شعار سال: کوه دماوند با بیش از پنج هزار و ۶۰۰ متر بلندی، یکی از اماکن کوهنوردی و طبیعت گردی میان ایرانیان و گردشگران خارجی محسوب میشود. این آتشفشان فلات مرکزی آسیا علاوه بر جایگاه و ویژگی طبیعی و زیست بومی خود، در میان ایرانیان دارای جاذبه فرهنگی است و از پیشزمینه تاریخی در روایتهای اساطیری بهره میبرد.
دماوند همچنین به عنوان یک اثر میراثی در تاریخ سیزدهم تیر ماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد و از آن سال به بعد روز ۱۳ تیرماه که در تاریخ اساطیری روز بالا رفتن آرش کمانگیر از دماوند و پرتاب تیر برای تعیین مرز ایران و توران است، ریال روز دماوند نامیده میشود.
طی سالهای اخیر دماوند نیمه خاموش گرفتار پیچ و خم ثبت جهانی است و تا کنون موانع متعددی را پشت سر گذاشته است؛ موانعی که هر کدام همچون کوهی برای حل خود عزم ملی را میطلبد و تاکنون متولیان زیادی را به چالش کشیده است، اما در حال حاضر نه تنها بلندترین رشته کوه ایران با ثبت جهانی فاصله زیادی دارد، بلکه حتی اصولیترین نکات محافظت از این ثبت ملی نیز رعایت نمیشود به گونهای که سبب نگرانی دوستداران و متولیان محیط زیست شده است.
برپایی مجدد تورهای گردشگری پس از کنترل پاندمی کرونا سبب شد تا دماوند از آرامش نسبی که در دوران کرونا به دست آورده بود فاصله بگیرد و بار دیگر با حضور کوهنوردان و گردشگرنماها بیش از پیش به عنوان اثری ناب از ثبت جهانی فاصله بگیرد.
حضور دیمی مسافران در قالب کوهنورد و گردشگر برای فتح این قله و ثبت سلفیهای اینستاگرامی بدون رعایت حقوق زیست محیطی آن تا حرمت شکنی با خودرو سواری در دامنههای بام ایران و تحمیل زبالههای سرگرمی همچون چیپس و پُفک و بطریهای نوشیدنی، معضلی است که دماوند بیش از چالشهای ثبت جهانی باید نگران آنها باشد.
از آفرود سواری به اصطلاح کوهنوردان تا ارتفاع حدود سه هزار متری این کوه و فروشگاه تنقلات در ارتفاعات گرفته تا باران زباله در ارتفاعات بیش از چهار هزار متری همگی هالهای از نگرانی را برای دوست داران محیط زیست به همراه داشته است. به طوری که برخی از فعالان محیط زیست این ولنگاری مدیریتی گردشگری در دماوند را خطری به مراتب بزرگتر از زمین خواری دامنههای آن میدانند.
زخم جاده سازی بلای جان دماوند
نماینده انجمن دوستداران دماوندکوه با بیان این که پس از گذشت ۱۴ سال از ثبت ملی دماوند باید تمامی چالشها و موانع برای ثبت جهانی شدن این اثر ملی برطرف میشد، گفت: سالها طولانی برای رفع چالش معدنکاوی در دامن دماوند صرف شد که در نهایت آخرین معدن آن در سال ۱۴۰۰ تعطیل گشت با وجود اینکه این مناطق احیا نگردید، اما بزرگترین چالش دماوند برطرف شد.
مهدی مسچی افزود:، ولی در حال حاضر بعد از معدن جادههای غیرقانونی و غیر مواصلاتی به چالشی بزرگ برای دماوند تبدیل شده است که به واسطه آن حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه در معرض خطر و انقراض قرار گرفته است.
وی ادامه داد: گردشگری و کوهنوردی بی ضابطه خارج از ظرفیت اکو سیستم شکننده دماوند در حال انجام میباشد که سبب آسیب شده است. برخلاف تصور عموم کوه سترگ و عظیم دماوند به واسطه شیب تند و وجود ماگما بسیار شکننده است، ولی متاسفانه به دلیل نبود مدیریت یکپارچه توجهی به این مسئله نمیشود.
این فعال محیط زیستی توضیح داد: به عنوان مثال در سراسر دنیا کوهنوردان وسایلشان کنترل و توسط خودشان حمل میشود، ولی در دماوند نه تنها هیچگونه نظازتی وجود ندارد بلکه تا ارتفاع حدود سه هزار متر ماشین تردد میکند و پس ازآن نیز تا ارتفاع چهار هزار متری به وسیله اسب و قاطر طی و تنها هزار متر توسط کوهنورد پیموده میشود.
عدم وجود مدیریت یکپارچه
رییس محیط زیست شهرستان آمل در گفتگو با خبرنگار یک رسانه، عدم وجود مدیریت یکپارچه را اصلیترین معضل حفاظت صحیح از این اثر طبیعی دانست و گفت: متاسفانه تمامی ارگانها و نهادهای متولی کاملا سلیقهای برخورد میکنند و در حال حاضر اداره گردشگری، منابع طبیعی، فدراسیون کوهنوردی و حتی جوامع محلی و شهرداری رینه هرکدام نگاهی انتفاعی دارند.
وحید رضاییان با بیان اینکه تنها از ارتفاع ۴ هزار و ۲۰۰ متر تا قله منطقه تحت حفاظت محیط زیست میباشد، افزود:بیشترین مشکلات و معضلات مربوط به ارتفاع ۲ هزار متر به بالا است که این مناطق با وجود پیشنهادات مکرر سازمان به عنوان منابع حفاظت شده اعلام نشده است تا این سازمان بتواند به صورت یکپارچه مسئولیت آن را برعهده بگیرد.
