به‌اجرا دربیاورد، به هیچ‌وجه آسان نبود و از همان روزهای اولیه پیروزی تا امروز غائله‌های مختلفی توسط دشمنان به‌راه افتاده تا به‌زعم خود جلوی حرکت انقلابی مردم گرفته شود، اما نه‌تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه جنگ هشت‌ساله و تحریم‌های دائمی هم نتوانست دشمنان را به اهداف خود برساند. انقلاب اسلامی ایران که در سال‌های اولیه خیلی‌ها تصورش را هم نمی‌کردند که بتواند به درختی تنومند تبدیل شود، حالا 40سالگی را هم رد کرده و به‌عنوان یکی از قدرت‌های مهم منطقه‌ای شناخته می‌شود؛ قدرتی که بدون حضور آن عملا هیچ‌یک از گره‌های منطقه‌ای باز نخواهد شد و این روزها خط مقاومت برآمده از انقلاب اسلامی است که جلوی اجرای بسیاری از نقشه‌های دشمنان را در منطقه گرفته است.

پیروزی انقلاب اسلامی به‌قدری اتفاق بزرگی بود که نگاه همه دنیا را به یکباره متوجه ایران کرد؛ در دورانی که آتش جنگ سرد بین دو ابرقدرت دنیا روزبه‌روز شعله‌ورتر می‌شد، در جغرافیای ایران اتفاقی به‌وقوع پیوسته بود که حتی قدرت‌های برترین جهان هم نتوانستند جلوی آن قد علم کنند. وقوع انقلاب اسلامی باعث شد منطقه خاورمیانه شکل جدید به خود بگیرد و حامی‌ای به بزرگی یک کشور برای مردم مظلوم در دنیا پیدا شود و این باور در آنها ایجاد شود که می‌توانند سرنوشت‌شان را به‌دست خود رقم بزنند. پیروزی انقلاب اسلامی اتفاقی یک‌شبه نبود که بتوان آن را در چندین کتاب و مقاله خلاصه کرد، یکدست کردن مردم ایران و قیام‌شان علیه حکومت پهلوی دوم به‌قدری زوایای پنهان اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... دارد که بتوان تا سال‌های سال درباره آن تحقیق و پژوهش کرد. درست است که تا امروز کتاب‌های مختلفی درباره انقلاب اسلامی و چگونگی پیروزی مردم منتشر شده، اما هنوز جای کار بسیاری در این زمینه وجود دارد که شاید اصلی‌ترین متولی انجام تحقیقات پیرامون آن را هم بتوان دانشگاه‌ها دانست. به‌عبارت دیگر این مراکز آکادمیک کشور هستند که با پژوهش می‌توانند ابعاد مختلف قیام مردمی را در عرصه‌های مختلف مشخص کرده و به‌عنوان خوراک در اختیار نویسندگان و فیلمسازان بگذارند تا از این طریق نسل جوان در جریان آنچه در بازه زمانی دهه‌های 40 و 50 رخ داده، قرار بگیرند. البته این بدان معنی نیست که تا امروز دانشگاه‌ها هیچ‌گونه فعالیتی در این زمینه نداشته‌اند، اما آنچه واضح است اینکه هنوز راه زیادی پیش‌روی آنها قرار دارد.

تولید بیش از 4 هزار عنوان مقاله با موضوع «انقلاب اسلامی ایران»
سایت گنج (پایگاه اطلاعات علمی ایران) مهم‌ترین منبع برای سنجش فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها در حوزه‌های مختلف به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو تنها کافی است واژه «انقلاب اسلامی ایران» را در این موتور جست‌وجو وارد کنید، آنگاه به‌راحتی می‌توان کارنامه کاری دانشگاه‌ها را در این زمینه مشاهده کرد. از اوایل دهه 50 تاکنون 4 هزار و 694 عنوان مقاله با این موضوع تولید شده است که طبق یک رسم نانوشته دانشجویان کارشناسی ارشد با 4هزار و 228 عنوان مقاله، بیشترین سهم را در تبیین ابعاد مختلف انقلاب اسلامی داشته‌اند، البته بعد از آنها این دانشجویان دکتری تخصصی بوده‌اند که توانسته‌اند 430 عنوان مقاله تولید کنند و سهم پایان‌نامه‌های دکتری در این زمینه هم 31 مقاله بوده است.

