شعار سال: خودکفایی و تامین غذای سالم برای جامعه از وظایف مهم، وزارت جهاد کشاورزی به شمار میرود. ادغام جهاد سازندگی با وزارت کشاورزی، سبب ورود تفکر جهادی به این عرصه شد هرچند این رویه در کنار رویکردهای علمی، زمینه برخی چالشها را فراهم آورد، اما در بسیاری موارد نیز راهگشا بود.
اداره کل فلاحت و تجارت در زمان مظفرالدین شاه در سال ۱۲۶۹ خورشیدی طبق تصویب نامه هیات وزیران تاسیس شد. در سالهای ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ با تصویب قوانینی چهار وزارتخانه کشاورزی، اصلاحات ارضی، منابع طبیعی، تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی فعالیتهای مربوط به بخش کشاورزی را عهدهدار شدند. در ۱۳۵۰ وزارت منابع طبیعی منحل شد و وزارت کشاورزی و منابع طبیعی به وجود آمد. در سال ۱۳۵۶ از ادغام وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و وزارت تعاون و امور روستاها وزارت کشاورزی و عمران روستایی تشکیل شد.
بخش کشاورزی و توسعه و عمران روستاها به عنوان محور توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همواره مورد توجه مسوولان و متولیان امر بوده است و همین موضوع تحولات وسیعی را در عرصه کشاورزی پدید آورده است.
اما به دلیل برخی ناهماهنگیها و سیاستها و روشهای ناکارآمد، تداخل وظایف و بروز حوادث طبیعی، چون خشکسالی و سیل بخش کشاورزی در سالهای گذشته با دشواریهایی رو به رو بوده که مانع از رشد مطلوب این بخش شده است.
قانون ادغام وزارتخانههای کشاورزی و جهاد سازندگی شامل ۱۵ ماده و ۶ تبصره در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در ۶ دی ۱۳۷۹ تصویب شد و در ۱۰ دی همین سال به تایید شورای نگهبان رسید.
** شرح وظایف وزارت جهاد کشاورزی
- سیاست گذاری، برنامه ریزی و نظارت
- امور پژوهش، آموزش وترویج کشاورزی
- امور منابع طبیعی و آبخیزداری
- امور زیر بنایی کشاورزی وتوسعه روستایی
- امور کشاورزی دام و آبزیان
- امور حمایتی بخش کشاورزی
- امور بازرگانی در بخش کشاورزی
همچنین وزارت جهاد کشاورزی موظف است تا به منظور حمایت از تولیدکنندگان قیمت تضمینی خرید محصولات کشاورزی را با موافقت وزیر جهاد کشاورزی تعیین و با خرید به موقع تولیدات داخلی و جلوگیری از توزیع بیموقع محصولات وارداتی کشاورزی و تنظیم بازار درحمایت از تولیدکنندگان اقدام کند.
**آشنایی با وزرای جهاد کشاورزی پس از انقلاب
از زمان تشکیل دولت موقت تاکنون، هشت وزیر بر مسند وزارت جهاد کشاورزی ایران نشستند.
**علیمحمد ایزدی (۱۳۵۸ – ۱۳۵۷)
علیمحمد ایزدی متولد شیراز در ۱۳۰۶ و فارغ التحصیل در رشته اقتصاد کشاورزی از آمریکا در مقطع دکتری است. با پیروزی انقلاب، یدالله سحابی تلفنی به او اطلاع داد که برای تصدی وزارت کشاورزی کابینه دولت موقت انتخاب شدهاست، اما او معتقد بود که در میان وزیران چپگرای بازرگان که به دخالت دولت در تولید و اقتصاد اعتقاد دارند، امکان کار وجود ندارد با این وجود تا آخر دولت موقت با آن همکاری کرد.
همزمان با فعالیت دولت موقت، تندروها در این دوره، کشاورزی را هدف قرار داده و معتقد بودند که زمینها باید به افرادی تعلق بگیرد که روی آن کار میکنند، این سیاست در حالی مطرح میشد که هنگام اجرای برنامه اصلاحات ارضی به وسیله محمدرضا پهلوی، بسیاری منتقد این جهت گیری بودند. این افراد ایزدی را لیبرال و ملاک میدانستند که درد کارگر و کشاورز را درک نمیکند.
