شعارسال : این نهادها که بعضا کارکردهای بین المللی نیز دارند، هدف خود را پاسخگو کردن مسئولین در قبال اختیاراتی که دارند، قرار داده‌اند. این نهادها در حوزه‌های مختلفی از جمله قوه مقننه به فعالیت می‌پردازند. نظارت بر پارلمان‌ها که نهاد ناظر و کنترل کننده سایر قوا در کشورهای دموکراتیک به شمار می‌روند، مسئله‌ایست که مدت‌هاست مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی قرار گرفته است. ایجاد نهادی جدید به منظور نظارت بر پارلمان، راهکار مناسبی به نظر نمی‌رسد. زیرا با اجرای این رویکرد پس از مدتی مجبور به ایجاد نهادی برای نظارت بر نهاد ناظر قبلی خواهیم بود و این سلسله ادامه خواهد یافت که نتیجه آن جز افزایش فساد و تحمیل هزینه بر کشور نخواهد بود.

در برخی کشورها احزاب قدرتمند عهده‌دار نظارت بر نمایندگان پارلمان هستند. این نگاه هرچند موفقیت‌هایی دارد، اما اثر بخشی این نظارت در جهت منافع مردم بشدت مورد سوال است.

رویکردی که در سال‌های اخیر و پس از رشد تکنولوژی در حوزه ICT بسیار مورد توجه فعالان این عرصه واقع شده است، جمع سپاری نظارت است. به این معنی که به جای ایجاد نهادهای بی‌شمار و صرف هزینه‌های گزاف برای تقویت نظارت متمرکز، با یک تغییر رویکرد نظارت عمومی را در دستور کار قرار داده و امر نظارت را به مردم واگذار کرده‌اند.

با توجه به گسترش و پیچیدگی‌های تخلفات و فسادهای گوناگون و ریشه دوانیدن گروه‌های فساد در تمام ارکان حکومت‌ها از جمله نهادهای ناظر، تنها راه ممکن برای مبارزه با فساد به میدان آوردن مردم می‌باشد. با گستردن دامنه نظارت بر تمام مردم، چشم‌های ناظر بر رفتار و عملکردها افزایش یافته و طبیعتا خودکنترلی در مسئولین به یک رویه تبدیل می‌شود. از طرفی، در نظارت عمومی امکان رشوه و تبانی در درصد بسیار بزرگی از فسادها از بین می‌رود، زیرا نمی‌توان به چند میلیون نفر رشوه داد و در نتیجه علامت نامعادله جرم به سمت به صرفه نبودن تغییر جهت می‌دهد و درنتیجه ارتکاب فساد جذابیت نخواهد داشت.

چند سالی است که استفاده از نظارت عمومی برای پاسخو کردن پارلمان‌ها و نماینده‌های مجلس به رویکرد اصلی برای مقابله با کژی‌ها و فسادها در این نهاد قدرتمند تبدیل شده است. در اینجاست که مفهومی به نام شفافیت بروز و ظهور می‌یابد. شفافیت سریعترین، کم‌هزینه‌ترین، کارآمدترین و ساده‌ترین راه برای پاسخگو کردن مسئولین است. شفافیت به معنای اعطای حق اطلاعاتی مردم است. مردم حق دارند از عملکرد وکلای خود در زمینه‌های مختلف آگاه باشند. باید نوع رای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح مختلف در اختیار عموم مردم قرار گیرد. باید حضور و غیاب، میزان حقوق و مزایا، نطق‌ها، طراح‌های ارائه شده و حمایت شده توسط نمایندگان مجلس به روشنی برای مردم بیان شود.

