شعار سال: چند وقتی است که در گزارشهای روزانه هواشناسی مرتب میشنویم که در فلان منطقه از کشور پدیده گرد و غبار خواهیم داشت، یا در منطقهای دیگر توفانهای گرد و خاک رخ خواهد داد، بطور قطع این جمله ناآشنا و غریبی نیست گوش همه ما با آن عجین است، اما امسال اهمیت آن از لحاظ اینکه با خشکسالی بی نظیری مواجه هستیم صد چندان شده است، کم آبی بیداد میکند، تالابها خشک شده اند، برای رودخانهها رمقی باقی نمانده، منابع آبی زیرزمینی دیگر نای ندارند تا آبی به دست بشر برسانند، نفس محیط زیست به شماره افتاده است.
اما در این میان ما انسانها چه کرده ایم؟ آیا کاری جز فشار بیشتر بر منابع زیستی انجام داده ایم؟ بر اساس اعلام سازمان هواشناسی در سال ۱۳۹۹ شاهد کاهش بین ۴۰ تا ۵۰ درصدی بارندگی در کشور بودیم که این روند در سالجاری هم ادامه دارد، اما با این وجود ما همچنان سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب از منابع طبیعی و زیرزمینی اضافه برداشت میکنیم، بنا به گفته عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست پیشبینیها نشان میدهد که تا سال ۱۴۲۰ در زمینهای اطراف کوههای زاگرس و جنوب البرز تا دریاهای جنوب و مرزهای شرقی اثری از کشاورزی نخواهد بود، به اعتقاد وی طبیعت ایران قربانی سیاستهای کلان کشور شده است.
پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران در فروردین ۹۷ گفته بود «بیچاره کسی که ۵۰ سال دیگر به دنیا بیاید. تا آن زمان دیگر نه آب سطحی داریم نه آب زیر زمینی. البته این اتفاق شاید زودتر هم بیفتد» که کلانتری در این باره معتقد است که برآورد دکتر کردوانی خوشبینانه است و آب در ایران به مراتب زودتر از ۵۰ سال دیگر تمام خواهد شد.
چندی پیش کلانتری درباره وضعیت کم آبی در کشور گفته بود که در سال ١٣۶٧ حدود ١٣٢ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داشتیم یعنی ۲ هزار و ٣٠٠ متر مکعب برای هر نفر، اما اکنون این سرانه به زیر یک هزار متر مکعب رسیده است، در مدت ٣٠ سال بین ١٣٠ میلیارد متر مکعب در سال آب داشتیم که آن را به ٩٠ میلیارد مترمکعب رساندیم که به نظر میرسد امسال به ٨٠ میلیارد متر مکعب برسد.
کلانتری افزود: امسال سرانه آب تجدیدپذیر برای هر نفر هزار متر مکعب خواهد بود که این یعنی بحران آب، در واقع ٧٠ درصد جمعیت کشور زیر ٧٠٠ متر مکعب آب تجدیدپذیر خواهد داشت این یعنی اینکه کشور وارد مرحله ورشکستگی آب شده است، در بیشتر نقاط کشور بارندگی زیر ٨٠ میلیمتر در سال است، فقط در شمال و غرب کشور حدود ٢٠٠ میلیمتر است، با این وضعیت وقتی مسوولان امر میگویند باید به خودکفایی برسیم یعنی باید دو تا سه برابر ظرفیت موجود منابع آبی مصرف کنیم و این یعنی نابودی محیط زیست، در حالی که آب مهمترین دغدغه کشور است، به آب کشور ظلم کردهایم، آب را در کشور از حالت تجدیدپذیر به حالت تجدید ناپذیر تبدیل کرده ایم.
در این میان، اما وجود کانونهای گرد و غبار و به هوا بلند شدن خاک یکی دیگر از معضلاتی است که به علت کمبود منابع آبی سر برآورده است، با ندادن حقابه، تالابها خشک شده اند، زمینهای کشاورزی بایر مانده اند و این خود یعنی ایجاد کانونهای جدید گرد و غبار که دود آن به چشم خودمان میرود و باید برای مسالهای که طبیعت خود راهکاری طبیعی برای آن دارد، اما ما انسانها در آن اختلال ایجاد کرده ایم هزینه هنگفت کنیم تا شاید مقداری بهبود یابد که معمولا که چندان موفق نمیشویم، بررسیها نشان داد که حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون داخلی و ۳۰۰ میلیون هکتار کانون خارجی گرد و غبار وجود دارد و برای مقابله با آن در چهار سال گذشته اعتباری حدود ۳۷۰ میلیون یورو - دلار از صندوق توسعه ملی هزینه شده است.