وی در ارتباط با دستاوردهای وزارت کشاورزی در زمان تصدی خویش میگوید: «در این دوره وزارت کشاورزی توانست به خوبی در برابر فشارهای همهجانبه و جو سنگین ساخته شده چپگرایی اکثر انقلابیون که مایل بودند زمینهای کشاورزی بیش از هفت هکتار که بعد از اصلاحات ارضی شاه برای مالکان مانده بود نیز تقسیم شود؛ مقاومت سرسختانهای کرد و تسلیم هوچیبازیها نشد. دولت کارهای بنیادی لازم برای پیشرفت کشاورزی و بهبود زندگی روستاییان را که خودشان قادر به انجامش نبودند مانند ایجاد شبکه راههای آسفالت، رساندن برق و گاز و ساختن مدرسه را به عنوان اقدامات زیربنایی بسیار ضروری برای روستاییان آغاز و پیگیری کرد.»
فضای ناشی از پیروزی انقلاب و حواشی بوجود آمده در این روزها، مانع از آن شد تا وی بتواند طرحها و ایدههای خویش را در عرصه کشاورزی به مرحله اجرا درآورد.
در کارنامه وی سرپرست دانشسرای کشاورزی شیراز و نماینده شیراز در کنگره جبهه ملی به چشم میخورد.
علیمحمد ایزدی در ۱۳۵۸ در انتخابات دوره نخست مجلس شورای اسلامی از شیراز شرکت کرد، اما حمله عدهای ناشناس، غارت و به آتش کشیده شدن ستاد انتخاباتی وی سبب شد تا پس از انتخابات، برای مسافرتی کوتاه و دیدن خانوادهاش به آمریکا برود، اما در آنجا ماندگار شد و پس از به کانادا رفت و تاکنون در آنجا ماندگار شده است.
** عباس شیبانی (۱۳۵۹-۱۳۵۸)
عباس شیبانی دارای دکتری عمومی در ۱۳۱۰ در تهران به دنیا آمد، او مسوولیت هایی، چون عضو هیات استقبال از امام خمینی (ره)، پنج دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی، وزیر کشاورزی دولت شورای انقلاب، مدیر عامل بنیاد حضرت مهدی (عج)، رییس هیات امنای ارزی و رییس دانشگاه تهران و علوم پزشکی را عهده دار بوده است.
او در ارتباط با چگونگی انتخاب به عنوان وزیر کشاورزی در شورای انقلاب با وجود تخصص غیرمرتبط وی با حوزه کشاورزی میگوید: «من عضو شورای انقلاب بودم، آیت الله بهشتی مرا هم به عنوان وزیر کشاورزی ذکر کرده بود. امام به دلیل اعتمادی که به شهید بهشتی داشتند، آن فهرست را تایید کردند.»
با پیروزی انقلاب اسلامی با وجود مشکلات بسیاری، چون آشوبهای گروههای ضد انقلاب، مسوولان با سیاستهای محرومیت زدایی از روستاها، تلاش کردند تا رونق را به بخش کشاورزی بازگردانند. تقسیم ۱.۷ میلیون هکتار زمینهای موات، ملی شده، مصادرهای و بایر بر پایه قانون واگذاری و احیای اراضی در این دوران صورت گرفت.
شیبانی در انتخابات ریاست جمهوری دوم، رقیب محمدعلی رجایی و در انتخابات پنجم ریاست جمهوری، تنها رقیب آیت الله هاشمی رفسنجانی بود. وی در طول فعالیتهای سیاسی خویش از صبغه خویش در نهضت آزادی دور شد و به جناح خط امام تمایل یافت. دغدغه اصلی او مقابله با اسراف بود، وی در هفتمین همایش چهرههای ماندگار به عنوان چهره ماندگار معرفی شد.
