شعار سال: رویداد انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در حوزه آثار فرهنگ مقاومت و کتاب دفاع مقدس است. متولی اصلی برگزاری این نهاد سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس است و بعد از تشکیل دبیرخانه در هر دوره، طی فرایندی آثار مختلف از سراسر کشور در حوزه دفاع مقدس جمع آوری می‌شوند و توسط تیم داوری مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

به مناسبت هفته دفاع مقدس، نشستی با حضور محمدقاسم فروغی جهرمی، دبیر علمی دوره بیستم این رویداد و سردار عباس بایرامی، رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس برگزار شده است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

وقتی بحث مطالبه صدبرابری شدن آثار به گفته رهبر انقلاب مطرح می‌شود پیرو آن بحث کیفیت آثار پیش می‌آید، شما به عنوان بنیاد حفظ آثار و سازمان ادبیات برای رسیدن به کیفی‌سازی چه باید کرد؟

سردار بایرامی: محل دو نوع نگاه و دیدگاه است: نگاه اول این است که تولیدات به صدبرابری در حوزه ادبیات جنگ برسانیم و نیاز جامعه اغنا کنیم و نگاه دوم این است که می‌گوید ما باید تولیداتی داشته باشیم که مخاطب و خواننده صدبرابری داشته باشند. بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ماموریش فقط تولید صرف کتاب نیست و مهم‌تر و فراتر از این شناسایی استعداد‌ها و آوردن به صحنه و میدان است و برای نمایش آثار و از آن‌ها حمایت شود دست رد به سینه هیچ نوقلمی نزده است. در دفاع مقدس این فرصت و میدان برای جوانان باز شده و سن و سال مهم نبوده و با آموزش‌های اولیه ولو در قامت یک رزمنده با سابقه نبوده، ولی به این عرصه و میدان آمده و حاصل و نتیجه دفاع مقدس دیده شد و بخش اعظم به گرده این جوانان بوده است باشد.

ما معتقدیم در عرصه نویسندگی دفاع مقدس برای جوانان در سن کم حتی مقاطع پایان دبیرستانی علاقه‌مند به نوشتن در عرصه دفاع مقدس و شهدا هستند باید کار آموزشی انجام شود و زمینه و پیش زمینه‌ای ایجاد شود، ولی ذوق و شوق این جوانان را نادیده بگیریم هم جفا است و هم به نوعی استعداد‌های آینده را مخدوش کرده‌ایم.

اگر در بحث تولیدات انبوه در بنیاد حفظ آثار از لحاظ آمار صحبت کنیم نه از اینکه با عدد‌ها بازی کنیم بخشی از آن مربوط به این نسل است و نوقلم لزوما جوان نیستند و افراد بازنشسته که برای اولین بار وارد این عرصه کتاب شده‌اند؛ و بحث دیگر خود یادگاران جنگ است. اولویت ما بر جمع‌آوری و نویسندگی خاطرات بچه‌های جنگ. هر ساله سن این افراد بالا می‌رود و متوسط سن بچه‌های جنگ به ۶۰ رسیده و خیلی از رویداد‌ها و وقایع از ذهن و خاطرشان پاک شود و سالانه بخش زیادی از این افراد از دست می‌روند و در زمان کرونا متاسفانه بخاطر شیمیایی شدن این افراد از دست دادیم و هرکدام از این افراد اندوخته‌ای از آن دوران را در سینه دارند و با خود به زیر خاک می‌برند.

این موارد در حوزه کمی موضوع است در سال ۱۴۰۰ مجموع ۱۷۰۶ عنوان کتاب چه استانی و چه سازمان‌های مرتبط و سازمان ادبیات و اهالی قلم در بنیاد نوشته شد؛ و کارشناسان در حال بررسی هستند که چقدر از این کتاب‌ها در تراز ملی است. در سال گذشته‌تر از این ۱۴ کتاب در تراز ملی داشتیم که با سختگیری به موضوعات نگاه کردند و این عدد خوبی است. تاکید بنیاد این است که در کنار این کار بزرگان این عرصه و قلم‌فرسایی کرده‌اند با سوژه‌های خوب به دنبال کتاب‌های خوب و ملی باشند و بنیاد در حد توان حمایت می‌کند.

