شعار سال: نشست مجازی موسسه دین و اقتصاد با موضوع رونمایی از کتاب جهانگیری کرونا و پیامدهای سیاسی و اقتصادی آن برگزار شد.
فرشاد مومنی عضو هیات علمی دانشگاه علامه و اقتصاددان در ابتدای سخنان خود در این نشست گفت: پدیده کرونا برای اولین بار از زمان تاسیس سازمان جهانی بهداشت تا کنون باعث شده پدیده همه گیری اعلام شود. ابعاد این مساله بسیار وسیعتر از بعد بهداشتی-درمانی آن است. پاندمیها به عنوان یک شوک برون زاد معرفی میشود و از این دریچه قدرت انعطاف نظامهای ملی برای نشان دادن واکنشهای مساعد و به موقع در برابر آن را یک مساله بسیار حیاتی ذکر میکنند. وقتی تجربه تاریخی ایران را در این زمینه نگاه میکنیم میبینیم که کشورمان از گذشته تا کنون در مواجهه با هر گونه تغییری در خارج و داخل کشور دچار یک تصلب ساختاری میشود. اگر از کل ماجرای کرونا همین درس را بگیریم که تصلب ساختاری را در مرکز توجه نظامهای اموزشی و پژوهشی و قاعده گذاری و تخصیص منابع ملی قرار دهیم میتوانیم به آینده امیدوار شویم.
وی افزود: در تجربهی تاریخی انفلوآنرای اسپانیایی، آسیب پذیری ایران در برابر این مساله خیلی شدیدتر از میانگین جهانی بوده است مثلا درحالیکه نرخ مرگ و میر جهان در اثر ویروس آنفلوآنزای اسپانیایی چیزی حدود ۵ درصد بوده، در ایران نرخ مرگ و میر تا ۲۵ درصد جمعیت هم ذکر شده است. یعنی در سالهای ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۸ شمسی که کشور ازنظر سیاسی در اوج هرج و مرج بوده است، گزارشهای رسمی میگوید بین ۹۰۰ هزار تا ۲.۵ میلیون نفر از جمعیت ایران در اثر این بیماری به کام مرگ کشیده شده اند.
در زمینه کرونا نیز بنا بر گزارشات رسمی، ایران یک قدرت انعطاف فاجعه آمیزی در تصمیم گیری، تخصیص منابع و امور اجرایی نشان داده است. برای مثال در گزارش رسمی ریاست جمهوری در بهار ۱۳۹۹ گفته شده که توانایی و ظرفیت آزمایش کرونا در ایران چیزی حدود یک دهم ظرفیت کشورهای نسبتا موفق در این زمینه بوده است. من میخواهم از اهالی خرد استمداد کنم که مساله تصلب ساختاری در ایران را مورد توجه قرار دهند، چون در عصر شتاب تاریخ، هزینه فرصت این تصلب مرتب بالاتر میرود. اگر ما به جای اندیشه پویا به سمت تعصب و ترویج خودمحوری برویم جامعه را با بحران یادگیری روبرو میکنیم.
مومنی با بیان اینکه رسانهها به جای پرداختن به مسائل کم اهمیت، بابی برای پرداختن به مسائل بنیادی کشور باز کنند، گفت: حیاتیترین کارکرد کرونا برای ایران این است که شدت آسیب پذیری بنیه تولیدی ایران پدیدار شد. شاید حیاتیترین و در عین حال تکان دهندهترین قسمت ماجرا این بود که وقتی شوک کرونا ظاهر شد، اندازه فروریختن یا رشد منفی تولید صنعتی ایران چیزی نزدیک به دوبرابر کاهش رشد تولید ناخالص داخلی بود.ای کاش مسئولان ما کسانی را بگمارند که درباره پیامها و هزینه فرصت این مسئله تحقیق کنند. وقتی ما میگوییم تولید ایران آسیب پذیریهای غیرعادی پیدا کرده است درواقع راجع به بی کفایتیها در تعریف، تضمین و اجرای حقوق مالکیت و ناهنجاریهای اجتماعی فرهنگی که کار نکردن و بهرهمند شدن را زرنگی میداند، صحبت میکنیم بنابراین مساله را باید با همه پیچیدگیهایی که دارد بررسی کنیم.
