شعار سال: در دولت سیزدهم مبنای همکاری با کشور‌های خارجی از اساس تغییر کرده است. در این دولت اولویت بر کشور‌های همسایه و شرقی گذاشته شده است، هرچند که براساس اعلام مسئولان دولتی هیچ منعی برای همکاری با سایر کشور‌ها وجود ندارد. دراین باره علی فکری معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کمک‌های فنی و اعتباری ضمن تشریح رویکرد و برنامه‌های دولت سیزدهم در حوزه جذب سرمایه‌گذاری خارجی جزئیاتی از همکاری‌های استراتژیک ایران با کشور‌های چین و روسیه ارائه می‌دهد.

همواره میزان جذب سرمایه‌گذاری در کشور بخصوص درسال‌های گذشته با ظرفیت‌های فراوانی که درکشور وجود دارد، همخوانی ندارد. چرا ازظرفیت‌های موجود استفاده نشده است؟
موضوع سرمایه‌گذاری خارجی در ابتدا نیازمند این است که چه تعریفی از سرمایه‌گذاری خارجی داریم. به طور قطع با آمار‌های متعددی در این زمینه روبه‌رو می‌شویم که هر یک بخشی یا میزانی از سرمایه‌گذاری را به تصویر می‌کشد. اینکه سرمایه‌گذاری خارجی طی سال‌های گذشته چه میزان بوده است باید پرسید که درمجموع چه میزان سرمایه‌گذاری از نظر کلی در کشور اتفاق افتاده است و فضا برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی یا خارجی چقدر مساعد بوده است.
بسیاری از اوقات وقتی رویه کلی حاکم بر فضای تصمیم‌گیری در دولت ناشی از عوامل بیرونی باشد و اقدامات دولت منوط به اتفاقاتی باشد که در خارج از کشور می‌افتد، در نتیجه روند سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی با مانع مواجه می‌شود. وقتی کشور را معطل یک اتفاقی می‌کنیم که باید بیرون از مرز‌ها بیفتد و اختیار آن هم دست شما نیست، نتیجه آن می‌شود که تمام فعالان اقتصادی وقتی این رویه را در مجموعه سیاستگذاران برای مدیریت اقتصاد کشور می‌بینند به این نتیجه می‌رسند که صبر کنند چرا که پیام صبر و انتظار از مجموعه دولت مخابره می‌شود.
در دولت سیزدهم چه اقداماتی برای افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی انجام شده است؟
دولت سیزدهم از ابتدا که کار خود را آغاز کرد یکی از اولین اولویت‌هایش برداشتن این صبر و انتظار برای یک تحول خارجی بود. تمام مدیران دولت این پیام را دریافت کردند که جدای از آنچه در خارج از کشور قرار است اتفاق بیفتد که بسیاری از اوقات رخ دادن آن‌ها به تصمیم دیگران بستگی دارد و تنها بخشی از آن در اختیار ماست، مستقل از آن باید برنامه‌های خود را در حوزه‌های اقتصادی از جمله جذب سرمایه‌گذاری خارجی پیش ببریم.
براین اساس در دولت طراحی‌هایی را انجام دادیم درمجموعه دولت برای اینکه بتوانیم همکاری‌های مالی و سرمایه‌گذاری بین ایران و سایر کشور‌های دنیا را مستقل از تحولات سیاسی داشته باشیم و متغیر‌های بیرونی را صرفاً به عنوان مؤلفه‌هایی که مؤثر هستند، ولی باعث توقف فعالیت‌های دولت نمی‌شود در نظر بگیریم.
برهمین اساس به سمت تقویت همکاری‌های متوازن با سایر کشور‌ها بخصوص کشور‌هایی که با ایران همسو هستند، رفتیم. در اولویت اول نیز کشور‌های همسایه قرار گرفتند. از ابتدای دولت سیزدهم میزان اهتمام رئیس جمهور و سایر اعضای دولت به موضوع همکاری‌های متنوع با همسایگان را مشاهده می‌کنیم. وقتی سفر‌های خارجی رئیس دولت و وزرا را ارزیابی می‌کنیم و نوع توافقاتی که انجام می‌شود به این نتیجه می‌رسیم که جهت‌گیری‌ها چگونه است و چه تغییری کرده است. هرچند ما قصد داریم با تمام کشور‌ها به غیر از کشور‌هایی که هویت مشروعی ندارند یا هویت ایران را نمی‌پذیرند ارتباط داشته باشیم. ولی اجازه نمی‌دهیم که روابط تحت تأثیر شرایطی باشد که آن‌ها قصد دارند به ما تحمیل کنند.
