شعار سال: گزارش‌های سازمان ملل از خسارت چندین و چند تریلیون دلاری ویروس تاجدار به صنعت گردشگری جهان خبر می‌دهد که در گذر شیوع آن ۱۲۰میلیون شغل از دست رفته است. ضرری که این ویروس در سال ۲۰۲۰ به صنعت گردشگری وارد کرد چندین برابر ضرری است که در کل بحران اقتصادی ۲۰۰۹ به صنعت توریسم وارد آمده بود. بسیاری دست به دعا برداشته و آغاز پسا کرونا را آرزو می‌کنند. بدترین پیش‌بینی‌ها می‌گوید که بهبود در صنعت گردشگری تا سال ۲۰۲۲ رخ نخواهد داد. این آمار قبل از شیوع سویه انگلیسی و آفریقایی ویروسی بود که از چین شیوع پیدا و تمام جهان را مبتلا کرد.
کرونا صنعت گردشگری کدام کشور‌ها را فلج کرد؟
ضراب پلولیکاشویلی، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) می‌گوید در حالی که تمام دنیا شاهد کاهش گردشگر است، صنعت گردشگری اروپا کمتر از کرونا تأثیر پذیرفته است. او کاهش مسافرت گردشگران در سال گذشته میلادی را ۷۰ درصد اعلام می‌کند. حرف‌های پلولیکاشویلی به معنای گذشتن خطر از بیخ گوش گردشگری اروپا نیست. اروپا توریست پذیرترین مقصد گردشگری جهان به شمار می‌رود. براساس آمار‌های سازمان جهانی گردشگری، فرانسه، اسپانیا، امریکا، چین و ایتالیا جزو پنج کشور اول دارای بیشترین تعداد گردشگر خارجی هستند. در بین پنج کشور نخست فهرست مقاصد گردشگری، اسپانیا آسیب بیشتری از کرونا دیده است. گردشگران بین‌المللی در اسپانیا سالانه حدود ۸۱ میلیارد دلار پول خرج می‌کنند. این رقم حدود ۱۶ درصد از کل صادرات اسپانیا به شمار می‌آید. مخارج گردشگران در ایتالیا حدود ۱۰ درصد صادرات این کشور است. البته این اعداد و ارقام در مقایسه با تأثیری که کرونا بر گردشگری جزیره سنت لوسیا داشته کاملاً رنگ می‌بازند. پرداخت‌های گردشگران خارجی در این جزیره بیش از ۸۱ درصد صادرات آن است. در میان کشور‌های مختلف جهان تایلند، جامائیکا و کرواسی با بیشترین میزان بیکاری در صنعت گردشگری روبه‌رو شده‌اند. شیوع کرونا به کاهش ۱۱ درصدی و ۹ درصدی تولید ناخالص داخلی صنعت گردشگری جامائیکا و تایلند منجر شد.

گردشگری ایران بزرگترین قربانی کرونا
دولت اول روحانی و برجام به اقبال گردشگران خارجی به ایران انجامید. بویژه گردشگران اروپایی و امریکایی مسافر شهر‌های توریست پذیر ایران شدند. سن گردشگران اروپایی به مقصد ایران کاهش یافت و بسیاری از گردشگران جوان اروپایی با خانواده به ایران سفر کردند. تا پیش از آن ایران تنها مقصد گردشگران پیر و ماجراجوی اروپایی و امریکایی بود. مسافرت به ایران برای جوانان سفری پر ریسک محسوب می‌شد. شرایط، اما با خروج امریکا از برجام تغییر کرد. اروپایی‌ها خیلی زود ایران را از مقاصد گردشگری خود خط زدند. آن‌ها معمولاً سریع‌ترین واکنش را به تحولات سیاسی و اجتماعی در مقاصد گردشگری نشان می‌دهند. اعتراضات به‌دنبال گران شدن بنزین، شهادت سردار سلیمانی، سقوط هواپیمای اوکراینی و... باز هم تعداد گردشگران ورودی را کاهش داد. دولت برنامه را به سمت جذب گردشگران کشور‌های همسایه برد و از چینی‌ها خواست تا سال نو چینی را در ایران جشن بگیرند. این دعوت همزمان شد با شیوع ویروسی به‌نام کرونا که سبک زندگی در جهان را تغییر داد و آن‌طورکه علی اصغر مونسان می‌گوید به ورشکستگی گردشگری در ایران منجر شد. گردشگری چین خود نیز از کرونا متضرر شد، اما بیشترین خسارت را هم به مقاصدی زد که ۱۵۰ میلیون گردشگر چینی مسافر آن بودند. ایران سهم قابل توجهی از این تعداد نداشت، اما کرونا برنامه‌ریزی برای سال‌های پیش‌رو ایران و برداشت بازار چین را هم گرفت. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در یک سال گذشته برای زنده نگه داشتن صنعت گردشگری حتی پروتکل‌های ستاد ملی را هم نادیده گرفت. این وزارتخانه قصد داشت امسال هم گردشگران چینی را به ایران دعوت کند، اما جهش کرونا همه چیز را در صنعت گردشگری به کما برد.