مومنی خاطرنشان کرد: یکی از آسیبهای خیلی بزرگ دیگری که خائنان به کشور با اتکا به دلارهای نفتی پنهان میکردند، مساله کیفیت اشتغال در ایران بود. گزارشهای رسمی که در سال ۱۳۹۹ منتشر شده است برآورد کرده است که بین ۲ میلیون و ۸۷۰ هزار نفر تا ۶ میلیون و ۴۳۱ هزار نفر از شاغلان کشورمان فقط به واسطه کرونا شغل خود را از دست داده اند یعنی ما یک نظام اشتغال به غایت غیرمولد و شکننده داریم که نه قادر به رفع فقر است و نه میتواند عقب ماندگیهای ما را جبران کند.
من زمانیکه دولت روحانی و سازمان برنامه بی کفایت او سند برنامه ششم را منتشر و ادعا کردند دریک دوره ۵ ساله میخواهند ۲۹۵ هدف کلی و ۶۵۵ استراتژی را عملیاتی کنند، صمیمانه گوشزد کردم که شما فقط یک هدف اعلام کنید به نام ارتقای بنیه تولید ملی و برای آن یک استراتژی اعلام کنید به نام استراتژی گسترش فرصتهای شغلی مولد و شرافتمندانه به تمام لوازم نهادی و اجرایی این مساله پایبند باشید. کشوری که میخواهد چنین کاری انجام دهد باید هزینه مفت خوارگی را بالا ببرد. اینطور نباشد که بهترین استعدادهای انسانی کشور به سمت رانت و سوداگری و واردات کشیده شوند.
وی افزود: در دولت فعلی نیز خطاهای بسیار شکنندگی آوری شاهد هستیم. من صمیمانه از سر خضوع، هم به آقای رییس جمهور و هم به معاونین و وزاری اقتصادی ایشان میگویم مواردی که در بازدید از کارخانه ایران خودرو مطرح شدند، حکایت از ضعف بنیهی اندیشهای فاجعه ساز در بالاترین سطوح نظام تصمیم گیری و اجرایی کشور دارد. اینکه هنوز عزیزان برای بهبود کیفیت صنعت راه حل آزادسازی واردات را توصیه میکنند و به جای اینکه بنیه تولید ملی ساقط شده کشور را ارتقا دهند دم از تسهیل واردات میزنند، نشانه بسیار خطرناکی است و بیانگر این است در مرکز قوه مجریه کشور درکی بسیار سطحیتر از آنچه که در ۱۰۰ سال پیش وجود داشته از الزامات بنیه تولید ملی ارتفا یابنده مشاهده میشود.
من هشدار میدهم که هر وقت دیدید به نام رقابت و ارتقای کیفیت و به نام تسهیل معیشت فرمان تسهیل واردات داده شد، یعنی دلارهای نفتی به تاراج میروند.
این استاد دانشگاه همچنین افزود: در دورهی دولت روحانی درفاصله سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ این اتفاق رخ داد. رانتی معدنیهایی را تشویق کردند که به شدت آب بر، آلودگی ساز، کم اشتغال زا و سرمایه بر هستند درحالیکه اگر کشور استراتژی میداشت نباید به این سمت میرفت.
الان هم که علائمی از بهبود اوضاع در مناسبات ما با جهان میشنویم باز میبینیم مافیای واردات فعال شده اند. چگونه است که اینها به سهولت میتوانند عالیترین مقامات کشور را هر کجا میخواهند میبرند. معاون اول دولت قبل در اوج بحران آب چند فولادسازی را در کم آبترین مناطق ایران افتتاح کرد.
علائم شدیدی از تسخیرشدگی مجریان و تصمیم گیران به دست غیرمولدها وجود دارد و برای برطرف کردن آن باید در پام نخست هزینه مفت خوارگی را بالا برد و در گام برد یک برنامه ملی پیشگیری از فساد را تدوین کرد. تا این دوکار انجام نشود، امکان ندارد بنیه تولید ملی افزایش پیدا کند.
