شعار سال: ظریف وزیر امور خارجه کشورمان آخرین گزارش سه ماهه خود را درخصوص وضعیت اجرای برجام و جزییاتی از توافق‌هایی که در مذاکرات وین صورت گرفته را به همراه پیشنهاداتی به دولت سیزدهم، تقدیم مجلس یازدهم کرد. این گزارش تقریبا ۲۷۰ صفحه‌ای حاوی نکات مهمی است که برخی از آن‌ها برای نخستین بار به اطلاع عموم و مجلسی‌ها رسیده است.

این گزارش در ۱۴ بند شامل نتایج توافق و اجرای برجام، تلاش برای رعایت و حفظ خطوط قرمز، بدعهدی و خروج آمریکا از برجام، اقدامات کم نتیجه کشور‌های اروپایی پس از خروج آمریکا، جنگ تمام عیار اقتصادی دولت آمریکا علیه مردم ایران، مستند سازی ضرورت رفع تحریم‌ها و... تدوین شده است.

ظریف در پایان این گزارش با عنوان «آخر دعوانا» دیدگاه خود درخصوص برجام را شرح داد و در بخشی از آن گفت: «پس از دو سال مذاکرۀ فشرده و طاقت فرسا برای دستیابی به یک توافقِ قابل قبول، نیز ۶ سال کوشش نفس گیر برای حراست از حقوق ملّت شریف ایران و جلوگیری از متلاشی شدن توافق همراه با هشت سال ناسزا شنیدن، خون دل خوردن و دم برنیاوردن بر سر اتهاماتی ناروا، اینک در آستانه واگذاری مسئولیت هستم».

برخلاف این ادعای ظریف، مسئولان عالی‌رتبه وزارت امور خارجه در ۸ سال اخیر منتقدان و صاحبنظران را آماج توهین و تخریب و فحاشی قرار داده و هیچگاه انتقادات فنی، کارشناسی و دلسوزانه منتقدان را نپذیرفت.

در گزارش وزارت خارجه به توازن تعهدات ایران و ۱+۵ و از جمله آمریکا اشاره شد، اما این در حالی‌ست که یکی از نقاط ضعف جدی و خسارت‌بار برجام، عدم توازن و عدم همزمانی تعهدات بین طرفین بود.

در این گزارش به بررسی روزنامه‌های مختلف که پیرامون این «گزارش برجامی» تحلیل‌های متفاوتی را به رشته تحریر درآوردند، پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

افیون برجام و تشدید شکاف طبقاتی

روزنامه «وطن‌امروز» در گزارشی ششمین سالگرد امضای برجام تبعات اقتصادی و سیاسی این توافق را بررسی کرد، برجام دستاورد پایداری در حوزه اقتصاد نداشت و حرکت کشور برای اصلاحات ساختاری اقتصاد و حل مشکلات معیشتی را معطل گذاشت و در قسمتی از این گزارش نوشت:

«با آنکه پس از برجام، رفاه نسبی در پی کاهش تورم معطوف به افزایش فروش نفت و ارزپاشی گسترده برای واردات انواع و اقسام کالا‌ها در کشور محقق شد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد گشایش‌های ناشی از مذاکره با غرب بدون توجه به الگوی مدیریتی درون‌زا صرفا باعث بهبود شرایط اقتصادی طبقه فرادست شده و طبقه فرودست از آن نفع کمتری داشته است به طوری که در همین بازه زمانی شاهد افزایش ضریب جینی و افزایش فاصله طبقاتی در کشور بودیم. این یعنی حتی اگر قبول کنیم کیک اقتصاد ایران با رشد اقتصادی بیش از ۱۰ درصد افزایش پیدا کرده باشد، اغنیا از آن بهره‌مند بوده‌اند و ثمره چشمگیری برای گروه‌های دیگر جامعه نداشته است. آمار‌های مرکز آمار حاکی از آن است پس از برجام شاهد صعود ضریب جینی در کشور بودیم به طوری که یک سال پیش از شروع مذاکرات هسته‌ای (۹۴) ضریب جینی ۵۱/۳۸ بوده که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ به ترتیب به ۳۹ و ۸۱/۳۹ رسید.