انبوهی از این اطلاعات عملکردی ناظر به نمایندگان، صحن علنی، کمیسیون‌ها، ادارات مجلس و ... وجود دارد که فناوری‌های نوین امکان دستیابی به آن‌ها را به سادگی فراهم می‌کنند.[1]

در صورت وجود اراده برای استفاده از ظرفیت این فناوری‌ها، مشکل عدم وجود نظارت بر پارلمان حل شده و نظارت عمومی و مردمی بهترین راهکار برای پاسخگو کردن مجلس و در نتیجه افزایش کارآمدی و بهینگی عملکرد این نهاد خواهد بود.

این نحوه نظارت موثرترین روش است، زیرا نمایندگان مجلس به صورت دوره‌ای انتخاب شده و می‌دانند که در پایان دوره و برای بقای در جایگاه نمایندگی باید پاسخگوی عملکرد خویش باشند. حال هرچقدر این عملکرد شفاف‌تر در اختیار مردم قرار گیرد، تلاش نمایندگان برای بهبود عملکرد خود و دقت در رفتارشان مضاعف خواهد شد.

در ادامه و برای نمونه مروری بر عملکرد آقای باب کرکر رئیس کمیته روابط خارجی سنای ایالات متحده و طراح طرح تحریمی S.722 علیه ایران خواهیم داشت. اطلاعات مربوط به عملکرد ایشان توسط تیم پژوهشی مجموعه «شفافیت برای ایران» و از طریق سایت   www.govtrack.usاستخراج شده است.

1 یکم. شفافیت ارائه کننده طرح

در پارلمان‌های بسیاری از کشورهای دنیا، ارائه کننده هر طرح برای عموم مردم قابل ملاحظه است که در نتیجه این انتساب دقیق، مسئولیت‌پذیری بالایی به نسبت طرح‌ها برای نمایندگان ارائه کننده آنها ایجاد می‌شود. این مطلب در رابطه با کنگره ایالات متحده (هر دو مجلس) هم صدق می‌کند. همانطور که در تصویر زیر مشخص است، طرح S. 722 را آقای باب کُرکِر به کنگره آمریکا ارائه کرده است (آدرس تصویر).

در صفحه فوق، با کلیک کردن روی اسم نماینده به صفحه اختصاصی آن نماینده و اطلاعات عملکردی وی منتقل می‌شوید که در ادامه این نوشته به اختصار پیرامون آن توضیح داده خواهد شد.

2 دوم. شفافیت وضعیت فعلی و آتی طرح 

در همان صفحه، وضعیت و مراحلی که طرح تاکنون طی کرده گزارش داده می‌شود. همچنین اقدامات بعدی برای تصویب نهایی طرح نیز در همین صفحه توضیح داده می‌شود. (آدرس تصویر).

3 سوم. ارائه چکیده‌ی رسمی از طرف

یکی از برترین ویژگیهای کنگره ایالات متحده در راستای شفافیت پارلمانی، ارائه چکیده‌ای رسمی و قابل استناد از طرح‌ها است. این متن خلاصه که فهم عموم مردم را نسبت به طرح‌های گوناگون تسهیل می‌کند، توسط کتابخانه کنگره تهیه می‌شود.  در این صفحه می‌توانید خلاصه‌ای از این طرح 140 صفحه‌ای را ببینید. (دریافت متن کامل آن).

 4 چهارم. شفافیت آراء

در کنگره ایالات متحده (هر دو مجلس سنا و نمایندگان) آراء نمایندگان به کلیه طرح‌ها شفاف بوده و اعلام عمومی می‌شود. همچنین به دلیل شفافیت احزاب افراد، می‌توان مشخص کرد کدام افراد از کدام احزاب چه رایی را به طرح‌ها می‌دهند. مثلا همانگونه که در تصویر زیر مشخص است، در رابطه با طرح S.722 یک نماینده جمهوری‌خواه و تنها نماینده مستقل کنگره به این طرح رای منفی داده‌اند (آدرس تصویر). نکته جالب توجه این است که محل‌های نشستن نمایندگان در هر مجلس هم کاملا مشخص بوده، و معلوم است کدام نماینده از کدام صندلی چه رایی را داده است (شبیه به نقشه هوایی مجلس).