مومنی در ادامه افزود: از وزرا و مشاوران رییس جمهور میخواهم یک مقدار تسخیرشدگی را کنار بگذارند و بایستههای اقتصاد کشور را در این شرایط خطیر گوشزد کنند. متاسفانه تحت عنوان اقتصاد مقاومتی همه حرفی میزنند به جز اصل ماجرا که وقتی صداوسیما اندیشه امثال شهیدان بهشتی و مطهری را به حاشیه میبرد و مداحان را نماد ترویج اسلام میکند و وقتی در ساحتهای مختلف تخصصی با کیفیتترین آدمها را بی رغبت کرده که پای خود را در آنجا بگذارند، توان مقاومتی حاصل نمیشود. قدرت انعطاف از دل انباشت دانش ضمنی و قدرت انعطاف از دل انباشت دانش ضمنی و ظرفیتهای سازمانی ایجاد میشود.
در کشوری که نزدیک به ۹۰ درصد بنگاههای اقتصادی آن یک نفره است، دانایی محوری یک لطیفه توخالی خواهد بود. این مسائل در مقاله نویسیهایی که هیچ مابه ازایی در کیفیت زندگی مردم و رفع عقب ماندگی هایشان نداشته باشد، مشاهده نمیشود.
من میخواهم بگویمای کاش نظام تصمیم گیریهای اساسی کشور درباره ابعاد آثار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امنیت ملی کرونا بیشتر تامل کنند و گفتگوهای ملی در این زمینه راه بیندازند.
مومنی با اشاره به اینکه کرونا یک بار دیگر ضعفهای فاجعه آمیز نظام حمایتی ایران را بر ملا کرد، گفت: مسئولان کشور آیا میدانند ۷۰ درصد اشتغال زایی سالهای اخیر اشتغالهای اغلب خدماتی، غیر مولد، درکارگاههای زیر ۵ نفر و عمدتا به صورت غیر رسمی، بوده است؟ این یعنی آسیب پذیری کشور در برابر هر شوکی از جمله کرونا، تحریم، افزایش قیمت ارز و … در حد بالایی قرار دارد.
در دوران کرونا کارشناسان شرافتمندی در کشور از دریچه شکنندگیها و آسیب پذیریهای نظام حمایتهای اجتماعی سخن گفتند که در دهک اول درآمدی ۸۷ درصد شاغلان غیر رسمی هستند یعنی کسانی که هیچگونه بهره مندی از هیچ سیاست حمایتی دولتی ندارند را به نام عدالتخواهی به حاشیه پرتاب میکنیم، اما دودش به چشم خودمان میرود. شما میبینید در حاشیه شهرها چه ابعاد فاجعه آمیزی از هزینههای اجتماعی ظاهر میشود تاجایی که مقامات رسمی کشور میگویند ویژگی مشترک ۷۵ درصد از زندانیان ما این است که در حاشیه شهرها زندگی میکنند.
وی افزود: ما در اثر کرونا متوجه شدیم بحران پوشش بیمهای چه ابعادی در کشور دارد. رسما گزارشهایی منتشر شده است که میگوید حدود ۶۰ درصد شاغلان ایران اساسا بیمه نیستند و نظام حمایتی از این دریچه بایک پارادوکس بزرگی روبرو است مبنی بر اینکه هرچه شدت نیاز به حمایتهای اجتماعی بالاتر میرود شدت پوشش کاهش پیدا میکند. درک فقرزایی کرونا از این دریچه بهتر امکان پذیر است، چون بخش اعظم کسانی که شغل از دست دادند اساسا بیمه نبودند و در چنین شرایطی نظام تصمیم گیریهای کشور آمد تخفیف بیمهای اعمال کرد. چطور متوجه نمیشوید این تخفیفها اصلا به افراد بدون بیمه اصابت نمیکند؟ حکومت گرامی از دلسوزی آمد برنامههای حمایتی از مشاغل را ارائه کرد، اما به این نکته دقت نکرد که برنامههای دولت فقط بخش رسمی را پوشش میداد.
کرونا مانند تحریم رفتار کرد. تحریم هم خطاهای رانت محور و فساد ساز ما را برملا کرد و شکنندگیهای کشور ما را نشان داد بنابراین نیاز به کار جدی است. بازارگرایی مبتذل در ایران مرتبا دم از آزادسازی بازارها میزنند و در یک ساخت رانتی و نابرابر دم از سرکوب قیمتها میزنند! شما وحشی گریهای سرمایه سالاری رانت محور را در تجربه کرونا هم دیدید. شما دیدید که اینها چگونه به مایحتاج درمانی و ایمنی بخشی مردم سوداگرانه برخورد کردند.