این روند ادامه پیدا کرد و در سال ۹۷ به ۹۳/۴۰ رسید. به عبارت دیگر شاخص ضریب جینی در این فاصله ۳/۶ درصد رشد کرده است و این یعنی عواید درآمد‌های نفتی و رانتی بیش از اینکه به طبقه‌های فرو‌دست برسد، باعث بهبود شرایط اقتصادی طبقه فرادست در کشور شده است؛ موضوعی که حالا سازمان برنامه و بودجه هم بر آن صحه گذاشته است. سازمان برنامه و بودجه در مطالعه‌ای تحت عنوان «بررسی و تحلیل تغییرات رفاه مادی خانوار» آورده است: «طی ۲ سال پس از رفع تحریم‌ها، رفاه مادی خانوار‌های شهری بین ۵ الی ۱۰ درصد بهبود یافته است. بیشترین اثر منفی اعمال تحریم‌های بین‌المللی بر دهک‌های پایین درآمدی بویژه روستایی و بیشترین نفع از اجرای برجام نصیب خانوار‌های پردرآمد (شهری و روستایی) شده است. مشابه سایر مطالعات، بیشترین کاهش در سهم و مقدار اجزای مصرف خانوار در بخش خوراکی، طی یک دهه گذشته مشاهده می‌شود و این در حالی است که از سال ۱۳۹۵ با اجرای طرح تحول سلامت، مخارج خانوار در بخش سلامت (بویژه در مناطق روستایی) افزایش شدید داشته است. در این گزارش آمده است: پرداخت‌های انتقالی (اعم از یارانه نقدی و کمک حق بیمه رایگان) به قیمت ثابت از سال ۱۳۹۰ به صورت مستمر و به سرعت کاهش داشته است به نحوی که سال ۱۳۹۷ به یک‌سوم مقدار سال ۱۳۹۰ رسیده است. درآمد سرانه نیز به قیمت ثابت در همین دوره حدود ۱۱ درصد کاهش داشته است به نحوی که تنها از سال ۹۶ تا ۹۷ نزدیک به ۱۵ درصد کاهش داشته است.»

دستاورد‌تراشی و آمریکایی که تضمین نمی‌دهد

روزنامه کیهان در قسمتی از گزارش خود با عنوان «آقای ظریف! با دستاوردتراشی و تبرئه دشمن نه برجام روسفید می‌شود نه دولت!» نوشت:

«ظریف در بخش پایانی این گزارش تأکید کرده است که «برجام حاصل کوششی عاشقانه برای رهانیدن ایران از دام امنیتی‌سازی آمریکا و تحریم‌های ظالمانه، در عین حفظ توان هسته‌ای با رعایت حداکثری خطوط قرمز در شرایطی دشوار بود؛ ولی همچون هر توافقِ دیگری حاصل مذاکره و داد و ستد بین‌المللی است که در شرایطی خاص در سال ۱۳۹۲ش، و به دنبال رأی قاطع مردم به حل و فصل موضوع هسته‌ای بر اساس تعامل سازنده و عزّتمند شکل گرفت».

متأسفانه آقای ظریف حتی در هفته‌های پایانی دولت نیز حاضر نیست که به خسارت محض برجام اذعان کرده و بابت قصور و تقصیر‌های دولت و وزارت خارجه در ریل‌گذاری سیاست خارجی در ۸ سال اخیر از مردم عذرخواهی کند.

ظریف به‌جای عذرخواهی از مردم و اذعان به قصور و تقصیرها، به دستاوردتراشی و بزک برجام روی آورده است. این در حالی است که همین چند روز پیش «مجید تخت روانچی» سفیر و نماینده ایران در سازمان ملل گفته بود: «ایران بیشترین هزینه را داد، اما از برجام بهره‌ای نبرد». تخت روانچی تصریح کرده بود: «ما چه در زمان مذاکرات برجام و چه در زمان انعقاد و اجرای آن، صداقت کامل خود را اثبات کرده‌ایم. ما طی سالیان متمادی، عزم راسخ خود برای زنده نگه داشتن برجام را با صبر استراتژیک و خویشتنداری حداکثری خود نشان داده‌ایم. ما این اقدامات را در حالی انجام دادیم که نه در آن زمان و نه الان، از منافع مورد انتظار از برجام بهره‌ای نبرده‌ایم».

