پنجشنبه ۰۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 April 25 
* تغییرات بازار از سلجوقیان تا به امروز
مجموعه بازار تاریخی اردبیل در سال ۱۳۶۴ مرمت شد و با شماره ۱۶۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
بر سر بازارچه شمال شرقی بازار سنگ‌نوشته‌ای است که تاریخ ساخت و بانی بازار در آن درج شده اما به علت فرسایش سطح سنگ و عدم اشاره دقیق منابع تاریخی زمان ساخت این بازار مشخص نیست و به روایتی پیش از حکومت صفوی احداث شده است.
در کتب تاریخی اشاره شده است که بازار تاریخی اردبیل معروف به راسته بازار و یا «قیصریه» مجموعه‌ای است مرکب از تیمچه، سرا، حمام و مسجد که بنای فعلی آن از جمله آثار دوره سلجوقی، زندیه و صفویه و بر بنیان اولیه بازار ساخته شده است.
قدیمی‌ترین سیاحانی که از بازار اردبیل نام برده‌اند عبارت‌اند از مقرسی و اصطخری در سده چهارم هجری که این مجموعه تاریخی را به صورت صلیب در چهار راسته توصیف کرده‌اند که در میانه آن مسجد قرار دارد.
قسمت عمده بازار اردبیل در تغییرات شهری در نیم‌قرن گذشته تخریب شده و ارتباط بعضی از بخش‌های آن با مرکز بازار از بین رفته است، بطوریکه این بازار در حال حاضر در مرکز شهر و در طرفین خیابان امام خمینی واقع شده و بازدیدکنندگان به وضوح می‌توانند جدایی بازار طلافروشان را از بازار قیصریه فعلی مشاهده کنند.
در قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول بازارهای اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده‌اند که از این قبیل می‌توان به بازار بقالان، کرباس فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه و دهها سرای دیگر اشاره کرد.
بعدها در قرن هفتم و هشتم هجری نیز این بازار رونق مجدد یافت که بازسازی و تعمیرات اساسی صفویان و قاجارها در افزایش این رونق بی‌تأثیر نبود.
* تعبیه تمامی نیازمندی‌های شهروندان در راسته بازار
زمانی که بازار تاریخی اردبیل درست در میانه شهر واقع شده بود و تنها بازار شهر محسوب می‌شد، رونق آن امری معمول بود اما امروز با وجود اینکه در پیرامون بازار تاریخی پاساژهای جدید احداث شده و چیزی از رونق آن نکاسته اهمیت بازار دو چندان است.
به تعبیر یکی از فروشندگان بازار تاریخی اردبیل، این بازار قلب تپنده نیازمندی‌های شهر است و نمی‌توان با وجود پاساژهای مختلف جایگاه آن را نادیده گرفت.
احمد صمدی به خبرنگار مهر گفت: این بازار با اصول و قاعده احداث شده و برای تمامی نیازمندی‌های شهروندان سرای مخصوص به خود را دارد.
وی افزود: به عنوان مثال زمانی در اردبیل همه اهالی شهر کلاه بر سر می‌گذاشتند و ما سرای کلاه دوزان داشتیم که تمامی کلاه دوزان شهر آن جا جمع شده بودند و نیاز بازار را تأمین می‌کردند.
صمدی افزود: بخشی از بازار تمامی مایحتاج تهیه لحاف و تشک پشمی را تأمین می‌کند، بخشی ادویه جات و نیازمندی‌های شست شو و سایر سراها نیز هر یک کاربری متناسب با نیاز شهروندان دارند.
در این بازار برخی نیازمندی شهروندان به فروش می‌رسد که در بازارهای دیگر فروخته نمی‌شود و با وجود اینکه بازار در ظاهر خود را با نیازهای جدید تطبیق داده اما اصالت خود را نیز حفظ کرده است
این فروشنده معتقد است همچنان در این بازار برخی نیازمندی شهروندان به فروش می‌رسد که در بازارهای دیگر فروخته نمی‌شود و با وجود اینکه بازار در ظاهر خود را با نیازهای جدید تطبیق داده اما اصالت خود را نیز حفظ کرده است.
چنانچه این فروشنده اشاره کرد بازار اردبیل با طاق‌نمای جانبی، طاق و تویزه و گنبدهای ساده که معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است شامل راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، خراطان، قصابان، بقالان، کلاه دوزان، علافان، پارچه‌فروشان، پنبه‌فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای جهودها، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگوچی و تیمچه زنجیرلی است.
به تعبیری ۲۵ سرا و راسته در این بازار فعال هستند و برخی به دلیل تغییر ذائقه مشتریان شکل اولیه خود را از دست داده‌اند.
به عنوان مثال می‌توان به راسته کلاهدوزان و یا کفاشان اشاره کرد که تولیدات کفش و کلاه به حداقل رسیده است.
* قیصریه قدم زدن در تاریخ اردبیل است
پوشش سقف راسته‌ها با طاق‌های جناقی و گنبد چهارطاقی و ساده بوده و طول طاق نمای مغازه‌ها به طور متوسط سه تا چهار متر و قطر پایه طاق‌ها ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متر است.