** محمد سلامتی (۱۳۵۹ – ۱۳۶۲)
محمد سلامتی ۱۳۲۳ در کاشمر متولد شد حضور در ۲ دوره کابینههای شهید محمدعلی رجایی و مهندس میرحسین موسوی و پایه گذاری و دبیرکلی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، مسوولیتهایی است که در کارنامه اجرایی وی دیده میشود. او از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۹ و به مدت ۱۹ سال به صورت پیوسته دبیر کلی سازمان منحله مجاهدین انقلاب اسلامی ایران را عهده دار بود و پیش از آن نیز سه سال یعنی از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱ سکان داری این تشکل سیاسی را در دست داشت.
در بیان اقدامات شاخص سلامتی، در حوزه وزارت کشاورزی باید تدوین برنامه ۱۹ مادهای برای تحول و دگرگونی در سیاستهای وزارت کشاورزی اشاره کرد، تشکیل مراکز خدماتی در روستاها و دهستانها و اعزام متخصصان به آنجا و ارایه تحقیقات طرح جدیدی به نام «تات» (تحقیق، آموزش، و ترویج) از جمله اقدامات دوره تصدی سلامتی بر این وزارتخانه است. آغاز جنگ و تحریمها علیه ایران، مشکلاتی بود که دولت و به خصوص وزارت کشاورزی را در حوزه پاسخ به نیازهای کشاورزان و تامین مایحتاج مردم، دچار چالش ساخته بود.
این فعال سیاسی اصلاحطلب در دوره تصدی وزارت کشاورزی از حامیان اصلاحات ارضی در کشور بود و در ارتباط با مشکلات دوره وزارت خویش میگوید: «هم در زمانی که وزیر بودم و هم پس از آن، جو بسیار شدیدی علیه من بود. جوی که راستها درست کرده بودند و ما را به عنوان عناصری که افراطی هستند، معرفی میکردند. این هم به این علت بود که آن زمان من به عنوان عضوی از اعضای گروههای خط امام و عناصر خط امامی از لوایح مربوط به اصلاحات ارضی، قانون کار، قانون تعاونیها و قانون بیمهی بیکاری دفاع میکردم. اما با همه این لوایح جناح راستیها مخالف بودند و نمیگذاشتند که آنها به تصویب برسند.»
** عباسعلی زالی (۱۳۶۲ تا ۱۳۶۷)
عباسعلی زالی متولد ۲۹ اسفند ۱۳۱۶ در گلپایگان است. وی در رشته کشاورزی از دانشگاه کالیفرنیا فارغ التحصیل شد.
در کارنامه اجرایی وی مسوولیت هایی، چون رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، نماینده کرج در دورههای سوم و چهارم مجلس شورای اسلامی، وزیر کشاورزی در کابینه میر حسین موسوی، قائم مقام وزیر کشاورزی در دولت محمدعلی رجایی، رییس نخستین شورای شهر کرج، عضو جهاد سازندگی و رییس پردیس کشاورزی، رییس مرکز آمار ایران و منابع طبیعی دانشگاه تهران از ۱۳۸۳ تا کنون دیده میشود.
دوره تصدی زالی بر وزارت کشاورزی با سالهای پایانی دفاع مقدس همزمان شده بود، دورهای پرمسوولیت و دشوار که تامین و تضمین مایحتاج غذایی مردم به عنوان وظیفه مهم این وزارتخانه، مشکلات و موانع بسیاری را پیش روی متولیان امر قرار میداد. آسیب دیدن تاسیسات آبرسانی و کارخانه هایی، چون کود شیمیایی و سموم کشاورزی، سبب مشکلاتی برای کشاورزان شده بود و تحریمهای پیش روی ایران، امکان ورود محصولات مورد نیاز کشاورزان را با چالش مواجه ساخته بود.
قانون گذاری زمینهای واگذار شده در ۱۳۶۵ از دیگر اقدامات وزارت کشاورزی در این دوره محسوب میشود که این امر باعث شد به هشت سال بلاتکلیفی و وضعیت نامشخص مالکیت برای زمینهای مصادرهای و ملی شده پایان داده و فضای قابل اطمینانی برای مالکان زمینها و کشتکاران ایجاد شود.
