شعار سال: این روز‌ها گرفتن عکس یادگاری با حرم امام رضا (ع) به لطف تلفن‌های همراه کار ساده‌ای شده است. اما قدیم‌ها که دوربین عکاسی در دسترس همه نبود ثبت لحظه‌های زیارت به شکل متفاوتی رخ می‌داد. نوعی از عکاسی در مشهد پدید آمد که امروزه به حرم و بارگاهی معروف شده و تقریبا همه زائران و مجاوران امام هشتم یکبار به این روش از خودشون عکس انداختند.

"جانوتسی" ایتالیایی هفت سال پیش از اولین سفر ناصرالدین‌شاه به مشهد به این شهر آمده و در مسیرش از تهران تا خود مشهد ، عکس های زیادی انداخته است. اما اولین عکاس ایرانی پا در رکاب ناصرالدین شاه قاجار در سفر شاه به مشهد، آقا رضا عکاس‌باشی و منوچهر خان بودند که اقدام به تهیه عکس‌هایی از مشهد و نمای بیرونی حرم کردند. به نقل از نسرین ترابی در کتاب "عکاسخانه ایام" ، در این سفر شش ماهه عکس هایی از آبادی های بین راه، رجال شهرهای بین راه و حرم مطهر و صحن های مختلف آن گرفته شد.

بنا به تحقیقات محققان، نخستین عکاسان مشهد میرزا فرج الله عباداف و میرزا عکاسباشی آستان قدس در اوایل قرن چهاردهم قمری بوده و یکی از قدیمی ترین عکاس خانه های مشهد در ساختمان دو طبقه ای در کوچه حمام ارگ این شهر قرار داشته است. شواهد نشان می دهد، ابراهیم ذهبی معروف به "سیاح" متولد سال 1301 است که در سال 1353 مغازه عکاسی خود را دور میدان حضرت تأسیس کرد و با این اقدام اولین گام برای عکاسی "حرم - بارگاه" و یا همان عکاسی "زیارتی" برداشته شد.

در سال های بعد، با رشد روز افزون عکاسی و ارزان شدن ابزار آن به‌تدریج، عکاسان فوری و دوره گرد به همراه دوربین های چوبی، در اطراف حرم مطهر رضوی، مستقر شدند و با در دست داشتن آلبوم های متعدد که حاوی نمونه کار آنان بود، اقدام به تهیه عکس های فوری از زائران می کردند.

کارشناسان معتقدند؛ عکاسی زیارتی یکی از مردمی ترین انواع عکاسی است که در شهرهای زیارتی پا گرفته است. از ویژگی های منحصر به فرد آن می توان به عدم ایجاد آرشیو و انتشار آن به دورترین نقاط داخل و خارج از کشور توسط مشتریان اشاره کرد. در این باره پژمان نویدی یکی از پژوهشگران هنر معاصر درباره سابقه 70 ساله عکاسی زیارتی در مشهد می گوید: اولین کسانی که شروع به عکاسی در اطراف حرم از زائران کردند، عکاسانی بودند که عکاسخانه نداشتند و به صورت سیار در اطراف حرم امام رضا(ع) فعالیت می کردند. آنها اغلب مشتریان را به پشت بام خانه های اطراف حرم، جایی که نمای خوبی داشته باشد می بردند و از مردم طوری که حرم در منظره پشت سر آنها قرار می گرفت عکس می گرفتند. حمل دوربین سنگین و ابزار کار و لنزهای نامناسب مشتری و عکاس را راضی نمی کرد و از این رو مونتاژ عکس مورد استقبال قرار گرفت. بعد از آن بود که مونتاژ عکاسی با پرده های نقاشی شده باب شد. در عکاسی زیارتی پرده وسیله ای برای بیان زیبایی و بازسازی دنیای خاطره است. از این رو پرده های زیارتی خیال انگیزند و فضاهای ذهنی و مذهبی با هم همراه می شوند تا زمینه ای که زائر در آن قرار می گیرد، به یادگار باقی بماند.نقاشان این پرده‌ها هم، غالباً افرادی بودند که پرچم‌ها و تابلوهای عاشورا را می‌کشیدند و یا به نقش‌کردن داستان‌های شاهنامه برای نقالان قهوه‌خانه‌ها مشغول بودند. از پیشکسوتان نقاشان پرده های حرم بارگاه می توان به غلامحسین عربلین اشاره کرد که از کاشیکاران حرم امام رضا(ع) بوده است.

لازم به توضیح است که بدلیل تجانس ها و مناسبات عكاسي زيارتي با نقاشي قهوه خانه اي ، توصیه می شود که با رهیافتی بينامتني بدان پرداخته شود. چرا که از يكسو، مردمي بودن عكاسي زيارتي و پيوند ناگسستني و عميق آن با زندگي مردم است كه بر پايـه سنّت هاي مذهبي شكل گرفته و ازسوي ديگر، گرايش و دلبستگي مردم به ثبت رويدادي معنوي است كـه در قالـب اين عكس ها تجسم يافته، به طوري كه اين نوع عكاسي تا به امروز بـه محبوبيـت و اسـتمرار خـود ادامـه داده اسـت.

اختصاصی پایگاه تحلیلی خبری شعار سال، برگرفته از منابع گوناگون