شعار سال: حسین شبانی شامگاه پنجشنبه در مراسم آغاز مرمت این قلعه اظهار داشت: در این مرحله دیوار چینی برج شمال غربی و فضای داخلی گوشه شمال غرب با سنگ و ملات گچ و خاک، اجرای یک لایه کاهگل روی دیوارها و برداشت بخشهای رانش کرده پشت بند غرب ارگ و استحکام بخشی آن است.

رئیس نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نهبندان هزینه مرمت این بنا را 500 میلیون ریال اعلام کرد.

وی گفت: قلعه شاهدژ نهبندان مربوط به دوره قبل از اسلام تا دوره اسلامیه است که با شماره 2262 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه "شاهدژ" در 6 کیلومتری شرق نهبندان و ابتدای جاده‌ نهبندان– زابلو در نزدیکی روستای خوانشرف در ارتفاع 1410 متری از سطح دریای آزاد، در فضای وسیع قله کوهی منفرد که از اطراف به دشت‌های باز و وسیع و روستای خوانشرف اشراف دارد، قرار گرفته است و به نام‌های شاهدژ و قلعه شاهی یاد شده است.

معرفیقلعه "شاهدژ" نهبندان؛ نگین سنگی شرق ایران

قلعه "شاهدژ" نهبندان یکی از آثار به جا مانده از دوران ساسانی است که در چند کیلومتری این شهرستان هم‌چون نگینی سنگی خودنمایی می‌کند.

قهستان از قرن چهارم تا قرن هفتم هجری قلمرو و پناهگاه اسماعیلیان بوده و پیروان حسن صباح در آنجا برای مبارزه با حکومت مرکزی و خلافت بنی‌عباس نسبت به ساختن استحکامات و قلاع متعددی اقدام کرده‌اند و برای عملی‌ کردن اهداف خود فدائیانی در این سلسله قلاع تربیت می‌کردند که یکی از این سلسله قلاع، قلعه شاهدژ نهبندان بوده است.

این قلعه در یک موقعیت استراتژیک قرار گرفته و از سویی در محل عبور کاروان‌ها از چندین مسیر به این شهرستان واقع شده است.

قدمت این قلعه به دوره‌ساسانی برمی‌گردد، اما بیشترین توسعه‌آن در دوره‌ اسماعیلیه بوده است، چون اسماعیلیان آن را در قرن پنجم از شاه شجاع خریداری و بر حسب نیاز به توسعه و استحکام بخشی به آن اقدام کردند.

در این دوران جمعیتی بیش از 3000 نفر در این قلعه زندگی می‌کردند و در واقع یک نوع قلعه شهر بوده است.

این قلعه تنها یک راه ورودی دارد و هر کس قصد ورود به آن را داشته باشد باید از مسیری که از پائین یک کوه در شرق نهبندان به بالای این کوه رفته تا به قلعه برسد، در کوهپایه‌های این کوه اتاقک‌هایی برای نگهبانی تعبیه شده و در هریک برای 2 نفر جا وجود دارد و در این اتاقک‌ها نگهبانان از این قلعه محافظت می‌کرده‌اند.

در ابتدای این قلعه کوچه‌ها و گذرگاه‌هایی به چشم می‌خورد که نوع ساختار آنها موید این موضوع است که این قلعه به‌عنوان یک پادگان استفاده می‌شده است.

بخش عمده مصالح ساختمانی این قلعه از سنگ است اما در برخی جاها از آجر و ملات نیز استفاده شده است که به کار بردن آجر به‌ندرت دیده می‌شود.

از نظر معماری این قلعه به دو نوع بنا تقسیم می‌شود نوع اول بناهایی هستند که با ملات ساخته شده و دارای ارتفاع و استحکام بیشتری نسبت به سایر بناها دارد و اصطلاحاً شاه‌نشین قلعه محسوب می‌شوند.

نوع دوم بناهایی هستند که بدون ملات ساخته شده‌اند و ارتفاع کمتری دارند و از این بناها برای سکونت فدائیان و سربازان مدافع قلعه استفاده می‌شده است.

حوض انبارهای متعددبرایذخیره‌آب باران

قسمت عمده این قلعه از نوع دوم بوده و به صورت محله‌ای و متراکم ساخته شده‌اند و معابر و کوچه‌های متعددی در میان فضاهای معماری و محلات ایجاد شده است و میدان گاه‌هایی برای اجتماع فدائیان منظور شده است.

سقف بناهای شاه‌نشین به‌صورت ضربی پوش و بقیه واحدهای مسکونی احتمالاً با چوب و خاشاک پوشش می‌شده‌اند.

در این قلعه حوض انبارهای متعددی نیز برای ذخیره‌آب باران تعبیه شده و یکی از این حوض انبارها به‌صورت پلکانی ایجاد شده که به صورت آب تصفیه‌کن عمل می‌کرده است.

به‌علت اشرافیت کامل این قلعه به شهر نهبندان و قلعه‌ قدیمی دیگر آن در همه زمان‌ها مورد توجه حاکمان وقت قرار می‌گرفته است.

"آلفونس گابریل" در کتاب عبور از صحاری ایران قلعه شاهدژ را این گونه توصیف می‌کند:

قلعه شاهدژ با بنای سنگی و برج‌های دفاعی و چند صد خانه کوچک باید زمانی مجهز و با عظمت بوده باشد.

اما بیشتر از آب انبار بزرگ در آن جا نیافتیم، بخش‌هایی را از آن‌ها را با خشت پخته بنا کرده بودند و دیوارهایش روکش شده بود.

برای ورود به آن‌ها پله‌هایی ساخته بودند. زاغه‌هایی در شاهدژ دیده می‌شد که به عمق زمین می‌رفت و ما مورد استفاده آنها را نیافتیم. صعود به قله شاهدژ دشوار و فقط از جبهه غربی امکانپذیر بود.

این اثر تاریخی می‌تواند به‌عنوان یک جاذبه‌گردشگری در سطح ملی مطرح شود و از مهم‌ترین مزایای این اثر به‌ عنوان یک جاذبه‌ شاخص گردشگری می‌توان به وسعت زیاد وگسترش فراوان آثار تاریخی، داشتن عناصر و اجزای گوناگون مانند بارو، برج‌ها ، آب انبارها، ارگ، کوچه‌ها و گذرها، خانه‌ها و فضاهای مسکونی با ویژگی حیاط مرکزی، استفاده زیاد و انبوه از مصالح سنگی، تنوع محیطی، قرارگیری در کنار مسیر اصلی ترانزیتی شرق کشور، استفاده از سنگ به‌عنوان مصالح قالب اشاره کرد.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار 26 خرداد 96، کد مطلب: 1437681:www.tasnimnews.com