وی با تاکید بر اینکه تعداد گردشگران همخوانی با اکوسیستم منطقه ندارد، ادامه داد: ما باحضور گردشگران و کوهنوردان مخالف نیستیم، اما در تعطیلات تعداد کوهنوردان در دامنه کوه به بیش از پنج هزار نفر میرسد که بیش از ظرفیت اکوسیستم منطقه میباشد. درکشورهای دیگر برای کوهنوردی ثبت نام میشود و در صورت احراز صلاحیت و با ظرفیت سنجی به این افراد مجوز داده میشود، اما متاسفانه برای صعود به دماوند هیچ محدودیتی وجود ندارد.
رییس محیط زیست آمل همچنین به مسئله فاضلاب انسانی نیز اشاره کردو توضیح داد: برای جمعیت بالای صد نفر باید سیستم تصفیه فاضلاب تهیه شود، ولی در دامنههای دماوند حجم بالایی از فضولات انسانی انباشت میشود که با کمترین میزان بارش باران به سمت پایین دامنه سرازیر و حتی به آبهای زیر زمینی نفوذ میکند.
وی گفت: علاوه بر این مساله حجم زیادی از زباله در ارتفاع ۴ هزارو ۳۰۰ متری یعنی در نزدیکی پناهگاه سوم که به محل اقامت تبدیل شده، انباشت میشود و متاسفانه کلبزهای از زباله و فضولات تغذیه میکنند
نابودی دماوند به بهانه اشتغالزایی
رییس محیط زیست آمل با بیان اینکه عدهای دماوند را با یک مکان معمولی گردشگری اشتباه گرفتند، گفت: فروش مواد غذایی در پناهگاهها و تبدیل پناهگاه به سوپر مارکت و همچنین اجاره اسب و قاطر برای حمل وسایل کوهنوردها نشان میدهد که درک درستی از این اثر طبیعی ملی وجود ندارد.
وی جاده کشیهای غیرضروری را یکی دیگر از معضلات و عوامل نابودی دماوند اعلام کرد و گفت: متاسفانه از جاده اصلی تا قسمتی از مسیر ماشین رفت و آمد دارد و وسایل مربوط به کوهنوردان را حمل میکند و تا ارتفاع چهار هزار و ۳۰۰ متری قله نیز اسب و قاطر این وسایل را حمل میکنند، در حالی که کوهنورد واقعی با یک کوله بر دوش به کوهنوردی میرود و نیازی به عبورو مرور و حمل وسایل با اسب و قاطر ندارد.
رضاییان با تاکید بر این که به بهانه اشتغال زایی برای جوامع محلی شاهد تخریب اکوسیستم منطقه هستیم گفت: بومیان منطقه برای حمل وسایل با قاطر مبالغی دریافت میکنند در حالی که عبور و مروربا قاطر و ایجاد پاکوب ۶۰۰ متری سبب از بین رفتن گونههای گیاهی شده است.
وی با بیان اینکه طبیعت دماوند در حال از بین رفتن و نابودی کامل میباشد، افزود: فروش مواد پلاستیکی و تنقلات در پناهگاهها هیچ توجیه منطقی ندارد و تنها سبب افزایش تولید زباله و رها سازی آن در طبیعت میشود.
رییس محیط زیست آمل همچنین به اسقرار ۶ دستگاه کانکس در دماوند اشاره کرد و گفت: فدراسیون کوهنوردی برای کانکسها از سازههای بتنی استفاده کرده، ولی مشخص نیست این اقدام با چه مجوزی صورت گرفته است.
رییس محیط زیست آمل با بیان اینکه در خصوص دماوند تنها به شعار اکتفا شده و هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است، گفت: متاسفانه این مناطق جزو مناطق تحت حفاظت محیط زیست قرار ندارد و از نظر قانونی از حیطه محیط زیست خارج است، اما این تخلفات به اداره میراث فرهنگی و گردشگری، منابع طبیعی و و فرمانداری آمل گزارش داده شده است تا پیگیری شود.
وی افزود: جای تعجب دارد که فدراسیون کوهنوردی برای کسب درآمد بیشتر چنین اقداماتی را انجام داده است به عنوان مثال احداث خانههای اسکیمو که برای امدادو نجات ساخته شد، ولی اجاره داده میشود و با وجود اینکه قرار بود جمع آوری شود، ولی تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.
رضاییان همچنین به دپوی زباله در معادن تعطیل شده نیز اشاره کرد و گفت: معادن در راستای حفظ دماوند و برای اینکه این اثر بتواند ثبت جهانی شود تعطیل شد، ولی در حال حاضر به محلی برای دپوی زباله تبدیل شده است.
عکسها و اظهار نظرها در خصوص دماوند نشان میدهد که این اثر ملی در حال حاضر راههای نرفته بسیاری برای ثبت جهانی شدن دارد و اصلیترین راه شاید مدیریت یکپارچه و منسجم و با برنامه ریزی است تا بتواند این دیو سپید پای دربند را از آلودگیها و مزاحمتهای انسانی نجات دهد گره ۱۴ ساله آن را برای ثبت جهانی شدن باز کند.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پایگاه خبری پرسون، تاریخ انتشار:۱۴ تیر ۱۴۰۱، کد خبر: ۴۰۴۲۲۶، www.purson.ir