شعار سال: این روز‌ها روابط و مراودات ایران و روسیه به اهرمی برای به زیرکشیدن منافع و مصالح تهران بدل شده است. موضوع فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه، علی رغم انکار و تکذیب‌های چندماهه مقامات کشورمان نیز یکی از این موارد است و البته هربار که مقامات ایران با رد خبر فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه سعی در کاهش هزینه‌های احتمالی این مرودات علیه تهران داشتند مقامات مسکو با پخش گزارش‌هایی از توان عملیاتی پهپاد‌های ایرانی در شبکه‌های تلویزیونی این کشور و البته اظهارات مقاماتی، چون مدیر صندوق امنیت ملی انرژی روسیه که گفته بود: «ایران تحت تحریم‌ها باقی می‌ماند و این تحریم‌ها سخت‌تر نیز می‌شود و اگر بخواهم صادقانه بگویم، این خبر خوبی برای ماست.» نه تنها پرده از همکاری‌های نظامی ایران و روسیه برداشتند بلکه تمایلات خود را برای گرفتارآمدن مجدد ایران در دامنه تحریم‌های جدید غرب نیز نشان دادند. البته این نخستین بار نیست که شفاف‌سازی توافقات نانوشته مقامات تهران و مسکو مشکلاتی را برای مقامات ایرانی ایجاد کرده است. مشکلاتی که در بیشتر موارد با خشم افکار عمومی جامعه ایرانی نسبت به لزوم توقف همکاری با روسیه همراه بوده است. البته در همین رابطه اسکای نیوز در گزارشی به نقل از یک منبع مطلع مدعی شده است که روسیه ۱۴۰ میلیون یورو پول نقد به همراه یک موشک ضد زره انگلیسی NLAW، یک موشک ضد زره جاولین آمریکایی و یک موشک ضدهوایی استینگر را در هواپیمای روسی به صورت مخفیانه راهی ایران کرده است که صحت این خبر از آن جهت که در هیج یک از رسانه‌های دیگر مطرح جهان به آن اشاره‌ای نشده است قابل تأیید نیست.

گلایه وزیر از بی‌معرفتی روس‌ها


مرداد ماه سال ۹۵ بود که وزارت دفاع روسیه طی بیانیه‌ای اعلام کرد که بمب افکن‌های توپولوف ۲۲‌ام-۳ و جنگنده – بمب افکن‌های سوخوی -۳۴ آن کشور از پایگاه نوژه مواضع داعش و دیگر گروه‌های پیکارجو را در استان‌های حلب، دیرالزور و ادلب را بمباران کرده‌اند. با اعلام یکجانبه این خبر از سوی مقامات روس حسین دهقان، وزیر دفاع وقت با بیان اینکه جنگنده‌های روسی در پایگاه هوایی همدان «تن‌ها برای سوخت‌گیری» حضور داشته‌اند، اظهار داشت: «روس‌ها با اعلام خبر حضور جنگنده‌هایشان در همدان بی‌معرفتی کردند؛ هیچ توافق مکتوبی (میان تهران و مسکو) صورت نگرفت بلکه فقط یک همکاری عملیاتی بوده است.» وزیر دفاع همچنین در پاسخ به اینکه چرا این خبر را طرف مقابل اعلام کرد و ما خودمان اول آن را منتشر نکردیم، تصرح کرد: «طبیعتا روس‌ها علاقه‌مندند نشان دهند که یک ابرقدرت و کشور اثرگذار هستند و در تمامی روند‌های امنیتی منطقه و سطح جهان حضور دارند. از طرفی علاقه دارند در صحنه عملیات در سوریه خود را به عنوان یک عامل مؤثر مطرح کنند تا بتوانند سهم خود را در آینده و در مقابل آمریکا تأمین کنند. البته نوعی خودنمایی و بی‌معرفتی پشت اعلام این خبر بوده است.» اگرچه دهقان به این موضوع اشاره نکرد، اما براساس اصل ۱۴۶ قانون اساسی استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور حتی برای استفاده صلح‌آمیز نیز، ممنوع است.