شرحی بر ناکامی یک وزیر!

روزنامه «فرهیختگان» در قسمتی از گزارش خود با عنوان «شرح ناکامی» به روایت گزارش مفصل جواد ظریف، وزیر خارجه به مجلس درباره تحولات اخیر مذاکرات هسته‌ای نوشت:

«در بخش پایانی این گزارش، ظریف خطاب به مردم و مسئولان نیز نکاتی را یادآور شده است. او در این بخش تلویحا به روش اشتباهی که دولت در مواجهه با شرکای اقتصادی ایران به امید همکاری با اروپا داشت نیز اشاره کرده و نوشته است: «اگر درمورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و از یک‌سو با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیرشدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم و ازسوی دیگر از همه امکانات برجام برای ایجاد منافع اساسی اقتصادی برای همه کنشگران –به شمول شعب خارجی شرکت‌های آمریکایی– بهره برده بودیم، هم دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند و هم ترامپ برای فشار حداکثری با مانع جدی سرمایه‌داران جهانی –ازجمله در داخل آمریکا– مواجه می‌شد. فقط نیاز بود همدل و همصدا از همه امکانات برای اجرای بهینه سیاست کشور در پذیرش برجام استفاده می‌کردیم...

اشاره ظریف به جذب سرمایه‌داران آمریکایی درحالی است که تریتا پارسی در گزارشی که برای فارین‌پالیسی نوشته، صراحتا نوشته که برجام برای کمک به کارگران آمریکایی طراحی نشده بود: اگرچه [برجام]تحریم‌های ایران را لغو کرد، اما تحریم‌های اولیه یا قوانینی را که شرکت‌های آمریکایی از تجارت یا سرمایه‌گذاری در ایران منع می‌کند، لغو نکرد. [برجام]فقط تحریم‌های ثانویه را هدف قرار داد. درنتیجه، شرکت‌های چینی و اروپایی وارد بازار ایران شدند درحالی‌که شرکت‌های آمریکایی نتوانستند. این اقدام با طرح خود واشنگتن انجام شد. باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین ایالات‌متحده می‌خواست برجام را کاملا به‌عنوان یک توافقنامه امنیتی بفروشد تا مبادا دولت به دلایل اقتصادی به حمایت از توافق متهم شود. این به آن معنا بود که به‌محض خروج اوباما از کاخ‌سفید، جامعه تجاری انگیزه‌ای برای پایبندی به توافقنامه نداشته باشد، زیرا این توافق هیچ سود ملموسی برای آن‌ها به‌همراه نداشت.»

اعترافی تلخ و دیرهنگام

روزنامه «جوان» در قسمتی از گزارش خود با عنوان «ظریف: در سراب غرب دوستان دوران سختی را رنجاندیم» نوشت:

«.. وزیر امورخارجه در پایان گزارش خود «خطاب به مردم و مسئولان» اگرچه دیرهنگام، اما به حقایق تلخی اعتراف کرده است. او اذعان کرده «با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود رنجاندیم. اتفاقی که اگر نمی‌افتاد نه دوستان دوران سختی رهای‌مان می‌کردند و نه به فشار حداکثری ترامپ مواجه می‌شدیم.»

او اضافه کرده است: «در دنیای به هم پیوسته کنونی تنها در نظر داشتن منافع همه طرف‌ها - بازی با حاصل جمع مثبت - است که می‌تواند نتیجه مطلوب را به همراه داشته باشد. به همین دلیل رسیدن به توافق نیازمند شهامت و ایثار و آمادگی برای هزینه از آبرو و رجحان بخشیدن منافع ملی به مصالح شخصی است. تفاهم - که لامحاله نیازمند نوعی مصالحه است ــ در هیچ فرهنگ و جامعه‌ای بدواً مطلوب و محبوب نیست و قهرمانان تاریخی بیشتر جوامع انسانی، جنگ‌آوران و مبارزان میدان نبرد بوده‌اند و نه کنشگران عرصه دیپلماسی، تفاهم و مصالحه. اما واقعیت آن است که دستاورد هر جنگی در پشت میز مذاکره نقد می‌شود و ناکامی‌های هر نبردی در مصاف دیپلماتیک تعدیل - و نه واژگون - می‌شوند.