 جامعه مخاطبان آثار دفاع مقدس جامعه چندمیلیونی هستند که دل در گرو این آثار دارند، ولی سراغ این آثار نمی‌روند و در مقابل رمان‌هایی با تیراژ چندهزارتایی داریم. در این مورد کار بنیاد چیست؟

سردار بایرامی: کیفیت و مهندسی و محتوای کتاب بحث مهمی است. بهترین کتاب از هر لحاظ اگر نتوانیم معرفی و تبلیغات خوبی داشته باشد کتاب در کتابخانه باقی خواهد ماند. در حال حاضر بخش قابل توجهی از کتاب‌های چاپی حوزه دفاع مقدس می‌تواند در پیشخوان قرار بگیرد و مورد نگاه و توجه مخاطب قرار بگیرد، ولی در بحث معرفی دچار مشکل هست. به عنوان مثال مجموعه موسسه شهید ابراهیم هادی پازل را تکمیل و فقط در بعد تولید باقی نماند از جمله شبکه سازی، معرفی و ارتباط خوب و تبلیغات در رسانه ملی انجام شده و تأثیرات ذهنی ایجاد شده کار ارزنده‌ای است و امیدواریم در مورد اکثر شهدا این کار انجام شود.

 برویم سراغ بحث بهترین کتاب دفاع مقدس؟

فروغی: در بحث انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس که در این مورد بدعت گذاشته و کلمه سال را ندارد و بهترین کتاب دفاع مقدس است در صورتی که بعضی از دوره‌ها دو ساله یا سه ساله برگزار شده و شرایط در کشور فرق می‌کند که هر ساله آیا می‌توان برگزار کرد یا خیر؟ وقتی بحث بهترین کتاب دفاع مقدس می‌شود باید هر سال برگزار شود اگر سالانه نشد باید دوسالانه شود و نمی‌توان یک عنوان را تغییر داد. این جایزه به شکل دوره‌ای برگزار می‌شود و در حال حاضر بیستمین دوره کتاب دفاع مقدس است و جشنواره هم نیست و انتخاب کتاب دفاع مقدس یک برنامه فرهنگی است و هرکدام معنی و مفهوم و مصداق خودش را دارد و عنوان باید طوری انتخاب کنیم که با برنامه‌ها و اهدافمان هماهنگی داشته باشد.

 در مورد بحث داوری‌ها در این دوره به چه صورتی است؟

فروغی: به فرموده مقام معظم رهبری در بحث صدبرابری شدن آثار، آیا به هر شکل، هر هدف و رویکردی کتاب‌ها باید صدبرابری شود؟ چه شرط و شروط باید برای کتاب در نظر بگیریم که اگر صدبرابر هم شود آن شروط لحاظ شده باشد. خود ایشان اشاره می‌کنند که «دفاع مقدس یک سرچشمه است انواع و اقسام ادبیات را از آن استفاده کرد و از آن می‌جوشد مثل چشمه جوشنده که انواع و اقسام ادبیات را می‌توان خلق کرد در آن.
‌
می‌شود متن‌های عالی تاریخی، اجتماعی، سیاسی، عشقی و خانوادگی از روی ادبیات دفاع مقدس و آنچه برای دفاع مقدس است ایجاد کرد. اما نکته مهم تولید متن است. یعنی با صدبرابری کردن اول باید توجه کرد به تولید متن که این متن چه ویژگی‌ای داشته باشد اگر متن خوب و فاخر تهیه شود آنوقت نمایشنامه، فیلم سینمایی و شعر از آن درست می‌شود. در دنیا شاید بخشی از بهترین آثار سینمایی دنیا اقتباس از نوشته‌ها و متن‌های فاخر است. از رمان‌ها و نوشته‌های فاخر که قبل از آن‌ها نوشته شده از روی آن‌ها می‌سازنند ما هم باید همین کار را بکنیم باید متن‌های فاخر را تهیه کنیم براساس این متن‌ها فیلم بوجود بیاید و تئاتر روی صحنه برود از این قبیل و همت را باید بگذاریم به تولید متن‌های فاخر. کتاب‌های بسیار خوبی در حوزه دفاع مقدس است که قابلیت تبدیل شدن به فیلم‌های جذاب دارد.