روشنایی داخل بازار از طریق روزنه‌های تعبیه شده در پوشش‌های گنبدی تأمین می‌شود که زیبایی بصری بی‌نظیری به فضای داخلی بازار بخشیده است.
یکی از بخش‌های مهم بازار، چهارسوق یا بازار بزرگ قیصریه است. این بخش بنایی است مدور با گنبد کروی بلند و ساده که در پایین بنا ۱۲ متر داشته و ارتفاع تقریبی آن ۱۳ متر است.
بخش زیرین بنا، بدون در نظر گرفتن پایه مغازه‌ها و امتداد بازارچه‌ها عبارت‌اند از ۱۲ پایه که با ۱۲ طاق جناقی زمینه را برای بر پایی گنبد فراهم ساخته است. در هشت طاق جناقی مغازه و در چهارطاق دیگر راهرو بازارچه‌ها تعبیه شده است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان این مجموعه از آثار کم‌نظیر تاریخی شهر اردبیل محسوب می‌شود که از گذشته تا به امروز نقش کلیدی در تجارت منطقه داشته است.
کریم حاجی‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: بازار تاریخی اردبیل نیازمند مرمت تخصصی است و هم‌اینک نیز با رعایت شکل معماری اصیل مرمت در بخش‌هایی از بازار انجام می‌شود.
وی تأکید کرد: در آثار تاریخی تلاش بر این است که شکل بنا حفظ شده و لطمه‌ای به بافت تاریخی آن وارد نشود.
بازدید از بازار تاریخی به جای پاساژها و مراکز خرید در اولویت قرار گیرد
در عین حال یکی از بازدیدکنندگان بازار به خبرنگار مهر گفت: بازار قیصریه به مانند قدم زدن در تاریخ اردبیل است.
علیرضا محمدی با تأکید به اینکه بازارهای تاریخی همواره در معماری متمایز، حال و هوای تاریخی و اقلام و اجناس خود برای گردشگران جذابیت دارند، اضافه کرد: در بازار تاریخی اردبیل نیز می‌توان اصالت تاریخی شهر اردبیل را مشاهده کرد.
توصیه این شهروند گیلانی به گردشگران بازدید از این بازار است و وی معتقد است بازدید از بازار تاریخی به جای پاساژها و مراکز خرید در اولویت قرار گیرد.
* ضرورت‌های حفاظت از بازار
بعد از حادثه پلاسکو مسئولان مختلفی در استان اردبیل به ضرورت حفاظت و ایمن‌سازی بازار اردبیل تأکید داشته‌اند.
به عقیده مدیرعامل آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اردبیل بازار اردبیل ایمنی لازم در مقابل حریق احتمالی را ندارد.
محمدرضا یعقوبی با تأکید به اینکه در بازار هر لحظه ممکن است حادثه‌ای روی دهد، به خبرنگار مهر گفت: تنها اقدامی که ترتیب دادیم تعبیه فایر باکس در شش نقطه از بازار است که البته کفایت آن را می‌کند.
وی به محدودیت مکانی تعبیه فایر باکس‌ها در بازار اشاره کرد و افزود: به عنوان مثال اغلب بازاریان اجازه نمی‌دهند در ستونی در مغازه آن‌ها تجهیزات نصب شود و به دلیل همین محدودیت در کف بازار تجهیزات را قرار دادیم.
به گفته مدیرعامل آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اردبیل برخی ساعات در روز اوج ترافیک رفت‌وآمد در بازار است و عملیات در این ساعت‌ها به واقع سخت خواهد بود.
از سویی روند بهسازی و مرمت بازار نیز نیازمند شتابگیری است. مدیرکل میراث فرهنگی استان معتقد است دلیل این کندی به محدودیت‌های اعتباری برمی‌گردد.
حاجی‌زاده تأکید کرد: در صورت تأمین اعتبار ظرفیت کافی برای بهسازی و مرمت بازار وجود دارد و ما می‌توانیم مرمت در بخش‌های مختلف را آغاز کنیم.
تمامی این تأکیدات در وضعیتی است که بازار تاریخی اردبیل حتی ظرفیت ثبت جهانی را نیز دارد. به دلیل تأثیرگذاری این مجموعه در مراودات تجاری اردبیل و شهرهای پیرامون و حتی کشورهای همسایه، ثبت جهانی این اثر می‌تواند از سوی مسئولان استانی طرح شود.
از سویی ساخت‌وسازهای اخیر در پیرامون بازار به ویژه احداث پاساژها درست در مجاورت و همسایگی آن بافت تاریخی و شکل سنتی آن را تغییر داده است.
بطوریکه این تغییرات به تعبیر کارشناسان در درازمدت می‌تواند محدوده‌های تاریخی بازار را کوچک و کوچک‌تر سازد.
بازار تاریخی اردبیل از جمله مواریث غنی تاریخی این شهر محسوب می‌شود که در ابعاد تجاری، فرهنگی، هنری و میراثی اهمیت ویژه دارد.
با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 15 اسفند 1395، کدخبر: 3923455 ، www.mehrnews.com