وزیر امورخارجه البته توضیح نمی‌دهد که جمهوری اسلامی ایران از برجامی که به تعبیر دوستان دولتی اش «تقریباً هیچ» بود، چه آورده‌ای نصیب او شده است. مگر نه این بود که از فردای برجام همه تحریم‌ها «بالمره» لغو خواهد شد؟ آیا این اتفاق حتی برای یک روز هم عملی شد؟ و اساساً اگر «گرایش حداکثری تنها به مذاکرات فرسایشی و بی‌پایان می‌انجامد»، انتفاع حداقلی ایران از این تقریباٌ هیچ چه بوده و در مقابل چه دادیم...»

مرامنامه اصحاب برجام

روزنامه «رسالت» در قسمتی از گزارش خود با عنوان «مرامنامه اصحاب برجام» نوشت:

«.. گزارش بیست و دوم را می‌توان یکی از کامل‌ترین و گویاترین تصاویری دانست که تاکنون دولت از برجام و فضای اطراف آن ارائه کرده است و می‌توان عصاره بیست و یک گزارش قبلی و آخرین تحولات مرتبط با برجام را در آن دید. شاید برای نخستین بار به صورتی رسمی تصویری حداقلی از روایت ایرانی مذاکرات در حال انجام در وین را در آن دید که در بخش ۱۳ گزارش به برخی از جنبه‌های آن پرداخته شده است. تاکنون و از دل مصاحبه‌های برخی اعضای تیم مذاکره کنندگان هسته‌ای و یا سخنگوی وزارت امور خارجه قطعات پراکنده‌ای از پازل مذاکرات وین ارائه شده بود، اما این گزارش برای نخستین بار طی ماه‌های گذشته، خطوط اصلی مذاکرات و آنچه تاکنون بر روی آن توافق شده و مسیر پیش روی آن، را ارائه می‌دهد.

گزارش با یک عبارت ابهام آمیز جالب توجه در صفحه دو، به مرور شکل و شمایل می‌گیرد. جایی که در صفحه دو این عبارت را مورد اشاره قرار داده است: «همچنین برای یکمین بار (!)، پس از گشایش‌های حاصل از شفاف شدن تبادلات مالی و تصحیح سازوکار‌های اداری که به دلیل تحریم‌ها شکل پیچیده‌ای به خود گرفته و زمینه سوءاستفاده را فراهم ساخته بود، امکان گسترش عدالت اجتماعی به شرط استمرار روند برنامه‌ای این توافق پیش بینی و محقق شد.» این عبارت که در همان صفحات اولیه گزارش آورده شده است یکی از مبهم‌ترین عباراتی است که در متن گزارش به آن پرداخته شده است و به نظر می‌رسد گزارش به دنبال انتقال پیامی مشخص به مخاطب اصلی و خوانندگان این گزارش بوده‌اند، ولی در نهایت، احتمالا برای پرهیز از حاشیه سازی‌های بعدی در محیط داخلی کشور، با نوعی عبارت پردازی پیچیده و مبهم، به این عبارت اکتفا کرده اند.

بدون تردید رمزگشایی از این عبارت که می‌توان آن را کلید ورود به بحث اصلی گزارش دانست، می‌تواند پیام نهفته در آن را برای مخاطبان روشن کند. درج عبارت «یکمین بار» در کنار عبارت «امکان گسترش عدالت اجتماعی» و همچنین «به شرط استمرار روند...» به‌عنوان سه رکن اصلی این عبارت و پیام آن، قابل بررسی‌های بیشتر است...»

شعار سال، بااندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرنامه دانشجویان ایران، تاریخ انتشار:۲۳ تیر ۱۴۰۰، کدخبر: ۴۰۱۶۷۳، iusnews.ir