کتاب‌هایی داریم که یکسری مولفه‌هایی دارد، ولی جوان در هنگام خواندن با نقاط ضعف دفاع مقدس بیشتر آشنا می‌شود یعنی سیاه‌نمایی شده و آیا در این کتاب هویت ملی لحاظ شده و جوان امروز با خواندن این کتاب احساس فخر و مباهات نمی‌کند.

در بحث داوری آثار، ابتدا باید ذهن داوران با این مفاهیم گفته شده همخوانی داشته باشد یعنی رویکرد در حوزه کار و معرفت و فرهنگ و شناخت دفاع مقدس به گونه‌ای باشد که به این عناصر توجه کنند انتخاب‌ها به گونه‌ای انجام شود که حتما داوران این مسائل را از لحاظ هم باور هم فعالیت‌ها و هم کار نوشتاری و هم رویکرد‌هایی که دارند و هم نوع مشارکت حتما با این عناصر آشنا باشند و قبول کنند و در هر موضوعی هم داورانی انتخاب می‌کنیم که صاحب تجربه فراوان هستند البته دو نکته در بحث داوری‌ها لحاظ می‌کنیم یک اینکه از نسل جوان در گروه داوری باشد و دیگری حتما یک استاد دانشگاه که شأن علمی داشته باشد در گروه‌های داوری حضور داشته باشد در بعضی از رشته‌ها حتما یک خانم هم حضور داشته باشند.

در تقسیم‌بندی کتاب‌های دفاع مقدس ما هر دوره نسبت به دوره قبلی تعداد گروه‌های داوری را افزایش داده‌ایم. زندگینامه داستانی ابتدا در انتخاب کتاب دفاع مقدس شأنیت نداشت بین داستان و زندگینامه داستانی تفاوت وجود دارد هم از لحاظ رویکرد و هم از لحاظ مفهوم و نوشته و جذب مخاطب. در دوره بیستم گروه خاطره و داستان تشکیل شد یعنی دنبال محدودکردن و خارج کردن کتاب‌های نوشته شده از چرخه داوری نیستیم و به کتاب‌ها اعتبار می‌دهیم و احترام می‌گذاریم و نامش خاطره داستان؛ و خاطره مستند به طور مطلق نیست.

در دوره اخیر با تاکیدات رهبری باید به زبان فارسی توجه کنیم. در این دوره به مسائل ویرایش توجه ویژه شده است و گروه ویرایش تشکیل شده است در این دوره کتاب‌های شنیداری و صوتی نامبرده می‌شود توجه کرده‌ایم که در کار تدوین به عنوان یک گروه مستقل کار داوری را انجام داد؛ بنابراین در حین کار به گونه‌ها به عنوان کار‌های جدید تلقی شود و گروه‌های داوری جدید سازماندهی شود و کار‌ها در شاخه‌های مختلف با رویکرد‌های مختلف و زوایای مختلف بررسی شود و باید تعمیم بدهیم کار‌ها را.

ما باید ضرورت و طبیعت خود دفاع مقدس و فرهنگ دفاع مقدس را در نظر بگیریم و چه بسا خیلی از کار‌هایی که در انتخاب کتاب دفاع مقدس انجام می‌شود می‌تواند به عنوان الگو مطرح شود؛ و هیچ برنامه‌ای به جامعیت و کاملی انتخاب کتاب دفاع مقدس انجام نمی‌شود. در سیستم داوری، در تعیین داورها، در تعیین گروه‌ها، رویکرد‌ها و پرهیز از مسائل که به عنوان جنبه منفی داوری قلمداد می‌شود همه این‌ها رعایت می‌شود و کتاب‌های انتخاب شده از لحاظ کار داوری بیشترین اهتمام شده که بهترین کتاب انتخاب شود.