سطح فهم و هوشمندی تصمیم گیران اساسی کشور نیازمند تقویت است. اگر با فساد برخورد پیش گیرنده نشود، حتی مقامات مسئول کشورمان تحریک میشوند که دست به سوداگری بزنند و با جان مردم به قصد منفعت شخصی بازی میکنند. ما در جریان کرونا تنی چند از با کیفیتترین انسانهای این سرزمین را از دست دادیم و باید از این تجربه بیشتر درس بگیریم.
وی با بیان اینکه کرونا شکست نظامهای سلامت مبتنی بر درمان در جهان را عریان کرد، افزود: به محض اینکه کرونا در یک سطوحی تحت کنترل درآمد مجمع اقتصاد جهانی گزارشی منتشر کرد که در آن گفته بود مطالعات نشان میدهد اگر نظامهای سلامت به جای درمان بر پیشگیری استوار شوند هزینهها یک پانصدم تقلیل پیدا میکند. آیا صدای این مطالعه تاریخ ساز در زمان تدوین برنامه هفتم توسعه به گوش مسئولین ما میرسد؟ آیا آنهایی که نقدهای مشفقانه را بر نمیتابند میتوانند بفهمند چاپلوس پروری چه هزینهای برای کشور به همراه خواهد داشت؟
مومنی دربخش دیگری ازسخنان خود با انتقاد از سوءاستفاده کنندگان از مفاهیم مبتنی بر بازار آزاد، گفت: در دوران کرونا دولتها در افراطیترین نظامهای سرمایه سالارانه مسئولانهتر با مردم خود برخورد کنند بر خلاف ما که میگفتیم در خانه بمانید و کار نکنید، اما از گرسنگی مردید ما مسئولیتی در قبال شما نداریم. شما نظامهای امداد و حمایت را در آن کشورها ببینید که قضیه کرونا چگونه یک سرشکستگی برای نئوکلاسیکهای وطنی در ایران بوجود آورد. اینها همچنان بر طبل توخالی ترساندن حکومت از کسری مالی میکوبند. وقتی حکومت میخواهد شرافتمندانه با مردم خود برخورد کند و آنها را از فقر و مسکنت نجات دهد، نگران میشوند و میگویند واویلا که کسری بودچه چهها که نمیکند. هم اکنون هم فریاد سر میدهند که افزایش دستمزدها چهها که نمیکند. بارها گفته شده که سهم مزد در ساختار هزینههای بنگاههای تولیدی نزدیک به یک سوم سهم رباخوارها است یعنی هزینههای تامین مالی سرمایه در گردش بنگاهها سه برابر دستمزد است، اما این عزیزان برای قیمت تمام شده پول که ۱۰ برابر میانگین جهانی است آشفته نمیشوند، اما اگر فقرا یک مقدار بیشتر مزد دریافت کنند که زنده بمانند نگران میشوند. این یک سرشکستگی بزرگ بود که اینها در مسیر خدمت رسانی به سرمایه سالاری تا کجا آماده اند که به مردم پشت کنند.
مومنی در پایان سخنان خود گفت: حیاتیترین درسی که از کرونا میتوانیم بیاموزیم این است که کشورها هرچقدر بی برنامهتر بوده اند شدت آسیب پذیری بیشتری داشته اند. مسئلهای که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که از زمان روی کار آمدن احمدی نزاد قباحت بی قانون عمل کردن ریخته شد و پس از آن کسانی که به نام انتقاد از احمدی نزاد روی کار اوردند بیشتر ادای قانون محوری را دراوردند؛ بنابراین صمیمانه و خاضاعانه از همه موسسههایی که به نام دانایی در این سرزمین تلاشمی کنند میخواهم بر محور ابعاد نیاز ما به یک برنامه با کیفیت میان مدت مجهز شوند.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از انصاف نیوز، تاریخ انتشار: ۱۷ اسفند ۱۴۰۰، کدخبر: ۳۳۳۵۱۲، www.ensafnews.com