در جذب سرمایه خارجی و هدایت آن به کشور چه اقداماتی انجام شده است؟
موضوع سرمایه‌گذاری موضوعی نیست که بخواهیم در برش‌های چندماهه درباره آن ارزیابی داشته باشیم؛ باید روند‌ها را دید. باید در ابتدا با راهبرد‌های کشور سرمایه‌گذاران شناسایی و برای ورود به کشور ترغیب شوند. مقوله سرمایه‌گذاری با تجارت دو مقوله متفاوت است. نتیجه رویکرد‌های امروز را باید در آینده مشاهده کرد. هر مجوزی که برای سرمایه‌گذاری خارجی صادر می‌شود با مهلت‌های شش ماهه است که سرمایه‌گذار می‌تواند این مهلت را تمدید کند.
این تغییر نگاه چه نتیجه‌ای داشته است؟
در شش ماه ابتدایی دولت سیزدهم ۱۹۴ طرح سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش تقریبی ۶.۵ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در کشور اظهار تمایل کرده‌اند. اما این به معنای ورود این میزان سرمایه به کشور نیست. چرا که هم اکنون این علاقه‌مندی برای آن‌ها ایجاد شده و باید ببینند که تا چه حد محیط برای ورود آن‌ها آماده است که بخشی از این محیط در اختیار این سازمان نیست.
در سال‌های گذشته فاصله میان این رقم‌ها که به عنوان جلب سرمایه‌گذاری خارجی و اظهار علاقه آن‌ها تا جذب سرمایه‌گذاری بسیار زیاد بوده است. یکی از اهدافی که ما دنبال می‌کنیم و در تیم اقتصادی دولت هست این است که این فاصله را کاهش دهیم. مجموعه اقتصادی کشور باید محیط را به نوعی تغییر دهد که این قابلیت برای تبدیل سرمایه‌های جلب شده به جذب شده فراهم شود.
اکثریت این طرح‌های سرمایه‌گذاری هم درطرح‌های صنعتی و زیرساختی یا تسهیل تجارت خود تعریف می‌شود. برخی از این سرمایه‌گذاران کسانی هستند که قصد دارند از موقعیت جغرافیایی ایران در ترانزیت و امنیت ایران برای صادرات به سایر کشور‌ها استفاده کنند. با وجود این بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه صنعتی و سپس خدماتی است. برخی از کشور‌های اروپایی هم هستند. البته نه به صورت مستقیم. بیشتر آسیایی‌ها درحوزه سرمایه‌گذاری پیشتاز هستند.
طی ماه‌های گذشته دو تفاهمنامه بزرگ با چین و روسیه منعقد شده است، منابعی که از محل این تفاهمنامه‌ها وارد می‌شود هم در این بخش قابل تعریف است؟
این تفاهمنامه‌ها شامل وام‌های دولتی و طرح‌های تأمین مالی می‌شود. برخی تأمین مالی خارجی را نیز در قالب سرمایه‌گذاری خارجی محاسبه می‌کنند، اما این دست از سرمایه‌ها تعریف جداگانه‌ای با سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی دارد. مبلغ ۶.۵ میلیارد دلاری که اعلام شد تنها به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی مربوط می‌شود.
در حوزه همکاری با چین و روسیه چه اتفاقاتی افتاده است؟
از سال‌ها قبل سیاستگذاران دنبال این بودند که در همکاری‌ها تنوع بیشتری ایجاد کنند. ازسوی دیگر برخی کشور‌ها مانند امریکا دنبال فشار آوردن و محدود کردن اقتصاد ایران بوده‌اند. در سمت مقابل کشور‌هایی هم وجود دارند که منفعت توسعه ایران برای آن‌ها هم ایجاد می‌شود. با این کشور‌ها منفعت مشترک تعریف می‌کنیم. اگر رابطه اقتصادی با چین صورت گیرد که براساس منفعت اقتصادی باشد رابطه‌ای پایدار خواهد بود.