** عیسی کلانتری (۱۳۶۷ – ۱۳۷۹)
عیسی کلانتری دانش آموخته مقطع دکتری فیزیولوژی و بیوشیمی محصولات زراعی در دانشگاه ایالتی آیوا آمریکا و متولد ۱۳۳۱ در مرند است، وی وزیر کشاورزی در دولتهای اول و دوم اکبر هاشمی رفسنجانی و سه سال نخست دولت اول محمد خاتمی بود که به دلیل ادغام ۲ وزارتخانه کشاورزی و جهاد سازندگی کار وزارت را رها کرد و از سال ۱۳۸۱ با تشکیل خانه کشاورز به عنوان یک تشکل صنفی-سیاسی بخش کشاورزی، دبیرکل آن شد و تاکنون در این سمت فعالیت میکند.
منتقدان کلانتری، موضع گیریهای وی را در ارتباط با موضوع خودکفایی و تمایل به واردات محصولات کشاورزی را از جمله انتقادات به وی مطرح میکنند و از سخنان وی به عنوان سند در این زمینه بهره میبرند. به نقل از خبرگزاری خبرآنلاین عیسی کلانتری در گفتههایی در ۶ اسفند ۱۳۹۳ معتقد است: «اینکه صحبت از خودکفایی غلات و پروتئین حیوانی میشود، حرفهای غیرمنطقی و غیرعلمی است. خودکفایی در کالاهای اساسی امکانپذیر نیست. هر کسی هم بگوید من ایکس کالا را خودکفا میکنم، دروغ میگوید.» البته وی علت این سخن خویش کمبود و بحران آب، میداند.
کلانتری در دولت دوازدهم به عنوان مشاور معاون اول رییسجمهوری در امور آب، کشاورزی و رییس سازمان حفاظت محیط زیست فعالیت میکند.
**تشکیل وزارت جهاد کشاورزی
موضوع ادغام ۲ وزارتخانه جهادسازندگی و کشاورزی در دولت محمد خاتمی مطرح شد، محمود حجتی که خود پس از تشکیل وزارت جهاد کشاورزی، سکاندار این وزارتخانه شده بود در ارتباط با این ادغام میگوید: «بحث ادغام وزارت کشاورزی و وزارت جهاد سازندگی هم بسیار جالب است. ما سابقه خوبی از موضوع ادغام نداشتیم. در دهه ۶۰ هم یکبار قصد ادغام این ۲ وزارتخانه را داشتند که با سخنرانی آقای عبدالله نوری در مجلس در مخالفت با ادغام به نتیجه نرسید. موضوع ادغام در دولت آقای خاتمی مطرح شد و در کابینه من رای مخالف دادم. آقای سعیدی کیا و آقای کلانتری هر ۲ موافق بودند. یکی وزیر جهاد بود و دیگری وزیرکشاورزی. در نهایت هم با وجود رای مخالف من، پس از ادغام به عنوان وزیر جهادکشاورزی انتخاب شدم.»
محسن مشفق یکی از مسوولان پیشین و بازنشسته وزارت جهاد سازندگی در ارتباط با بحث ادغام این ۲ وزارتخانه معتقد است که: «هرچند دلایل یاد شده برای ادغام، دلایل منطقی و علمی بود؛ اما مدیریت بخشهای کشاورزی و منابع طبیعی در کشورهای مختلف دنیا برپایه مقتضیات مکانی، زمانی، سهم آن از (GNP)، درصد جمعیت درگیر در این بخشها و سهم جمعیت روستایی صورت میپذیرد. کشورهای مختلف نیز سازماندهیهای مختلفی در این حوزهها دارند که برپایه تحقیقات کارشناسی و مقتضیات طبیعی و کشاورزی خود تصمیمگیریهای خاص دارند. بیشتر فکر میکنم دلایل این ادغام، سیاسی بود تا کارشناسی. عدهای به دنبال آن بودند که جهاد به عنوان نهاد انقلابی حذف شود؛ از این رو چنین کاری انجام دادند.»