تکانه‌های عکس روسی در تهران


البته روند اقدامات غافلگیرکننده روس‌ها علیه تهران به همین جا محدود نشده و این بار تنها چند روز پس از پایان مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا در دوحه قطر، عکسی از سفر علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان به مسکو و دیدارش با معاون وزیر امور خارجه روسیه در حساب کاربری نمایندگی روسیه در وین منتشر شد و افکار عمومی ایران را در بهت و حیرت فرو برد. در تصویری که از این دیدار منتشر شده است، علاوه بر سرگئی ریابکوف، می‌خوائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه در مذاکرات وین نیز حضور داشت. گفته می‌شد که دیدار با «سرگئی ریابکوف» در راستای مذاکرات احیای برجام صورت گرفته است، اما افکار عمومی ایران همواره به دنبال پاسخ به این سووال بوده است که چرا مذاکره‌کننده ارشد دولت سیزدهم، درست پس از پایان مذاکره با طرف آمریکایی راهی روسیه شده است؟ و چرا از میان تمامی تیم‌های حاضر در نشست، طرف روسی را برای رایزنی برگزیده است؟ علی باقری در پاسخ به این سووالات اظهار داشته بود: «ما در طول دوران مذاکرات، با همه طرف‌های مذاکره از جمله چین و روسیه رایزنی و مشورت کردیم. چین به دلیل وضعیت کرونا شرایط مناسبی برای سفر ندارد به این جهت ما با چینی‌ها از طریق سفارت آن‌ها در تهران و سفارت ما در پکن و از طریق تلفن رایزنی‌های مستمری داریم و به علت آنکه روس‌ها محدودیت کرونایی ندارند بعضی وقت‌ها یا آن‌ها می‌آ‌یند یا ما می‌رویم.» با این وجود شنیده می‌شد که سفر مذکور بدون اطلاع قبلی حسین‌امیرعبدالهیان، وزیرامورخارجه کشورمان صورت گرفته بود و حتی اینطور گفته می‌شد که نارضایتی آقای وزیرخارجه تا بدان جا پیش رفته بود که تصمیم به برکناری باقری داشت، اما بنا بر مخالفت‌های ابراهیم رئیسی و برخی از اعضای کابینه این امر منتفی شد.

رو دست زنی روسیه به ایران در وین و مسکو

مورد بعدی انتشار یک ویدئو از گفت و گوی خصوصی نماینده ایران و روسیه در کشاکش مذاکرات وین و درخواست‌های علی باقری از «میخائیل اولیانوف» مذاکره‌کننده ارشد روس برای واسطه‌گری این کشور در مذاکرات احیای برجام است که به نظر می‌رسد ثبت این لحظات بدون اطلاع طرف ایرانی صورت گرفته بود. در این فیلم، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی در پایان صحبت‌های خود و بخشی که قابل شنیدن است، با حالتی خواهش گونه خطاب به میخائیل اولیانوف می‌گوید: «ما بر روی رایزنی با شما به صورت جدی حساب می‌کنیم.» و در پایان نیز دستان مذاکره‌کننده ارشد روس را به نشانه تشکر به گرمی می‌فشارد. علاوه براین، اظهارات دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین در هشدار به غرب نسبت به لزوم درنظرگرفتن منافع مسکو در احیای برجام تنها ساعتی پس از رسیدن وزیر خارجه ایران به مسکو، آنهم زمانیکه انتظار برای احیای برجام و دستیابی به توافق بیش از هر زمان دیگری در دسترس بود، یکی از موارد قابل ذکر در این گزارش است چرا که همانطور که اشاره شد مطالبات روسیه از غرب در گروگان‌گیری توافق هسته‌ای ایران، زمانیکه امید به احیای برجام به بالاترین میزان خود رسیده بود (اسفند ۱۴۰۰) ابراز و موجب شد تا احیای این توافق تا همین حالا متوقف شود؛ روسیه از آمریکا خواست بود تا تضمین کتبی دهد که پس از احیای برجام، تحریم‌های غرب علیه این کشور به‌دلیل جنگ اوکراین بر همکاری‌های اقتصادی و نظامی مسکو و تهران تأثیر نخواهد گذاشت.

بازی پشت پرده روسیه با اسرائیل علیه ایران

البته پروسه بازی‌سازی‌های روس‌ها برای ایران به همین جا ختم نمی‌شود. با افزایش آشکار حملات هوایی اسرائیل به نیرو‌های منتسب به ایران در سوریه طی ماه‌های گذشته، روسیه از ایران و شبه‌نظامیانش خواسته بود از مواضع خود در مناطقی از سوریه عقب‌نشینی کنند؛ نظامیان روس در دیدار با طرف ایرانی بر لزوم تخلیه مقر نظامی ایران در نزدیکی محل هنگ ۴۹ متعلق به نیرو‌های سوری تأکید کرده و از آن‌ها خواسته بودند که از دومین سایت نظامی ایران در منطقه حمیدیه در جنوب استان طرطوس در سواحل سوریه هم، خارج شوند. پیش از آن نیز سفارت روسیه در تل‌آویو با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد ه بود که: «هماهنگی روسیه و اسرائیل در مورد سوریه به صورت روزانه دنبال می‌شود.» به نظر می‌رسد همزمان با تشدید حملات اسرائیل به اهداف متعلق به ایران و متحدین آن در سوریه، اسرائیل و روسیه به ساز و کاری برای جلوگیری از درگیری ناخواسته و احتمالی با یکدیگر در سوریه دست یافته‌اند. شاید بتوان گفت که روس‌ها برای اینکه بتوانند نیرو‌های خود را از گزند حملات اسرائیل مصون دارند ساز و کار نانوشته‌ای را با مقامات تل آویو دنبال کردند. آنچنانکه با وجود آگاهی از برخی حملات اسرائیل به مواضع ایران مانند آنچه در شهریور ماه سال جاری رخ داد چشم بر آن بستند و دم نزدند؛ براساس آنچه خبرگزاری دولتی سوریه، (سانا) منتشر کرده بود اسرائیلی‌ها با هدف قرار دادن دو فروند هواپیمای ایرانی که قصد داشتند در فرودگاه حلب به زمین بنشیند، این فرودگاه بین‌المللی را با موشک بمباران کردند؛ اینطور گفته می‌شد که یکی از این دو هواپیما، هواپیما باری خطور هوایی «ماهان» ایران بود که پس حمله اسرائیل به فرودگاه حلب نتوانست در این فرودگاه بر زمین بنشیند و مجبور شد به سمت دمشق برود. علاوه براین اسرائیلی‌ها، ۴ موشک نیز به سمت انبار‌های فرودگاه حلب که گمان می‌رفت حاوی موشک‌های اعطایی ایران به سوریه باشند، شلیک کرده بودند.

