شعار سال: پروانه بهرهبرداری طیور (مرغ گوشتی، جوجه یکروزه و مرغ تخمگذار) صادر شده است. این مجوز برای کارآفرینهای کشاورزی نقطه عطفی خواهد بود، زیرا از یکسوی به تولید کشور و تأمین امنیت غذایی کمک میکند و از دیگر سوی، میتواند زمینه اشتغالزایی را فراهم آورد. اینها حداقل اهداف ترسیمشدهای است که فراروی تولیدکنندگان قرار دارد؛ اما این پروانه یک روی سکهای است که در آن، حداقلهایی ارائهشده است یعنی زمینه تولید، ظرفیت، روش پرورش، مساحت دامداری (مساحت زمین، سالنهای پرورش، ساختمانهای جانبی و انبار)؛ اما آن روی سکه پروانههای بهرهبرداری. وقتی بر محتوای پروانه تمرکز صورت میگیرد مجموعهای از سؤالها مطرح میشود که پاسخی برای آنها وجود ندارد:
۱. اگرچه پروانه صادرشده بُعد جغرافیایی دارد، اما برای محل عرضه محصول تولیدی بازاری تعریف نشده است؟
۲. مشخص نشده است که چه نهاد دولتی یا خصوصی خریدار محصول تولیدی خواهد بود؟ بهبیاندیگر، پروانه بهرهبرداری قالب کشاورزی قراردادی به خود نگرفته است؟
۳. به لحاظ حقوقی تعریف نشده است که اگر مالک مزرعه پرورش طیور اقدام به تولید کمتر از ظرفیت نماید (با لحاظ ریسک تلفات) و یا اساساً تولید ننماید، چه برنامههایی برای جبران کاهش تولید (با توجه به وجود فاصله زمانی صدور پروانه جدید تا سرمایهگذاری و تولید) در نظر گرفته میشود؟ نحوه مواجهه با مالک این مزارع پرورش طیور چه خواهد بود؟
۴. مشخص نشده است تولید و عرضه محصول در شرایط آزادی کامل صورت میگیرد و یا اینکه نظارت بر تولید برابر پروانه صادره انجام میشود و عرضه به بازار باید بر اساس قیمت دستوری صورت گیرد؟
۵. هیچ تصویری از تأمین نهادههای مورد نیاز در ساختار دولتی یا خصوصی ارائه نشده است؟
۶. هیچ تصویری از الزام تولیدکنندگان به ارائه اطلاعات مربوط به هزینههای تولید ارائه نشده است؟
۷. هیچ تصویری از تغییر واحد پرورش طیور متعارف به تولید طیور ارگانیک یا سالم ارائه نشده است که مثلاً هر واحد چند درصد ظرفیت هر دوره را میتواند به این محصولات اختصاص دهد؟
۸. تعریفی از سازوکارهای جبران خسارت واحدهای پرورش طیور کشور در شرایط واردات طیور ارائه نشده است؟
۹. نهاد نظارتی بر رفتار تولیدکنندگان طیور مشخص نشده است؟ ۱۰. استانداردهای تولید طیور تعریف نشده است؟ ۱۱. و سؤالهای دیگر
وقتی به این مجموعه سؤالها کمی دقت شود سه مورد بیشتر خودنمایی میکند: (۱) نبود الزام و سازوکارهای قانونی برای مدیریت بر ظرفیت تولید و جبران کسریهای تولید، (۲) نبود قالب قرارداد تولید یا همان کشاورزی قراردادی بر واحدهای پرورش طیور و (۳) نبود سازوکارهای مربوط به ارائه اطلاعات هزینههای تولید. این سه مورد را شاید بتوان علل بنیادی اختلال در بازار طیور و بهنوعی عدم امکان مدیریت نظاممند تولید طیور دانست هرچند مجموعهای از علل دیگر درون مزرعهای، درون زنجیرهای و برون کشوری با درجه تأثیرگذاری پایینتر در این رخداد مؤثرند.
نتیجه اینکه پروانه بهرهبرداری طیور تابلویی بدون کارکردهای سیاستی است، زیرا در پروانه هیچگونه اثری از اطلاعات و دادههایی که بتواند در سیاستگذاری زنجیره تأمین طیور مورد استفاده قرار گیرد مشاهده نمیشود. به همین دلیل به نظر میرسد باید ورای اطلاعات موجود در پروانه، پیوستی تدارک دیده شود تا در آن پاسخ به سؤالهای بالا در قالب یک چارچوب حقوقی- سیاستی مدنظر قرار گیرد. به بیان دیگر، مشخص شود تولید، بدون پشتوانه سیاستی- حقوقی نیست و دارای چارچوب نظاممند منتج به مدیریت تولید است و در آن نقش هر یک از نهادها مشخص شده است. نقشبازی اتحادیههای تولیدکنندگان طیور در کمک به تدوین این پیوست حقوقی- سیاستی مورد اجماع در بستر هوشمندسازی زنجیره بسیار مهم و کلیدی است که باید مورد توجه نهاد متولی کشاورزی قرار گیرد.
امید اینکه بر پروانههای صادر شده، تدوین پیوست سیاستی- حقوقی شفاف مورد قبول همه در دستور کار مشترک نهاد عالی کشاورزی، اتحادیههای تخصصی طیور و نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی قرار گیرد تا زنجیره تأمین طیور بیش از این دچار اختلال و آشوب نشود. این نوشته با طرح یک مسئله ساده مبتنی بر پروانه بهرهبرداری طیور این پیام را به سیاستگذاران داده است که اگر قرار است بر مدار گذشته حرکت نمایند در پیوست پروانه باید مؤلفههای بسیاری برای مجموعه فعالان زنجیره شفاف شود. این پیوست باید جز لاینفک پروانه باشد و در آن نقش و حوزه نفوذ و کارکرد هر یک تعریف شده باشد. در واقع، عدم توجه به این مورد در برنامهریزیهای مربوط به تولید و به تبع آن بازار طیور، شرایطی همچون گذشته را رقم خواهد زد که هزینههای فراوانی را بر فعالان کل زنجیره تأمین طیور تحمیل خواهد کرد. این وضعیت فضایی را شکل خواهد داد که در فرجههای زمانی بسیار کوتاهمدت نهاد متولی باید مداخله در زنجیره داشته باشد که خود اختلالها و تکانههایی را ایجاد خواهد کرد که نامطلوب میباشد.
محمد قربانی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد
پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از کانال تلگرامی معجزه توسعه