** محمود حجتی (۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴)
محمود حجتی متولد ۱۷ مهر ۱۳۳۴ در نجفآباد استان اصفهان و فارغ التحصیل مهندسی عمران از دانشگاه صنعتی اصفهان است. حجتی در دوران وزارتش طرح کلان افزایش تولید را تدوین کرد و به اجرا گذاشت در راستای اجرای طرح افزایش تولید، دولت قیمت خرید تضمینی گندم را افزایش داد تا کشاورزان به تولید گندم تشویق شوند. با اجرای این طرح، تولید گندم با ۷۳ درصد رشد از هشت میلیون تن به ۱۴ میلیون تن رسید و واردات بیش از ۶٫۴ میلیون تن گندم در سال به صفر رسید و نخستین جشن خودکفایی در (۱۳۸۲ تا ۱۳۸۳) و در دوره وزارت محمود حجتی در کابینه دوم اصلاحات برگزار شد.
ناتوانی در تنظیم بازار کالاهای اساسی و ناکارآمدی در کنترل قیمتها انتقاداتی بود که در دوره وزارت حجتی در دولت اصلاحات متوجه وی شده بود. ادغام وزارت کشاورزی با جهادسازندگی و آشفتگیهایی را در این حوزه پدید آورده بود بر دشواریهای دوره وزارت وی میافزود.
**محمدرضا اسکندری (۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸)
محمدرضا اسکندری ۱۳۳۸ در اهواز متولد شد، وی از دانشگاه شهید چمران اهواز در رشته مهندسی کشاورزی فارغ التحصیل و سپس مدرک کارشناسی ارشد مدیریت دولتی را با گرایش سیستمها دریافت کرد. اسکندری در مسوولیت هایی، چون مسوول کمیته کشاورزی جهاد سازندگی استان خوزستان، رییس سازمان جهاد سازندگی استان خوزستان، مدیر عامل موسسه جهاد سازندگی استقلال، رییس سازمان امور عشایر کشور و مجری طرح گندم کشور به ایفای نقش پرداخته است.
وزیری که پس از گرفتن رأی اعتماد از نمایندگان مجلس هفتم شماره تلفن همراه خود را در رسانه ملی اعلام کرد تا با کشاورزان ارتباط مستقیم داشته باشد و در این باره میگوید: «این سیم کارت معروف در طول چند هفته نخست، سه بار سوخت و مجبور شدم سامانهای برای ادامه این ارتباط انتخاب کنم که حاصل آن بیش از ۶۰ هزار تماس و چند صد هزار پیامک بود که آن را در کتابچهای چاپ کردم.»
جلسه طرح استیضاح اسکندری در آبان ۱۳۸۵، هر چند نمایندگان پس از حدود ۴ ساعت بحث و مذاکره درباره عملکرد وی به استیضاح او رای مثبت ندادند، اما با حواشی مختلفی همراه بود و نمایندگان واردات گسترده، انتصابهای نامناسب و انتشار آمارهای تبلیغاتی و خلاف واقع را علت استیضاح وزیر جهاد کشاورزی عنوان کردند. هوشنگ حمیدی نماینده مردم سنندج موافق استیضاح گفت: «امروز آقای وزیر پاسخ بدهند چرا افرادی که دارای وجهه بین المللی و جهانی هستند از این وزارتخانه اخراج کردند. چرا در انتصابات استانها مدیران ستادی و کسانی که سالیان دراز در وزارت کشاورزی زحمت کشیدند را کنار گذاشتند و اکثریت قریب به اتفاق را از وزارت سابق جهاد مورد استفاده قرار دادند.»
اسکندری همچنین در دوران مسوولیتش در وزارت جهاد کشاورزی قوانینی، چون قانون افزایش بهرهوری، قانون نظام جامع دامپروری، قانون نظام صنفی کشاورزی و قانون ایمنی زیستی را در حوزه فعالیت خود به تصویب رساند. همچنین نخستین محموله مازاد گندم به خارج از کشور در ۱۳۵۸ صادر شد و بدین وسیله ایران به باشگاه صادرکنندگان گندم پیوست.