چرا در گذشته به توسعه روابط با کشور‌های شرقی و منطقه کم توجهی شد؟
اینکه درگذشته چرا به این روابط کم توجهی شد به عوامل مختلفی ربط دارد. مدیران گذشته آشنایی زیادی با ظرفیت‌های شکل گرفته در کشور‌های خارج از بلوک غرب و تغییر مبادلات در دنیا نداشتند. اینکه دو ابرقدرت با هم رقابت می‌کنند تعامل آن‌ها از جنس تعامل و رقابت است. باید روابط خود را با سایر کشور‌ها براساس منفعت متقابل تعریف کنیم. این موضوع در دولت سیزدهم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. چین و روسیه با محدودیت‌هایی از سوی امریکا مواجه شده‌اندو ایران هم تحت فشار امریکا قرار دارد و خیلی طبیعی است که وقتی دو کشور شرایط مشابهی داشته باشند چه رقیب امریکا چه دشمن منافع مشترکی هم پیدا می‌کنند. در دولت سیزدهم دنبال این بوده‌ایم که این ظرفیت را فعال کنیم. درخصوص روسیه وام ۵ میلیارد دلاری که در قالب بودجه سال آینده تعریف شده دریافت خواهد شد.
همکاری با چین و روسیه شامل چه مواردی می‌شود؟
مدل همکاری با چین، با روسیه متفاوت است. اقدامات خوبی هم انجام شده است، اما هنوز به نقطه‌ای نرسیدیم که بخواهیم اعداد را اعلام کنیم به این دلیل که نمی‌خواهیم هزینه‌های این همکاری‌ها افزایش یابد. قصد نداریم همه را دنیا از جزئیات همکاری‌های مطلع کنیم. البته مردم خودمان که محرم هستند، ولی دشمن از هر فرصتی برای ضربه زدن استفاده می‌کند. نوع تعامل چین با امریکا از نوع رقابت است و باید بیشتر کار کنیم تا مردم ثمره آن را در زندگی خود ببینند.
برجام وقتی امضا شد خیلی از کشور‌ها تمایل داشتند که وارد ایران شوند که البته تعدادی هم که وارد شدند پس از بازگشت تحریم از کشور خارج شدند. جدای از اینکه احیای برجام در چه شرایطی است این توافق چه تأثیری دارد؟
چه در دوره قبل و چه اکنون، بحث سرمایه‌گذاری از تجارت متفاوت است. در دوره قبل وقتی هیأت‌ها از کشور‌های خارجی وارد ایران می‌شدند و برای مثال از ایتالیا هیأت‌های ۴۰۰ نفری وارد ایران می‌شدند، در محافل عمومی گفته می‌شد که هیأت‌های بزرگ برای سرمایه‌گذاری در ایران و همکاری‌های عمیق وارد ایران شده‌اند درحالی که واقعیت این بود که عمده هیأت‌ها تجاری بودند.
تجارت ماهیت کوتاه مدتی دارد، ولی سرمایه‌گذاری همکاری بلندمدت است؛ بنابراین درحوزه سرمایه‌گذاری موضع تفاوت دارد و قواعدی که در این حوزه برقرار است با تجارت تفاوت دارد.
بسیاری از هیأت‌هایی که پس از برجام وارد ایران شدند به اشتباه هیأت‌های سرمایه‌گذاری معرفی می‌شد درحالی که عمده آن‌ها تجاری بودند. این موضوع را از زبان رایزن بازرگانی ایران در ایتالیا می‌شنوید؛ بنابراین باید این تفاوت را درنظر گرفت. بدین ترتیب بسته به نوع توافقی که در برجام شکل می‌گیرد، بسته به اینکه تا چه حد خواسته‌های ایران عملیاتی می‌شود، میزان انتفاع اقتصادی ایران نیز تعیین می‌شود.
اما واقعیت این است که سرمایه‌گذاری، چون ازجنس بلندمدت است هر سرمایه‌گذار خارجی آگاهی دارد نسبت به عمق مشکلاتی که میان ایران و امریکا وجود دارد کسانی هستند که به توافق هسته‌ای متکی نیستند. اگرچه توافق می‌تواند هزینه حضور آن‌ها را کاهش دهد، اما سرمایه‌گذاران روند‌های بلندمدت و واقعیت‌های روابط ایران و امریکا را می‌بینند و واقعیت تشنج آفرینی امریکایی‌ها بخصوص در خاورمیانه را مشاهده می‌کنند، این عامل بیرونی تأثیر چندانی روی تصمیم سرمایه‌گذاران ندارد. باید بیشتر به فراهم کردن بستر‌های مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری بپردازیم. باید ببینیم که چگونه منفعت سرمایه‌گذار را تأمین کنیم خیلی وقت‌ها به دلیل نبود زنجیره ارزش سرمایه‌گذار خارجی بهره چندانی به دست نمی‌آورد و باید تمام این موانع را برداریم. سرمایه‌گذار بیش از آن که به تحولات سیاسی توجه کند به واقعیت‌هایی که در زمین وجود دارد توجه می‌کنند. اینکه بازار کشور چگونه است.
