حسینیه شهر، خانقاه، کنیسه، کلیسا، حظیرهالقدس، معبد مهری و… حمام والی، کاروانسرای محسنیه/ محسنآباد که در هر گوشه ۲۸ دکان داشته، دروازهها: دروازه محسنآباد، گرداب، درآقا، «دربوطار»/ در باباطاهر، «در دلاکی»/ درب دلاکان، دروازه خوز، محدوده گورخزینهها/ گنجهای مدفون در گور، پُل «گپ»/ بزرگ آنچه که امروز هست بنای اصلی پُل نیست و بخش شرق و غرب زیر آسفالت پنهان شد و نامدیران بنای اصلی را از بین بُردند. البته باید دانست همه آثار خُرمآباد آنچه یاد شد، نیست. بسیاری از آثار از میان رفتهاند: بنای ارتباطی دوازده برجی که در نقارهخانهاش غروب آفتاب و طلوع خورشید نقاره میزدند. خُرافهگویان دوازده برجی را محل اجتماع، عروسی و عزای اجنه میدانستند و حُکام محلی نیز برای امنیت هرچه بیشتر دوازده برجی بر این شایعهها دامن میزدند تا مردم بیش از پیش به آن فضا که انبار مهمات بود، نزدیک نشوند. همچنین بسیاری از نشانههای آرامستانها/ گورستانها/ قبرستانها و کتیبههای منظوم مزارها از میان رفتهاند. اثری از ضرابخانه شاپورخواست وجود ندارد. فقط سکههای ضرب سالهای ۳۹۳ تا ۳۹۶ ق این ضرابخانه موجود است. از مسجدهایی که از بین رفتهاند، باید از سه مسجد یاد کرد: مسجد شهر شاپورخواست/ مسجد امام حسن مجتبی(ع) – بر گرداگرد مناره – بنای اولیه مسجد جامع شهر خُرمآباد و مسجدی که در این اواخر به مسجد غریبه نامبُردار بود.
چون در پای یکی از ستونهای مسجد جامع کتیبهای پیداش دکه در آن نوشته بودند «خرج مسجد در پای مسجد»، در دوره پهلوی اول به بهانه خیابانکشی، خیابانی در وسط مسجد عبور دادند و بیشتر بنای مسجد جامع را از بین بُردند و سکههایی از زیر ستونها به دست آوردند که بیشترینش به یغما رفت و تعداد اندکی به آستان قدس رضوی تحویل داده شد. بنای دوم نیز در پسین سالهای حکومت پهلوی از میان رفت. عمارتهای شهری همچون خانهای که در اواخر قاجار مالکیتش را میرزا رحیم چاغروند (معینالسلطنه) دارا بود. کنیسه ملااسحاق کلیمی (قرن ۱۱)، کاخ دوره قاجاری، حمام والی، دیوانخانه شهر، صحن زید بن علی، بخشی از کاروانسرا و منزل میرزا سیدرضا تفرشی، خانههای قدیمی با معماریهای روزگاران گوناگون در پشت بازار، درب دلاکان، محله باباطاهر که با احداث خیابان کمربندی و حکیمآباد از میان رفتند. راه حمام چاله را به مسجد و کاروانسرا مسدود کردند. ساختمانهای حاشیه قلعه فلکالافلاک و نیز بهداری لشکر که اکنون در اختیار دانشگاه علوم پزشکی است، شکل دیگری یافتند. نهرهایی که از تنگه «شبیخون»، گرداب سنگی و گرداب دارایی نشأت میگرفتند، ویران شدند. اثری از چایخانههای سنتی و دهها بنای دیگر نیست و یا اگر هست، کاربری دیگری دارد. اگر بخواهیم بناهای تاریخی و آثار ارزشمندی که در قرن اخیر در شهر ما از بین رفتهاند فهرست کنیم، سیاهه بلندبالایی به دست خواهد آمد. شاید اگر غارها نیز در میانه شهر بود، اکنون نیز فقط نام آنها برجای میماند.
با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پایگاه خبری گلونی، تاریخ انتشار: جمعه 9 مهر 1395، کدخبر: 25998، www.golvani.ir