**صادق خلیلیان (۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲)
صادق خلیلیان دکتری اقتصاد منابع طبیعی از دانشگاه تربیت مدرس دارد و در ۱۳۳۸ در اهواز متولد شد. در کارنامه اجرایی وی مسوولیت هایی، چون معاون دانشگاه تربیت مدرس، عضو هیات رییسه دانشگاه تربیت مدرس، معاون برنامه ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، عضو شورای عالی بیمه و عضو شورای عالی بانکها به چشم میخورد.
صادق خلیلیان در ۱۳۸۸ به وسیله محمود احمدی نژاد به عنوان وزیر پیشنهادی دولت برای وزارت جهاد کشاورزی به مجلس شورای اسلامی معرفی و در ۱۲ شهریور همان سال با کسب اکثریت آرا انتخاب شد.
اجرای طرح هدفمند کردن یارانهها مهمترین اتفاقی بود که در دوره وزارت خلیلیان به وقوع پیوست که بخش کشاورزی نیز از آثار سوء این طرح در امان نماند و با حذف ۷.۳ درصد از یارانههای حاملهای انرژی در بخش کشاورزی محصولات تولیدی خاصیت رقابت پذیری با محصولات خارجی را از دست دادند و انگیزههای تولیدی و خودکفایی در بخش کشاورزی از میان رفت.
همچنین باید برداشتهای غیرمجاز از منابع زیرزمینی را در دوره هشت ساله احمدی نژاد یکی از نقاط منفی این دوران یاد کرد به گونهای که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ برپایه اطلاعات و آمار از سازمان بازرسی کل کشور ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور احداث شد در حالی که از ابتدای انقلاب تا ۱۳۸۴ تنها ۱۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز احداث شده بود که سبب شد میلیاردها مترمکعب آب از سفرههای زیرزمینی برداشت غیرمجاز و بیش از حد صورت بگیرد.
** محمود حجتی (مرداد ۱۳۹۲ تا کنون)
محمود حجتی که به لحاظ سیاسی دارای گرایش اصلاحطلبی است در دولتهای یازدهم و دوازدهم، وزیر جهاد کشاورزی شد. حسن روحانی رییس جمهوری در ارتباط با اعتماد دوباره به حجتی در جلسه دفاع از کابینه دوازدهم گفت: «آقای مهندس محمود حجتی در دولت یازدهم نیز در جایگاه وزیر جهاد کشاورزی خدمت کرد و تلاش بیوقفه ایشان بود که تولید کافی گندم و سایر محصولات کشاورزی را ممکن ساخت. ایشان یکی از وزرای موفق در تحقق اقتصاد مقاومتی بوده است. ایشان وقتی در سال۱۳۹۲سکان هدایت این وزارتخانه را در دست گرفت، وضعیت ناخوشایندی وجود داشت و بارها گفتهام که سطح امنیت غذایی مناسب نبود. امروز بحمدالله تحول مثبتی رخ داده و آمارها حکایت از تأمین نیازها در سطح مناسب دارد. نکته اساسی در خصوص این وزارتخانه، سازگار کردن بخش کشاورزی با محدودیتهای محیطزیستی کشور، بهروز شدن کشاورزی، ساماندهی اقتصاد کشاورزی و جبران عقبماندگیهای دانش و فناوری در این عرصه است. ایشان بعد از یک دوره ایجاد ثبات در عملکرد بخش کشاورزی، مأموریت دارد اصلاحات ساختاری در کشاورزی کشور برای پایدارسازی محیطزیستی، اقتصادی و فناورانه کشاورزی را دنبال کند.»
در کارنامه مسوولیتهای اجرایی وی سمت هایی، چون استاندار سیستان و بلوچستان در کابینه آیت الله هاشمی رفسنجانی، وزیر راه و ترابری در دوره نخست ریاست جمهوری سید محمد خاتمی و وزیر جهاد کشاورزی دولت دوم اصلاحات دیده میشود.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۵ شهریور ۱۳۹۷، کدخبر: ۸۳۰۱۳۳۲۵، www.irna.ir