دهه 90؛ اوج فعالیت پژوهشی دانشگاه درباره انقلاب
از همان ابتدای دهه 50 بود که دانشگاه‌های کشور بر روی فعالیت‌های مبارزاتی مردم متمرکز شدند، تا جایی‌که در سال 53، یک مقاله در این‌باره منتشر شد. البته به‌نظر می‌رسد بعد از آن تا سال 58، خبری از فعالیت پژوهشی با این موضوع نبود. در آن سال 4 مقاله و در سال 59 یک مقاله منتشر شد. علی‌رغم پیروزی انقلاب اسلامی در اواخر دهه 50، اما همزمان شدن شروع جنگ تحمیلی باعث شد دانشگاه‌ها کمی از این فضا فاصله بگیرند، به‌طوری‌که در سال 61 یک مقاله با این موضوع به چاپ رسید. اوج فعالیت‌های دانشگاهی تا آن زمان را می‌توان به سال 62 با انتشار 18 مقاله نسبت داد، اما بعد از آن سال باز دانشگاه‌ها روند نزولی به خود گرفتند و در سال 63 تنها 3 مقاله منتشر شد. در سال 64 عملا دانشگاه‌ها خروجی در این زمینه نداشتند و سال 65 را هم با دو مقاله پشت‌سر گذاشتند. در سال 66، چهار مقاله منتشر شد و بعد از وقفه چهارساله، بار دیگر دانشگاه‌ها در سال 68 با 12 مقاله به موضوع انقلاب اسلامی ایران پرداخته و درنهایت با هشت مقاله در سال 69، دهه 60 را که پرالتهاب‌ترین دهه انقلاب اسلامی به‌شمار می‌رفت، تمام کردند. در اولین سال دهه 70، دانشگاه‌ها 25 مقاله پژوهشی در این‌باره منتشر کردند تا نشان دهند قرار است اتفاقات خوبی در این دهه رخ دهد. سال 71، 23 مقاله؛ 72، 44 مقاله؛ 73، 37 مقاله؛ 74، 41 مقاله؛ 75، 35 مقاله؛ 76، 44 مقاله؛ 77، 41 مقاله؛ 78، 36 مقاله و درنهایت سال 79 با 36 مقاله به پایان رسید تا دانشگاه‌ها کارنامه خوبی از خود به‌جای بگذارند. البته روند صعودی فعالیت‌های پژوهشی در فضای آکادمیک کشور در دهه 80 تا حد زیادی متوقف شد، چراکه بر اساس آمارهای منتشرشده توسط سایت گنج در سال 80 تنها 29 مقاله به چاپ رسید، سال 81، 27 مقاله، سال 82، 15 مقاله؛ 83، 25 مقاله؛ 84، 19 مقاله؛ 85، 18 مقاله و سال 86، 18 مقاله توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی منتشر شده بود.

نکته قابل‌توجه اینکه در سال 87 هیچ مقاله‌ای درباره «انقلاب اسلامی ایران» در کشور منتشر نشد، اما به یکباره از سال 88 به بعد وضعیت کاملا متفاوتی در فعالیت‌های پژوهشی جامعه آکادمیک کشور شکل گرفت، به‌طوری‌که میزان مقالات منتشرشده با این موضوع از 100 مقاله در سال هم فراتر رفت. در سال 88، 158 مقاله و درنهایت کارنامه کاری یک دهه‌ای دانشگاه‌ها در سال 89 با 260 مقاله به پایان رسید. سال 90 اما روزهای متفاوتی را پیش‌روی دانشگاه‌ها قرار داد، چراکه تنها در سال 90، 391 مقاله پژوهشی منتشر شد و در سال 91 نیز 347 مقاله با موضوع انقلاب اسلامی ایران نمایه شده بود. دانشگاه‌ها یک سال بعد توانستند 375 مقاله، در سال 93، 331 مقاله و در 94، 324 مقاله منتشر کنند و اوج فعالیت‌هایشان هم مربوط به سال 95 می‌شود، به‌طوری‌که در آن سال 420 مقاله؛ 96، 463 مقاله و 97، 491 مقاله منتشر کردند. البته در سال گذشته این روند کاهش چشمگیری داشت، به‌طوری‌که در آن سال تنها 375 مقاله منتشر شد؛ نکته قابل‌تامل اینکه امسال فقط 137 به چاپ رسیده که البته این مهم باتوجه به شرایط این روزهای دانشگاهی کشور رقم قابل‌توجهی است.

فعال‌ترین مراکز دانشگاهی در حوزه پژوهش‌های انقلاب
نکته قابل‌توجه درباره روند تولید این مقالات آن است که پژوهشکده امام‌خمینی(ره) و انقلاب اسلامی درصدر مراکزی قرار دارد که با این موضوع فعالیت پژوهشی انجام داده و بعد از آن دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه‌های تهران و مازندران و دانشکده علوم‌انسانی دانشگاه تربیت‌مدرس قرار دارد. قرارگیری نام سه دانشگاه دولتی نشان می‌دهد دانشجویان دولتی کشور توانسته‌اند تاحدی نقش بسزایی در این مساله ایفا کنند، هرچند هنوز راه طولانی پیش‌روی فضای آکادمیک کشور در این زمینه قرار دارد.

