چهارشنبه ۲۹ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 17 
شعار سال: آمار نزاع فردی، قمه‌کشی و سرقت در دهه ۹۰ به ترتیب ۹۹ درصد، ۶۵ درصد و ۳۹ درصد افزایش یافته است. احمد بخارایی، جامعه‌شناس و پژوهشگر می‌گوید: «بیماری اقتصادی و سیاسی از سطح کلان به سطح میانه و خرد جامعه رسیده و نتیجه آن را در افزایش آمار سرقت، نزاع و خشونت می‌بینیم.
دیگر روایت‌های موبایل‌قاپی، چاقوکشی، نزاع خیابانی و… برای بسیاری از ما رویداد عجیب و تازه‌ای نیست و به گوشمان آشناست. یا برای خودمان یا نزدیکانمان پیش آمده است. مرکز آمار هم از افزایش این جرایم در دهه ۹۰ گزارش داده است. آماری که به گفته احمد بخارایی، مدیر گروه جامعه‌شناسی سیاسی در انجمن جامعه‌شناسی ایران، نشان‌دهنده فروپاشی اجتماعی است.
مهسا می‌گوید چند روزی می‌شود که از همه جا بی‌خبر است. تلفن همراهش را به چشم هم‌زدنی دزدیدند. حالا هم حساب و کتابش به خرید گوشی قد نمی‌دهد. مخارج ماهانه‌اش را لیست می‌کند. دو دوتا چهارتایی می‌کند که کدام قلم را خط بزند تا بتواند در یکی دو ماه آینده یک گوشی هوشمند بخرد. از همین تلفن‌ها که بتواند وارد فضای مجازی شود. کارش به همین تبلیغات فضای مجازی بسته است. گوشی نباشد، درآمدش هم لنگ می‌زند.
رویا هم از ماجرا‌های مسیر رفت‌وآمدش در مترو و بی‌آرتی روایت می‌کند: «هر روز در مسیر رسیدن به محل کارم، دعوا و زد و خورد است. مردم به هر بهانه‌ای دعوا می‌کنند. همه خسته‌اند انگار. حق هم دارند. زندگی سخت شده.»
محمد هم راوی زورگیری در خیابان نزدیک محل زندگی‌اش است. او می‌گوید: «داشتم از سر کار برمی‌گشتم. هوا تاریک بود. یکی یقه‌ام رو گرفت و چاقو رو سمتم کشید. کیف پول و گوشیم رو گرفت.»
می‌گوید پول زیادی در کیفش نداشت، اما همان گوشی هم قیمتش ارزان نیست. دست‌کم برای محمد که در کنار تحصیل، در کافه‌ای پاره‌وقت کار می‌کند تا چرخ زندگی‌اش بچرخد.
این‌ها تنها بخشی از روایت‌هایی است که از دوستان، آشنایان و همکاران‌مان می‌شنویم. روایت‌هایی که جامعه‌شناسان و نیروی انتظامی از آن به عنوان آسیب اجتماعی و جرایم نام می‌برند.
افزایش جرایم در دهه ۹۰
مرکز آمار ایران در روز‌های اخیر گزارش شاخص عدالت اجتماعی در سال ۱۴۰۰ را منتشر کرد. گزارشی که نشان می‌دهد آمار خشونت، نزاع، همسرآزاری، کودک آزاری و سرقت در دهه ۹۰ روند افزایشی داشته است.
آمار معاینات جسمانی نزاع زنان مدعی همسرآزاری و معاینات کودک‌آزاری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۱ به ترتیب ۱۵.۶ درصد و ۲۲ درصد افزایش داشته است.
بخش دیگری از گزارش مرکز آمار ایران به جرایم واقع شده در حوزه استحفاظی نیروی انتظامی پرداخته است. بر اساس این گزارش، نزاع فردی و جمعی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۱ به ترتیب ۹۹ درصد و ۱۶.۵ درصد افزایش داشته است. چاقو و قمه‌کشی نیز در همین بازه زمانی حدود ۳۹ درصد افزایش داشته است.
نکته مهم دیگر در گزارش مرکز آمار ایران، افزایش سرقت طی سال‌های اخیر است. آمار سرقت‌های ثبت‌شده از ۵۴۵ هزار مورد به ۹۰۴ هزار مورد در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. به عبارتی سرقت‌های ثبت شده در دهه ۹۰ حدود ۶۵ درصد افزایش یافت است.
البته این‌ها فقط آمار‌های رسمی است. در بسیاری از موارد این جرایم حتی ثبت رسمی هم نمی‌شود. آمار واقعی بیش از گزارش‌های رسمی و دولتی است.
ریشه افزایش جرایم، خرده‌نظام سیاسی است.
اما پیام این آمار‌ها برای جامعه ایران چیست؟ سرچشمه شکل گیری و افزایش این جرایم کجاست؟ احمد بخارایی، جامعه‌شناس و پژوهشگر در این مورد به تجارت‌نیوز می‌گوید: «در ابتدا باید بدانیم هر پدیده اجتماعی اعم از مثبت و منفی را در چه سطحی می‌خواهیم بررسی کنیم. در سطح خرد، واحد تحلیل فرد، در سطح میانی، سازمان‌ها و نهاد‌ها و در سطح کلان نیز ساختار‌ها هستند. این سه واحد تحلیل در رابطه رفت و برگشتی‌اند.»