پس از خروج امریکا از برجام تعدادی از شرکت‌های خارجی که وارد ایران شده بودند از کشور خارج شدند. آیا این شرکت‌ها در لیست سیاه برای بازگشت به ایران قرار دارند؟
دراین زمینه ما تابع قانون هستیم. براساس قانون مقابله با فعالیت‌های ماجراجویانه امریکا که درسال ۱۳۹۶ مصوب شده است موانع و مزیت‌هایی برای کشور‌هایی که با امریکا همراه می‌شوند و آن‌هایی که با آن همراهی نمی‌کنند و با ایران همراهی می‌کنند مشخص شده است. با قوانینی که هم اکنون وجود دارد باید با شرکت‌ها و کشور‌هایی که با ما همکاری‌های خوبی داشته‌اند سعی می‌کنیم منافع آن‌ها حفظ کنیم و در اولویت خود قرار دهیم.
اما اینکه شرکت یا کشوری را در لیست سیاه قرار دهیم وجود ندارد مگر اینکه رژیم صهیونیستی که مشروعیت ندارد یا امریکا که با هویت ما مشکل دارد وگرنه با سایر کشور‌ها مشکلی نداریم. اگر مجلس دراین زمینه قانونگذاری کند آن را اجرا می‌کنیم. اما اولویت دهی به کشور‌های دوست در دستور است. ضمن اینکه درحال تدوین برنامه مقابله با تحریم و فشار‌های خارجی هم در عین اینکه مذاکرات در جریان است را داریم. کسانی که در اولویت قرار می‌گیرند در دوره تحریم نیز همچنان با ایران منافع مشترکی تعریف کرده بودند.
درباره مشوق‌هایی که برای سرمایه‌گذاری خارجی درنظر گرفته شده است ظاهراً پیشنهاد کاهش آورده فردی سرمایه‌گذاران از ۲۵۰ به ۱۰۰ هزار دلار ارائه شده است؟
قانون جذب سرمایه‌گذاری ایران یکی از مترقی‌ترین قوانین در دنیاست. نوع ضمانتی که به سرمایه‌گذاران داده می‌شود از سوی کل حاکمیت ارائه می‌شود. در قالب قانون تضمین‌های مختلفی ارائه شده است. مشوق برای سرمایه‌گذار قبل از هر چیزی سودآوری سرمایه‌گذاری آنهاست.
درخصوص سرمایه‌گذاری انفرادی به دنبال آن هستیم که امتیازاتی به این افراد داده شود تا برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های سرمایه‌گذاری هدایت شوند. اما بخش اصلی مشوق‌ها این است که سرمایه‌گذاری در کشور را سودآور کنیم که پیش شرط اساسی آن تعریف نقشه راهبردی کلان صنعتی کشور است که چندی پیش از سوی مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفت. در این مسیر نقشه راه و اولویت‌ها مشخص می‌شود و زنجیره ارزش شکل می‌گیرد. بدین ترتیب سرمایه‌گذار این اطمینان را دارد که سودآوری او تضمین می‌شود. البته سودآوری برای سرمایه‌گذار ممکن است در خارج از کشور و در اهداف صادراتی او شکل بگیرد.
برای سال آینده هدفگذاری انجام شده است؟
ما نمی‌توانیم هدفگذاری جدای از کشور انجام دهیم. آنچه در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ ابلاغ شده هدف اصلی است که باید در آن مسیر حرکت کنیم. اما اینکه چه راهکار‌هایی را درپیش می‌گیریم که به نتیجه برسیم، در مجموعه وزارت اقتصاد و حتی سایر وزارتخانه‌ها راهکار‌هایی تعریف شده است.



شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: ۱۵ فروردین ۱۴۰۱، کد خبر: ۶۰۷۸۸۶، www.irannewspaper.ir