گردشگری غیر رسمی همگام با کرونا
شاید بتوان گفت که گردشگری غیر رسمی در ایران در زمان کرونا، گردشگر خودش را به مقصد برد. ردپای پر رنگ این گردشگران را می‌توان در شهر‌های قرمز استان‌های شمالی و بنادر گردشگر پذیر در جنوب دید. کیش در این مدت مقصد پر مسافری بود. مسیر مازندران همچنان پر از گردشگر است. گردشگرانی که البته کمتر ساکن هتل‌ها می‌شدند. خوش‌نشینی‌های استان‌های شمالی در برخی مواقع به سردرگمی مسئولانی که مبادی ورودی را برای جلوگیری از مسافران می‌پاییدند، منجر شد. مسافرانی که ساکن همیشگی شهر‌های قرمز شمالی نبودند، پلاک‌هایشان متعلق به شهری دیگری بود، اما در شهر‌های سبز شمالی ویلا داشتند. وزارت گردشگری به هتل‌ها پیشنهاد داد میزبان دوره بهبودی و قرنطینه مبتلایان به کرونا باشد. این پیشنهاد در ظاهر هرگز از سوی هتلی پذیرفته نشد. چون آن‌ها از حک نام هتل کرونایی‌ها روی تأسیسات گردشگری خود ترسیدند. در تازه‌ترین محدودیت‌های سفت و سختی که استاندار هرمزگان برای ورود گردشگران به این استان جنوبی- بندری گذاشت، برخی از بومی‌ها با بعضی از راهنمایان گردشگری قرار گذاشتند تا تور‌های غیررسمی را از مسیر‌های دور و کور سواحل جنوبی به جزایر مختلف هرمزگان ببرند. هرچند این تور‌های غیر رسمی یا حضور مسافران هم به تعداد اندکی از شهر‌های شمال و جنوب محدود می‌شود و نمی‌توان از درآمد اقتصادی بالای آن‌ها آماری داد. در این میان مسافرت‌های هوایی همچنان برقرار بود. بسیاری از پرواز‌ها هم از افزایش قیمت بلیت به شرط خالی بودن تعدادی از صندلی‌ها سود بردند و هم تا آخرین صندلی را فروختند.

آژانس‌های بی‌مسافر، هتل‌های خالی
راهنمایان گردشگری رسمی دست خالی‌ترین قشر صنعت گردشگری در دوران کرونا بودند. کسانی که کارفرما نداشتند، بیمه نبودند و نمی‌توانستند از تسهیلات دوران کرونا سود ببرند. بسیاری از آن‌ها سعی کردند به سمت شغل‌های موقتی، چون رانندگی تاکسی‌های اینترنتی بروند و در فضای مجازی به کلاس‌های آنلاین روی بیاورند. تولید محتوا کنند. برخی هم به‌سمت تور‌های غیرقانونی رفتند. البته مجلس در زمستان جاری برای دومین بار سازمان برنامه و بودجه را مکلف به بیمه ۲۵۰۰ راهنمای فعال گردشگری کرد. راهنمایان امیدوارند این قانون از اسفند اجرایی شود و آن‌ها سال ۱۴۰۰ را با دغدغه کمتری پشت سر بگذارند. سالی که همچنان کرونا پرچمدار است و محدودیت‌های جدی را برای گردشگری اعمال می‌کند. هتل‌ها، خانه‌های بومگردی و آژانس‌ها بیشترین خسارت را از این ویروس ریز تاجدار دیدند. کرونا اتاق‌های آن‌ها را از مسافران خارجی و داخلی خالی کرد. پرواز‌ها به مقصد ایران بسته شد و بخش خارجی بسیاری از آژانس‌های مسافرتی به تعلیق رفت. برخی تأسیسات گردشگری به تعدیل نیرو روی آوردند. دولت تسهیلات بانکی برای جلوگیری از تعدیل‌ها را تصویب کرد، اما میزانش آنقدر نیست که امنیت شغلی همه دست اندرکاران را تضمین کند. آمار‌ها می‌گوید در بهترین حالت ۴۰ درصد ظرفیت هتل‌های کیش و مازندران از ایرانیان سفر رفته پر شد. جمشید حمزه‌زاده، رئیس جامعه هتلد‌اران کشور آبان ماه سال‌جاری از تعطیلی ۳۰ درصدی هتل‌ها خبر داد. خسارت کرونا به هتل‌ها تا شهریور جاری ۸۵۰۰ میلیارد تومان اعلام شد.