 آیا این شاخص‌ها به شکلی است که پایایی داشته باشد و اگر گروه داوری دیگری تغییر کنند به همان نتایج برسند.

فروغی: یک مقدار از جنبه‌های داوری سلیقه است رویکرد‌های ذهنی و تجربی افراد است این اطمینان را می‌دهم تا ۹۰ درصد با تعویض داوران همان انتخاب صورت می‌گیرد.

 آیا نتایج داوری در اختیار نویسنده، ناشر و یا افراد ذینفع قرار می‌گیرد یا خیر؟

فروغی: این مسأله اساسی است و تجربه و دانشی که کسب می‌شود و به دست می‌آید باید منتقل شود. از دوره‌های اخیر این مسأله مطرح شده، ولی هنوز مطالبه جدی در این خصوص صورت نگرفته است و کتاب «گوی بیان» به خاطر همین رویکرد تدوین و منتشر کردیم که تجربیات کار داوری در اختیار دیگران قرار گیرد و کار‌ها چگونه بررسی شده و اهداف گروه‌های داوری چیست و ضرورت‌ها برای آینده چیست و کتاب چگونه باید نوشته شود و این کار نیاز به آسیب‌شناسی دارد.

 سوال آخر، برای اینکه این جایزه هویت ملی خودش را پیدا کند و جایگاه بهتری داشته باشد چه کار‌هایی را در دستور کار دارید؟

سردار بایرامی: به نظر من این رویداد فرهنگی و این انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس جایگاه ملی هم بین اهالی فرهنگ خصوصا نویسندگان و ناشران و هم بین متولیان حوزه فرهنگ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجموعه‌های دیگر دارد و توقعات و حساسیت‌های چه از نظر رسانه‌ها و چه از لحاظ اهالی فرهنگ در مورد این انتخاب کتاب دفاع مقدس بالا است و قریب به سه دهه در این مورد زحمت کشیده شده و جایگاه خود را به صورت ملی پیدا کرده است و بخشی از آن اعتبار و ساختار بخشیدن به آن و در شورای انقلاب فرهنگی طرح کرد و آنجا تثبیت شود و بنظر می‌رسد این جایگاه را دارد و بخش دیگر کار در شکل برگزاری است اگر هرچقدر ناشران و نویسندگان به صورت خودجوش در این رابطه ورود بیشتری داشته باشند اعتبار بیشتری به این کار می‌دهیم.

همه ملت ایران در دفاع مقدس درگیر بودند و خودشان را سهیم کردند و به نظر می‌رسد در انتخاب کتاب دفاع مقدس ما باید این را لحاظ کنیم و این یک نوع فرهنگسازی است. در فضای رسانه‌ای معتقدم که خود رسانه‌ها از ما پیشگام‌تر هستند ما هنوز ساختاربندی رسانه‌ای خوب برای این موضوع نداریم امسال شکل مستقل‌تری برایش تعریف کردیم و کار را دنبال کردیم از رسانه‌ملی گرفته تا خبرگزاری‌ها و فضای مجازی. این بخش هم خیلی مهم است. باید این انتخاب را مثل خود دفاع مقدس ببینیم که یک حادثه ملی برای همه ملت و یک موفقیت ملی می‌دانیم حوزه کتاب دفاع مقدس هم را باید به این شکل ببینیم و عمل کنیم و این تفاوت را باید لحاظ کنیم.

به عنوان حسن ختام این نشست جناب آقای فروغی فرزند خانم سیمیندخت وحیدی بزرگوار به خوانش قطعه شعری از حضرت حافظ پرداخت: