شعار سال: پنبه یکی از محصولات راهبردی صنعتی و ماده اولیه صنایع نساجی است. از روغن پنبه دانه در صنایع روغن کشی و از کنجاله آن در خوراک دام استفاده می‌شود. وزارت جهاد کشاورزی طرح خودکفایی تولید پنبه را از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۴ در دستور کار خود قرار داده است. تا سال ۱۴۰۴، کشور باید به تولید حدود ۲۸۳ هزار تن پنبه برسد. این سطح از تولید با افزایش سطح زیر کشت و افزایش متوسط تولید در هکتار، در حال دنباله گیری است.

 

برای اولین بار بذر ارقام آپلند پنبه در زمان صدارت امیرکبیر (۱۲۳۰) و سپس با وقفه‌ای طولانی مجدداً در سال ۱۳۰۳ وارد کشور شد. از آن پس سطح کشت آن به مرور افزایش یافت و تا سال‌های قبل از انقلاب، تولید سالیانه آن که بخش عمده‌ای از صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده بود و از سطح کشت تقریباً پایدار برخوردار بود. در سال‌های توسعه کشت و تولید پنبه، بیش از ۱۰۰ کارخانه پنبه پاک کنی با ظرفیتی حدود ۷۰۰ هزار تن وش، به شکلی مناسب فعال بوده اند و استان‌های گلستان (معروف به منطقه طلای سفید) و مازندران با دارا بودن شرایط اقلیمی مساعد و با کمترین مقدار مصرف آب، از مهمترین مناطق تولید پنبه کشور محسوب می‌شد. در این دوره وجود قطعات بزرگ اراضی با توان مدیریتی و سرمایه گذاری مناسب از مهمترین عوامل تاثیرگذار در توسعه کشت پنبه محسوب می‌گردید. در شروع این دوره، ارزش پنبه ۱۳/۲ درصد از کل تولیدات کشاورزی کشور را شامل می‌گردید. در این دوره میانگین صادرات سالیانه حدود ۱۰۰ هزار تن بوده است (بعد از تامین نیاز داخلی). طبق آخرین اخبار دریافتی، هزینه تحمیل شده بر کشور از راه واردات پنبه در حدود ۲۰۰ میلیون دلار است.

 

بررسی‌ها نشان می‌دهند که سطح زیر کشت پنبه در سال‌های ۱۳۵۰ تاکنون بین ۱۰۰- ۳۰۰ هزار هکتار در نوسان بوده و عملکرد متوسط تولید وش از یک و نیم تن در هکتار تا ۲/۸ تن گزارش شده است (پنبه خالص از ۵۰۰ کیلو تا ۸۵۰ کیلو). تولید وش از ۶۰۰ هزار تن تا ۲۸۰ هزار تن در سال‌های مختلف در کشور گزارش شده، صادرات از ۰-۷۵ هزار تن و واردات از ۰-۹۸ هزار تن گزارش شده است. بر این اساس در حال حاضر کشور بین ۱۵۰-۱۸۰ هزار تن پنبه تسویه شده نیاز دارد که نیمی از آن از خارج وارد می‌شود.

در دوره زمانی ۱۳۵۸-۱۳۸۱ سطح کشت پنبه گرچه با نوساناتی همراه بود، لیکن تولید، نیاز داخلی را تامین می‌کرد. در این مقطع، سال ۱۳۷۵به لحاظ سطح کشت و تولید در اوج قرار گرفت که ۴۱ درصد آن مربوط به استان گلستان بوده است. صادرات پنبه در این سال‌ها قطع شد و یا از میزان قابل توجهی برخوردار نبود.

 

مجموع صادرات کشور طی این مدت کمتر از ۱۰۰ هزار تن بوده که از این میزان حدود ۵۰ درصد مربوط به سال ۱۳۷۵ می‌باشد. به رغم وجود ثبات نسبی در تامین نیاز داخلی، از سال ۱۳۸۲ واردات پنبه شکل گرفت و به مرور بر میزان سالیانه آن افزوده شد. به موازات آن، سطح کشت پنبه با کاهش شدید مواجه و نهایتاً از سال ۱۳۸۵ به بعد میزان آن با افت شدید روبرو شد. کاهش درآمد فعالیت‌های کشاورزی در مقایسه با بخش‌های خدماتی و کم زحمت، موجب کاهش تمایل جوانان به حرفه پر زحمت زراعت، از جمله پنبه کاری شد.

 

میزان تولید جهانی پنبه ۲۵/۶۸۲ میلیون تن بوده و بزرگترین کشور‌های تولید کننده جهان به ترتیب شامل چین (با ۶/۰۴ میلیون تن)، هند (با ۵/۳۵۰ میلیون تن) و آمریکا (با ۳/۹۹۹ میلیون تن) می‌باشند. در کشور ایران گویا در سال اخیر در حدود یکصد هزار هکتار (حدود ۹۷ هزار و ۴۶۸ هکتار) پنبه کاری در ۱۸ استان کشور وجود دارد و ادعا می‌شود که از برنامه تدوین شده برای این محصول جلوتر هستند.

هم اکنون ۵۰ درصد پنبه مورد نیاز کشور همچنان وارداتی است. میزان واردات انواع پنبه در سال ۱۳۹۸ برابر با ۹۷ هزار تن و ارزبری آن در حدود ۲۰۰ میلیون دلار بوده است. در کشور حدود ۷۰ کارخانه فعال پنبه پاک کنی وجود دارد که بنظر برای حجم کشت و واردات صورت گرفته، ظرفیت کافی دارند.

سالانه حدود ۶۰ درصد پنبه کاری کشور از بذر گواهی شده و استاندارد استفاده می‌شود. هزینه زیاد تولید بذر استاندارد و ضدعفونی شده در داخل کشور و قیمت زیاد بذر وارداتی باعث می‌شود تا کشاورزان از بذر خود مصرفی استفاده کنند.