گردشگری در خانه!
آمار‌ها از خسارت ۱۲ هزار میلیارد تومانی کرونا به صنعت گردشگری ایران تا پایان تابستانی که گذشت، خبر می‌دهد. صنعتی که بار‌ها از آن به عنوان جایگزین نفت یاد می‌شد و می‌شود. وقتی کرونا مسافران را خانه نشین کرد و آژانس‌های مسافرتی، هتل‌ها و بومگردی‌ها را بی‌مسافر گذاشت، بسیاری از گردشگری مجازی حرف زدند. برخی از موزه‌های معروف دنیا به‌سمت فیلم‌های چند بعدی رفتند تا گردشگران در خانه خود سری به موزه‌های لوور و متروپولیتن بزنند. رفتن به سمت گردشگری مجازی، گشتن در موزه‌های سه بعدی و... یک مسکن موقتی بود که همان ماه‌های نخست جذابیت خود را از دست داد. شاید یکی از دلایل اصرار علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی به باز بودن موزه‌ها برخلاف پروتکل‌های ستاد ملی پیشگیری از کرونا همین بود. پروتکل بازدید از موزه‌ها تدوین و بازدید از موزه‌ها نوبتی شد. هر چند به رشد و بازدید گردشگر در موزه‌ها منجر نشد. این موضوع را هم نمی‌توان فراموش کرد که گردشگری مجازی به‌دنبال خالی کردن ذهن خسته و پر از اضطراب گردشگر حبس شده در قرنطینه است، سیاست تسهیل تبلیغات و بازاریابی گردشگری با توجه به فناوری جدید. ایجاد شغل برای دست اندرکاران صنعت گردشگری است تا بدون دفتر و دستک هم بتوانند جاذبه‌های گردشگری را به مسافران معرفی کنند و آن‌ها را در کمترین زمان به مقصد برسانند. اما وقتی چمدان‌های سفر به‌دلیل خانه‌نشینی مسافران و جولان کرونا در کوچه‌ها و خیابان‌ها بسته نمی‌شود حرف زدن از گردشگری تا پساکرونا، خیال‌پردازی درباره روز‌های خوش نیامده گردشگری است.

گردشگری در پسا کرونا
بسیاری اعتقاد دارند کرونا گردشگری در پسا کرونا را بشدت تغییر خواهد داد و پای روبات‌های میهماندار یا حمل بار در هواپیما و فرودگاه‌ها را به این صنعت باز خواهد کرد. رستوران‌ها با گارسن‌های گان دار و نقاب‌زده هوشمند خواهند شد. ضدعفونی لحظه‌ای آسانسور‌ها به یکی از ضرورت‌های هتلداری تبدیل می‌شود. پسا‌کرونا کلید واژه‌ای امیدبخش است که می‌گوید کرونا هم مثل بسیاری از بحران‌های جوامع انسانی به پایان می‌رسد و گردشگران دوباره شال و کلاه می‌کنند و سفر می‌روند. اما تاریخ دقیقی برای آغاز پسا کرونا وجود ندارد. سال گذشته، تابستان ۹۹ پساکرونای ایران به شمار می‌رفت، اما موج جدید کرونا در تابستان همه نقشه‌ها را بهم ریخت. بسیاری امیدوارند سال ۲۰۲۲ پایان این همه‌گیری مرگبار باشد، اما این ریزک تاجدار مرموز پیچیده‌تر از آن است که کسی به دیده اطمینان به این تاریخ نگاه کند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار:۳۰ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر:۵۶۹۹۷۲، www.irannewspaper.ir