البته ماجرای شفافیت آراء به تفکیک هر نماینده وجود دارد، مثلا در تصویر زیر مشخص است که سناتورها به تفکیک ایالت‌ها چه آرائی را به طرح داده‌اند (آدرس تصویر). همچنین اطلاعات کامل آراء نمایندگان با یک کلیک قابل دستیابی است (فلش قرمز رنگ در تصویر).

5 پنجم. ارائه متن طرح‌ها در قالب‌های استاندارد

متن کامل طرح‌ها، علاوه بر قالب pdf (دریافت این طرح) در قالب‌های استانداردتری هم ارائه می‌شود. مثلا در قالب html، که توسط انسان به سادگی قابل کپی‌برداری، استفاده، ارزیابی و تحلیل باشد. برای نمونه متن کامل طرح S722 در این آدرس به صورت html ارائه شده است. متن طرح‌ها در قالب‌های استانداردتر و ماشین‌خوان (نظیر XML و توسط API) هم ارائه می‌شود که به دلیل فنی بودن از ذکر آنها خودداری می‌کنیم (علاقه‌مندان این آدرس را نگاه کنند).

از نکات جالب توجه این سایت می‌توان به ارائه سیر تصویب طرح‌ها اشاره کرد، در این سایت علاوه بر آخرین نسخه، نسخه‌های مختلف طرح که در مراحل گوناگون سیر تصویب ایجاد شده نیز به دقت ثبت شده و برای عموم قابل دستیابی است (فلش قرمز رنگ در تصویر زیر)

 6 ششم. امکان دریافت ارجاع به بند بند یک طرح

علاوه بر امکان دستیابی به متن کامل طرح‌ها به صورت html و قابلیت کپی‌برداری، در این صفحه امکانی وجود دارد که نسبت به بند بند یک طرح یک «لینک دائم» (Permanent Link) ارائه می‌کند، به این معنا که با کلیک کردن روی آن لینک، صفحه آن طرح باز شده و همان بند مورد نظر مشخص می‌گردد. نیازی به توضیح بیشتر پیرامون نقش این قابلیت در مقالات و سایت‌های خبری و در راستای تحلیل و ارزیابی دقیق‌تر طرح‌ها نیست.

برای نمونه، لینک زیر شما را به ماده 4 طرح منتقل می‌کند، ماده‌ای که در آن تعریف از «Iranian Person» ارائه شده است:

https://www.govtrack.us/congress/bills/115/s722/text/es#link=2_4&nearest=idee22aea245fd443e88c159ecfa5990bf

7هفتم. دنبال کردن یک طرح

خیلی وقت‌ها این نیاز احساس می‌شود که افراد بخواهند از آخرین تحولات مرتبط با یک طرح به سرعت با خبر شوند. برای این منظور در این سایت قابلیتی وجود دارد (فلش قرمز در تصویر زیر) که کاربران می‌توانند پس از ثبت نام و ثبت ایمیل خود، از آخرین تغییر و تحولات طرح‌های مورد نظر خود، از طریق ایمیل، با خبر شوند (آدرس تصویر).

8 هشتم. نظرسنجی مختصر پیرامون طرح

در صفحه مربوط به هر طرح، یک نظرسنجی مختصر پیرامون طرح هم وجود دارد که افراد می‌توانند موافقت یا مخالفت خود را با آنرا ثبت کنند. شما نیز می‌توانید در این نظرسنجی شرکت کرده و با کلیک کردن روی آیکن خشمگین (قرمز رنگ) مخالفت خودتان را اعلام کنید (آدرس تصویر). شرکت در این نظرسنجی به معنای انتقال آن به کنگره آمریکا نیست و صرفا در همین مکان ثبت می‌شود. هر چند برخی از کشورها سامانه‌های رسمی دارند که نظرات درج شده در آن در اختیار نمایندگان پارلمان قرار گرفته و در فرایند تصمیم‌سازی موثر واقع می‌گردد.