دست برتر دانشجویان علوم‌سیاسی در تبیین ابعاد مختلف انقلاب
نکته قابل‌تامل درباره فعالیت‌های پژوهشی صورت‌گرفته پیرامون «انقلاب اسلامی ایران» آن است که عمده آن توسط دانشجویان رشته‌های علوم‌سیاسی، معارف اسلامی، حقوق، ادبیات و تاریخ انجام شده و علوم‌سیاسی، علوم‌انسانی، الهیات و معارف اسلامی، حقوق و علوم‌اجتماعی به‌ترتیب درصدر موضوعات قرار دارند. مهم‌ترین کلیدواژه‌هایی که در تحقیقات جامعه آکادمیک پیرامون مهم‌ترین انقلاب قرن به‌چشم می‌خورد را هم می‌توان «انقلاب اسلامی ایران»، «ایران»، «خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی» و «انقلاب اسلامی» دانست.

نگارش 4 هزار مقاله درباره بنیانگذار انقلاب اسلامی
درکنار پرداخت پژوهشی به موضوع انقلاب اسلامی ایران، دانشگاه‌ها درباره امام‌ خمینی(ره) به‌عنوان اصلی‌ترین شخصیت سیاسی این انقلاب نیز کار جدی انجام داده‌اند، به‌طوری‌که از دهه 40 تا امروز 4 هزار و 810 مقاله با درباره امام‌خمینی(ره) به‌عنوان بنیانگذار انقلاب اسلامی منتشر شده است. جالب اینجاست که بازهم دانشجویان کارشناسی‌ارشد در این بین با چاپ 3 هزار و 506 مقاله با موضوع «امام‌خمینی(ره)» بیشترین بار را به دوش کشیده‌اند و بعد از آن پایان‌نامه‌های دکتری با 590 اثر سهم قابل‌توجهی در این زمینه داشته‌اند. جالب‌تر اینکه دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، پژوهشکده امام‌خمینی(ره)، دانشگاه علوم‌پزشکی کرمانشاه و دانشگاه قم به‌ترتیب بیشترین فعالیت پژوهشی را در این زمینه داشته و دانشجویان رشته‌های معارف اسلامی، علوم‌سیاسی، مدیریت، تاریخ و جامعه‌شناسی بیشترین نقش را در این زمینه ایفا کرده‌اند. ازطرف دیگر به‌رغم اینکه دانشگاه‌ها از اواخر دهه40، پژوهش درباره اثرگذارترین شخصیت روحانی جهان را انجام داده‌اند، اما روند فعالیت‌های پژوهشی از سال‌های پایانی دهه 80 شدت بیشتری گرفت، به‌طوری‌که در سال 88، 155 مقاله و سال 89، 182 مقاله منتشر شده بود، اما در اولین سال از دهه 90، 219 مقاله؛ 91، 264 مقاله، سال 92، 308 مقاله و سال 93، 314 مقاله منتشر شده بود. در سال 94 نیز 313 مقاله در کارنامه کاری جامعه دانشگاهی به ثبت رسیده است. البته روند صعودی این فعالیت‌ها تا سال 97 ادامه داشت، چراکه در سال 95، 365 مقاله؛ 96، 346 مقاله و 97، 373 مقاله با موضوع «امام‌خمینی» منتشر شده است، البته این روند از سال گذشته روند کاهشی به‌خود گرفته، به‌طوری‌که در سال گذشته تنها 313 و امسال نیز 101 مقاله در این‌باره داشته‌ایم. البته باید به این مساله اشاره شود که 6 هزار و 375 مقاله با موضوع «انقلاب اسلامی» و 154 مقاله با موضوع «22 بهمن» هم به چاپ رسیده که هرکدام از این مقالات می‌تواند سرمنشأیی برای نگارش کتاب یا ساخت فیلم و سریال‌های متعدد شود.

دست پر دانشگاهیان برای تولیدات فرهنگی با موضوع انقلاب اسلامی
قطعا یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها درباره فعالیت‌های پژوهشی صورت‌گرفته در فضای آکادمیک کشور درباره انقلاب اسلامی ایران و ابعاد مختلف شخصیتی و مبارزاتی امام‌خمینی(ره) آن است که می‌تواند منبع مهم و قابل‌اتکایی برای ورود فعالان عرصه فرهنگی در راستای تولیدات فرهنگی به‌شمار برود. به‌عبارت دقیق‌تر، ساخت آثار پیرامون انقلاب اسلامی یا درباره زندگی امام‌خمینی(ره) به‌عنوان بزرگ‌ترین رهبر سیاسی جهان باید با پشتوانه تحقیقاتی کاملی صورت بگیرد؛ موضوعی که منشأ آن را می‌توان از دانشگاه‌های کشور دنبال کرد و حالا با کارنامه کاری نزدیک به 10 هزار عنوان مقاله منتشرشده درباره این دو موضوع نقش بسزایی در پیشبرد سیاست‌های فرهنگی کشور چه در عرصه کتاب و چه تلویزیون و سینما دارد، اما به‌نظر می‌رسد تا امروز آن‌طور که باید، از ظرفیت قابل‌توجه علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها در راستای تولیدات فرهنگی استفاده نشده است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: 13 بهمن 1399، کد خبر: 51033،  www.farhikhtegandaily.com