بخارایی ادامه می‌دهد: «برای مثال اگر بخواهیم سرقت را بررسی کنیم، اگر از ویژگی‌های فردی آغاز کنیم در تحلیل به سطح میانی و کلان می‌رسیم. سرقت به دو خرده‌نظام اقتصادی و اجتماعی مربوط می‌شود. فردی که نیاز مالی دارد و این نیاز ناشی از بیکاری و نداشتن درآمد کافی است. از این طریق به سازمان‌ها و نهاد‌ها برای اشتغال‌زایی می‌رسیم. زمانی که ساختار اقتصادی بیمار باشد، به جای تولید، سیستم دلالی و واسطه‌گری اوج می‌گیرد.»
مدیر گروه جامعه‌شناسی سیاسی در انجمن جامعه‌شناسی ایران می‌گوید: «بیماری اقتصاد از سطح کلان به سطح میانه و خرد می‌رسد و در سارق و رفتار او خود را نشان می‌دهد. برای سارق، زندان و مجازات تعیین می‌کنیم، در صورتی‌که سارق مجبور است برای گذران زندگی سرقت کند.»
به گفته این جامعه‌شناس، سرقت یک عکس‌العمل است. استارت اولیه را سازمان‌ها و ساختار‌ها می‌زنند و سارق در سطح خرد، عمدتا واکنش نشان می‌دهد. وقتی کار او یک واکنش و عکس‌العمل باشد اگر ۱۰ بار هم به زندان برود، همچنان به رفتار خود ادامه می‌دهد، چون ناشی از «جبر بیرونی» است و راهی ندارد. فشار اقتصادی او را مجبور به سرقت می‌کند. به همین دلیل مجازات نمی‌تواند به‌تن‌هایی موثر باشد.
او ادامه می‌دهد: «در موضوع آسیب‌های اجتماعی مانند نزاع و کودک‌آزاری، عناصر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را می‌توان همزمان مشاهده کرد. این عناصر هم ریشه در خرده نظام سیاسی دارند، زیرا مدیریت و تصمیم‌های کلان در این نظام صورت می‌گیرد. به عبارتی خرده‌نظام سیاسی نقش محوری را ایفا می‌کند.»
ایران در حال غلتیدن در فروپاشی اجتماعی است
سوال اینجاست که این وضعیت برای جامعه ایران به چه معناست؟ بخارایی در این مورد می‌گوید: «سال‌ها قبل جامعه‌شناسان زنگ خطر فروپاشی اجتماعی را به صدا درآوردند. اکنون دیگر صحبت از بحران نیست، بلکه کشور گرفتار ابربحران شده است.»
او ادامه می‌دهد: «زمانی که در چهار خرده‌نظام سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شاهد بحران باشیم، دیگر با ابربحران مواجه هستیم. این ابربحران در حوزه اجتماعی اینگونه در فروپاشی اجتماعی متجلی می‌شود. مصادیق این مساله هم همین افزایش دو برابری آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها مانند سرقت، کودک‌آزاری و نزاع در یک دهه اخیر است.»
بازگشت به عقب سخت است
این جامعه‌شناس توضیح می‌دهد: «فروپاشی اجتماعی مانند فروپاشی سیاسی نیست که لحظه‌ای صورت بگیرد. فروپاشی سیاسی ممکن است طی یک یا دو ماه هم صورت بپذیرد، اما فروپاشی اجتماعی مانند کهولت سن است، هر چه زمان بگذرد شدت آن بیشتر می‌شود.»
او می‌گوید: «در حال حاضر ما در بستر فروپاشی اجتماعی در حال غلتیدن هستیم و هر چه می‌گذرد این فروپاشی عمیق‌تر می‌شود. ضمن این‌که این نوع فروپاشی هر چقدر عمیق‌تر و گسترده‌تر شود بازگشت به عقب دشوارتر می‌شود.»
راهکار بیرون آمدن از فروپاشی اجتماعی
بخارایی در این مورد می‌گوید: «زمانی که علت و ریشه را در ساختار‌ها پیدا می‌کنیم، راهکار هم آنجاست. اما لزوما فروپاشی سیاسی نمی‌تواند این «ابربحران» را حل کند. ما، چون در بستر فروپاشی اجتماعی بزرگ شدیم، حتی با تغییر نظام سیاسی هم این مساله عوض نمی‌شود، این مسائل ریشه‌ای به سهولت ترمیم نمی‌شود. بازگشت به عقب بسیار سخت است.»
او ادامه می‌دهد: «راه‌حل، تحولِ ساختاری است، نه اصلاح ساختاری. اما چه کسانی باید بانیان این تحول ساختاری باشند؟ کم‌هزینه‌ترین راه این است که نیروهای عدالت‌خواه در داخل کشور]که به شرایط موجود معترض هستند این کار را انجام دهند. یعنی کسانی که حتی نامی از آن‌ها نشنیده باشیم. شاید بتوان گفت کسانی که تاکنون نامی از آن‌ها شنیده‌ایم، در این فروپاشی اجتماعی دخیل هستند.»
بخارایی ادامه می‌دهد: «منظور «عدالت» در چهار خرده نظام است. عدالتِ فرهنگی یعنی پذیرش فرهنگ همگانی و خرده فرهنگ‌ها. عدالت اجتماعی یعنی توزیع عادلانه فرصت‌ها و امکانات و نیز اجرای سیاست رفاه اجتماعی برای همه. عدالت سیاسی نیز ایجاد فضای دموکراتیک و عدالت اقتصادی به معنای کاهش فاصله و شکاف طبقاتی است.»
این جامعه‌شناس در پایان می‌گوید: «البته ممکن است این راهکار صورت نگیرد، چون مطلوب و ایده‌آل است. امر مطلوب هم گاهی اجرایی نیست.»
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از تجارت نیوز، تاریخ انتشار:۲۸ اسفند ۱۴۰۱، کدخبر: ---، tejaratnews.com
