در نخستین روزهای تابستان ۸۸ ایران برای اولین بار پدیده ریزگرد را تجربه کرد و این گرد و غبار چند روزی زندگی عادی در ایران را مختل کرد، ریزگردهایی که از کوه‌های مرتفع زاگرس و حتی رشته کوه سر به فلک کشیده البرز گذشت و کرانه‌های دریای خزر در گیلان را نیز تحت تاثیر قرار داد. از آن روز هیئت وزیران در جلسه مورخ ٢١/۴/١٣٨٨ بنا به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با تصویب آیین‌نامه آمادگی و مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار درکشور برنامه‌های بلند مدت و میان مدت و همچنین بودجه لازم برای مقابله با این پدیده زیان‌بار را معین کردند.

در این مصوبه 11 دستگاه‌ مختلف دولتی اعم از وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت نفت، وزارت راه و ترابری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت امورخارجه، وزارت کشور، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور و سازمان حفاظت محیط زیست مکلف شدند تا برای مقابله با ریزگردها تکالیف خود را انجام دهند. در این آیین‌نامه بندهایی نیز در رابطه با تعیین و تکلیف بودجه و اعتبارات لازم برنامه‌هایی اعم از گزارش‌های توجیه فنی، اقتصادی و زیست محیطی دستگاه‌های اجرایی آمده بود که معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور را مکلف به پیش بینی این اعتبار در لایحه بودجه سنواتی دستگاه‌های ذیربط کرده بود.

بودجه‌ای که البته تنها بخشی از هزینه‌ای بود که در سال‌های ابتدایی مواجهه به این پدیده در نظر گرفته شده بود. بودجه‌ای که در سال‌های بعد با تکرار دوباره آن در سال 89 به مراتب بیشتر و جدی‌تر شد و به طور خاص در بودجه دولت برای مقابله با آن دیده شد. بودجه‌ای که باید از منابع دولت کسر می‌شد تا کانون‌های گرد و غباری که منشاء ریزگردها بودند ریشه کن شوند. اما این کانون‌های گرد و غبار متعلق به کجا بود؟

بودجه‌ای برای حذف کانون‌های گرد و غبار
بحث بر سر منشا تولید ریزگردها چندین سال است که در مجامع علمی و نهادهای اجرایی کشور مطرح است. برخی اعتقاد دارند که منشا ریزگردها کشور عراق است و برخی منشا را شمال آفریقا و عربستان می‌دانند. اما برخی از محققین مثل حسین آخانی‌، عضو هیئت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران منشا تولید ریزگردها را تالاب های نابود شده بین النهرین در حد فاصل ایران و عراق می‌دانند. تالاب‌هایی که در ایران از آنها به عنوان هورالعظیم یاد می‌شود اما در طول 4 دهه گذشته تا 90 درصد نابود شده و اکنون به کانونی از مواد قابل حمل توسط باد تبدیل شده‌اند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته با توجه به مشاهده دیاتوم، نوعی جلبک، در داخل ریزگردها، این نظریه را که ریزگردها منشا تالابی دارند نه بیابانی تقویت می‌کند.

اما پذیرش قطعی این نظریه نیازمند بررسی های بیشتری است. این محقق می‌گوید اگرچه تحقیقات کامل نیست اما تا همین مقطع نشان می‌دهد که ریزگردهایی که در آسمان کشور دیده می شود، بدون هیچ تردیدی منشا تالابی دارند و به احتمال قوی از تالاب هور العظیم در جنوب ایران و عراق نشات می گیرند. بر این اساس خاستگاه ریزگردها نمی تواند مناطق دوردستی مانند عربستان و شمال آفریقا باشد زیرا اساساً در این مناطق تالابی وجود ندارد. از سوی دیگر ریزگردهای آسمان ایران ذرات رسی است که ویژگی رسوبی دارند در حالیکه مواد تشکیل دهنده تپه‌های رسی بیابان‌های عربستان و آفریقا درشت‌تر از رس است. منشاء این ریزگردها اما به گفته معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که 80 درصد کشور را تحت الشعاع قرار داده و بسیاری از شهرهای جنوبی و غربی کشور را به دلیل هجوم ریزگردها با مشکل مواجه کرده، 8 میلیون هکتار در عراق، 11 میلیون در عربستان و 2.8 میلیون هکتار در ایران تشکیل می‌دهند.

حداقل یک‌هزار میلیارد تومان اعتبار برای مالچ‌پاشی و کاشت نهال
گرچه پدیده ریزگردها از دومین دوره دولت محمود احمدی نژاد آغاز شد و از آن روز به بعد بودجه‌های فراوانی به غیر از حفر چاه‌هایی که خود سبب خشکیدن تالاب‌ها یا همان کنون‌های امروزی گرد و غبار شد، صرف مقابله با این کانون‌ها شد اما با روی کار آمدن دولت یازدهم با شعار حفاظت از محیط زیست روند مقابله با این پدیده شدت گرفت. با این وجود همچنان ریزگردها نیز به شدت تاخت و این تاخت و تازش معصومه ابتکار را به مجلس کشاند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ضمن ارائه گزارش عملکرد خود در دولت یازدهم در رابطه با اقدامات صورت گرفته برای ریزگردها در کانون‌های خارجی گفت: مذاکراتی با عراق برای مقابله با گرد وغبار صورت گرفته اما همه اراضی کانون‌های گردوغبار در عراق در دست گروهک تروریستی داعش است.