به اعتقاد کارشناسان، عوامل طبیعی و انسانی در بروز و شدت پدیده گرد و غبار دخیل هستند، چون مصرف بی رویه منابع آبی و خشک شدن تالابها و رودخانهها آنها را به کانون گرد و غبار تبدیل کرده که در کشور ما کم نیستند. با بررسیهای صورت گرفته حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون غبار خیز داخلی شناسایی شد که از این میزان وسعت حدود یک میلیون و ۴۶۰ هزار هکتار مربوط به بستر تالابی است.
بررسیها نشان داد که از این ۳۴.۶ میلیون هکتار حدود ۱۷ درصد آن با شدت زیاد و خیلی زیاد است که در استانهای مختلف متفاوت است، همچنین محاسبات نشان داد که از این وسعت سالانه حدود ۴.۲۳ میلیون تن غبارخیزی داریم و این یعنی از بین رفتن توان زایش و باروری خاک که با ادامه این روند ضربه زیادی به بخش کشاورزی وارد خواهد شد.
البته در این میان منشاء گرد و غبار فقط داخلی نیست بلکه با مطالعات صورت گرفته مشخص شد که ۳۰۰ میلیون هکتار از کشورهای اطراف ما کانون گرد و غبار دارند که قسمت عمده آن به همراه جریانات جوی به سمت کشور ما گسیل میشود، در واقع از شمال شرق کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان، پاکستان و از سمت جنوب، جنوب غرب و غرب کشورهای عراق، سوریه، عربستان و اردن هستند که با توجه به فصلهای مختلف گرد و غبار آنها به سمت کشور ما میآید.
علی محمد طهماسبی دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود که برای مقابله با گرد و غبار اولین کاری که انجام دادیم شناسایی منابع گرد و غباری داخل و خارج کشور بود، یعنی چشمههای غبارخیزی را در سراسر کشور از کوچکترین تا بزرگترین استانها مطالعه کردیم و بر این اساس حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون غبار خیز داخلی را شناسایی کردیم، بر این اساس در استانهای مختلف کانونهای غبارخیزی از وسعت حدود پنج هزار هکتار تا ۵.۸ میلیون هکتار با شدتهای مختلف پراکنده است که با رسیدن به این اطلاعات، استانها را با توجه به شدت و ضعف اولویت بندی کردیم.
به گفته وی از این ۳۴.۶ میلیون هکتار غبار خیزی حدود ۱۷ درصد آن با شدت زیاد و خیلی زیاد است البته در استانهای مختلف متفاوت است، محاسبات نشان داد که از این وسعت سالانه حدود ۴.۲۳ میلیون تن غبارخیزی داریم بر این اساس طبق طراحی و اولویت بندی استانها اقدامات مختلفی را انجام دادیم.
کاشت ۱۱۰ هزار هکتار نهال، مدیریت حفاظتی حدود ۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، انجام ۳۰۰ کیلومتر لایروبی و ۳ هزار هکتار بادشکن، افزایش ایستگاههای اندازه گیری گرد و غبار، تهیه برنامه ۱۰ ساله مدیریت کانونهای گرد و غبار، تغییر رویکرد از مقابله به مدیریت و سازگاری و شناسایی ۳۰۰ میلیون هکتار منشاء گرد و غبار خارجی برخی از اقداماتی است که در راستای مقابله با گرد و غبار انجام شده است، اما میدانیم که اگر ما انسانها در کاهش مصرف آب تلاش نکنیم و بدون هیچ ملاحظهای منابع آبی را هدر دهیم هزاران برابر این اقداماتی که انجام شد هم دوباره انجام شود فایدهای نخواهد داشت، باید به حق طبیعت احترام بگذاریم و با توجه به توان و شرایط محیط زیست کشور برنامه ریزی کنیم و پیش رویم تا به عنوان امانتدارانی امین، آنها را به نسل بعدی که همان فرزندان خودمان هستند تحویل دهیم در غیر اینصورت با دست خود تمدن هزاران هزار ساله خود را نابود خواهیم کرد.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۲۶ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر: ۸۴۴۳۵۵۰۰، www.irna.ir