خلف وعده روس‌ها در زمان شیوع کرونا


فریبکاری روس‌ها در روند تولید مشترک واکسن «اسپوتنیک‌وی» یکی دیگر از خدعه‌های مسکو در قبال تهران همزمان با اوج‌گیری شیوع ویروس کرونا در کشورمان بود. قرار بود علاوه بر قرارداد دو میلیون دُزی واکسن اسپوتنیک‌وی که بهمن ۹۹ میان دو طرف امضا شده بود، تا آذر ماه سال ۱۴۰۰ روسیه ۶۰ میلیون دز واکسن کرونای دیگرهم، به ایران ارسال کند، اما مقامات مسکو به یکباره اعلام کردند تا بهبود روند واکسیناسیون در داخل روسیه، این کشور هیچ واکسنی به کشور‌های دیگر نمی‌فرستد. این در حالی است که واکسن‌های موردنظر به خط مشترک تولیدی در ایران تعلق داشت. در همان مقطع زمانی مرتضی خاتمی عضو کمیسیون بهداشت مجلس به ایلنا، گفته بود: «انتظار این بود که تمام تولید این خط داخلی برای خودمان باشد، اما روسیه از خطوط تولید در هر کشور سهم عمده‌ای را دریافت می‌کند». قرار بود صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه در همکاری با طرف ایرانی پروسه تولید واکسن کرونا «اسپوتنیک وی» در تهران را دنبال کند. کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه گفته بود: «از همان مرداد ماه ۱۳۹۹ طرف روسی اعلام کرد برای آنکه وارد فرآیند تولید مشترک شویم لازم است هرچه سریعتر بین طرفین دو قرارداد امضا شود و بر همین اساس هم، پیش نویش پیشنهادی قرارداد با عنوان یادداشت تفاهم «عدم افشای اطلاعات» مربوط به تولید مشترک معروف به قرارداد «محرمانگی» و یک قرارداد هم با عنوان «یادداشت تفاهم توسعه همکاری‌ها در زمینه تحقیقات و آموزش واکسن» به سفارت تحویل دادند که بلافاصله برای وزارت بهداشت ایران ارسال شد.» جلالی همچنین در اظهارات خود به یک «یاداشت تفاهم ۹۰۰ صفحه‌ای» اشاره می‌کند که از سوی طرف روس برای آغاز فرآیند همکاری مشترک با ایران به تهران ارسال شده بود، هرچند که به نظر می‌رسد با خدعه طرف روس، بسیاری از بند‌های این یادداشت تفاهم ۹۰۰ صفحه‌ای به سرانجام نرسید و دست ایران از آن ۶۰ میلیون واکسن تولید مشترک کوتاه ماند. البته در همان زمان علیرضا رئیسی سخنگوی وقت ستاد کرونا هم گفته بود: «خط تولیدی که گویا روسیه در اختیار جمهوری اسلامی قرار داده عملاً به درد ایران نمی‌خورد.»

مواردی که در این گزارش به آن‌ها اشاره شد تنها بخشی از بازی‌سازی‌های مسکو در تضییع حق ایران نسبت به تأمین منافع و مصالح کشورمان است. وعده‌های روسیه در فروش جنگنده‌های سوخو ۳۵، یا سامانه ضدهوایی اس ۳۰۰ و همینطور سال‌ها سردرگمی ایران در تکمیل ساخت نیروگاه اتمی بوشهر که پروسه ساخت آن در دست روس‌ها قرار داشت نیز از جمله موارد دیگری است که در همین رابطه می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.