سال گذشته 8 هزار هکتار کاشت نهال در استان خوزستان صورت گرفت. احیای تالاب هورالعظیم در این استان نیز انجام شد. در تالاب هورالعظیم پیمانکار برای اکتشاف نفت آب را قطع کرده بود که تخلف بود و ما با پیگیری این مورد را برطرف کردیم. او در اظهارات خود از میزان بودجه برای مقابله با ریزگردها انتقاد کرده و گفته است که با بودجه فعلی، مقابله با گردوغبار 30 سال زمان می‌برد. حداقل یک‌هزار میلیارد تومان اعتبار برای مالچ‌پاشی و کاشت نهال لازم است. بودجه‌ای که قطع آن در سال 95 داد بسیاری از نمایندگان مجلس را درآورد.

مقابله با ریزگردها در سال ۹۶ بودجه ندارد
حذف ‌اعتبار ریزگردها، احیا‌ی تالاب‌ها و دریاچه‌ارومیه از لایحه بودجه 95 آغاز شد. این خبر را برای اولین بار سیدشریف حسینی عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در حاشیه جلسه 2 فروردین سال جاری داد. خبری که بسیاری را شوکه کرد و دولت را به چالش کشید. حسینی در این مصاحبه خود با خانه ملت گفته است: دولت برای بحث ریزگردها که نیمی از کشور را به خود مشغول کرده، هیچ اعتباری در لایحه بودجه سال 95 منظور نکرده است. نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: برخلاف اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که حل مشکل ریزگردها چند سال طول می‌کشد و معاون اول رئیس‌جمهور که از نگارش سند اولیه حل این مشکل و ابلاغ آن به سازمان‌ها سخن گفته، اما در لایحه بودجه سال 95 اعتبار ریزگردها حذف شده است. این نماینده مردم در مجلس نهم، ادامه داد: از 60 میلیارد تومان مصوب سال 94 برای ریزگردها نیز تنها 2 میلیارد تومان به استان خوزستان اختصاص داده شده که با این شرایط به نظر می رسد توانی برای حل ریزگردها در دولت وجود ندارد. وی افزود: هرچند نمایندگان خوزستان پیشنهاد تخصیص 60 میلیارد تومان اعتبار (به میزان مصوب سال 94) در لایحه بودجه را مطرح کرده و از سایر نمایندگان نیز درخواست شده تا در این زمینه کمک لازم صورت گیرد.

با این حال در آستانه ورود به سال 96 و پایان یافتن سال 95 باز هم مسئله اختصاص بودجه برای مقابله با ریزگردها دوباره مطرح شده است. جلیل مختار نماینده مردم آبادان در مجلس به دنبال قطعی آب و برق مردم خوزستان پس از ریزگردها به خانه ملت گفته است: برای مقابله با ریزگردها اعتباری در سال 95 در نظر گرفته نشده است. جلیل مختار در خصوص اعتبارات استان خوزستان در بودجه ۹۶، با بیان اینکه منابعی برای ریزگردها و آلودگی هوای استان خوزستان تاکنون درنظر گرفته نشده است، افزود: متاسفانه بودجه پیشنهادی دولت برای استان خوزستان برای سال۹۶ نسبت به سال‌های گذشته ۱۵ درصد کاهش یافته است از این رو تلاش شد در کمیسیون‌های تخصصی و تلفیق این میزان به نوعی جبران شود. مختار با انتقاد از اینکه در بخش‌های مختلف استان خوزستان همچون برق، آب و... توزیع منابع عادلانه نیست، تاکید کرد: در حالی که برخی استان‌ها از اعتبارات بسیاری برخوردارند اما استان خوزستان با وجود مهاجرپذیر بودن و وجود مشکلاتی همچون گرد و غبار از نظر اعتبارات با مشکلات زیادی روبرو است. وی با بیان اینکه پیشنهاد دولت برای بودجه استان خوزستان بسیار اندک بود اما در کمیسیون تلفیق بودجه تغییراتی به پیشنهاد نمایندگان و بنابر دستور رئیس مجلس انجام گرفت، گفت: به رغم تذکرات بسیار برای رفع ریزگردها و آلودگی هوای خوزستان هیچ منابعی در نظر گرفته نشده است بنابراین نمایندگان استان خوزستان امیدوارند با تصویب لایحه هوای پاک ردیف‌هایی جهت تامین منابعی برای رفع ریزگردها و آلودگی هوای خوزستان ایجاد شده تا بتوان آنها را مطالبه کرد.

حال گرچه به گفته مختاری نمایندگان نسبت به توزیع مجدد و افزایش منابع درخواست‌هایشان را در مجلس مطرح کردند، لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز دستوری را به رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و کمیسیون تلفیق بودجه مبنی بر افزایش اعتبارات این استان ارائه کردند و باید دید که دولت و مجلس به دنبال انتقادات و اعتراضات مردمی از عملکرد دولت در قبال ریزگردها چه خواهند کرد.