9 نهم. اطلاعات عملکردی نمایندگان

پیشتر ذکر شد که با کلیک کردن روی نام هر نماینده، به صفحه اختصاصی آن نماینده و اطلاعات عملکردی وی منتقل می‌شویم. در این صفحه اطلاعات عملکردی بسیار تفصیلی پیرامون هر نماینده ارائه می‌شود که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

    اطلاعات شخصی و سابقه کاری وی

    مسیرهای دستیابی به آن نماینده و آدرس‌های وی در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلف

    جایگاه وی در ارزیابی میزان رهبر یا پیرو بودن وی در کنگره، و نیز عملکرد حزبی وی در مقایسه با سایر نمایندگان

    سابقه عضویت وی در کمیسیونها (Committee Membership)

    طرح‌های مصوب ارائه شده توسط آن نماینده

    کلیه طرح‌های ارائه شده توسط آن نماینده، به تفکیک در حوزه‌ها و موضوعات مختلف

    سابقه‌ی آراء آن نماینده به طرح‌های مختلف

    میزان حضور آن نماینده در مجلس (کنگره) و میزان مشارکت وی در رای‌گیری‌ها

برای نمونه کلیه اطلاعات سناتور ارائه کننده طرح ضد ایرانی S722 (سناتور باب کُرکِر) را در این صفحه ملاحظه بفرمائید:

https://www.govtrack.us/congress/members/bob_corker/412248

10دهم. اطلاعات مالی نمایندگان

شاید یکی از جذاب‌ترین محورهای شفافیتی نمایندگان، شفافیت اطلاعات مالی آنهاست. در این صفحه، اطلاعات مالی تفصیلی آقای باب کرکر ذکر شده است. برای نمونه، نمودار زیر نمایش می‌دهد که آقای کرکر یکی از متمول‌ترین سناتورهای آمریکاست (ششمین سناتور متمول). در این تصویر، نمودار آبی رنگ میزان دارایی آقای کرکر، و نمودار زرد رنگ، متوسط دارایی سناتورها را در طول سال‌های مختلف نمایش می‌دهد:

البته علاوه بر این اطلاعات کلی، اطلاعات دارایی‌های ایشان به تفکیک دارایی‌ها و درآمدها (این لینک)، بدهی‌ها (این لینک)، و تراکنش‌های مالی (بالای 1000 دلار) به تفصیل قابل دریافت و مشاهده‌ی عمومی است. همچنین گزارش‌های خوداظهاری درآمدهای و دارایی‌های مالی آقای کرکر (که به دست تکمیل و اسکن شده است) نیز از طریق این لینک قابل دستیابی است.

11 یازدهم. منابع مالی انتخاباتی

یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم، شفافیت منابع و مخارج مالی انتخابات است. در این زمینه آقای باب کرکر چه وضعیتی داشته است؟ در این صفحه به صورت خلاصه مشخص شده است که ایشان مبلغ 14.4 میلیون دلار برای رقابت‌های انتخاباتی کمک مالی جذب کرده و از این میزان 8.4 میلیون دلار هزینه کرده است. میزان جذب منابع مالی به تفکیک نهادهای مختلف نیز در همین صفحه ذکر شده است (تصویر زیر).

البته می‌توان به اطلاعات تفصیلی مرتبط با منابع و مخارج مالی نیز دست یافت؛ برای نمونه فهرست کلیه حامیان مالی (این لینک)،  صنایع اقتصادی حامی (این لینک)، بخش‌های اقتصادی حامی (این لینک) از جمله مواردی هستند که اطلاعات آنها به صورت تفصیلی قابل مشاهده عمومی است.

12 دوازدهم. ویدئوی جلسه بررسی قانون

یکی از مهم‌ترین محورهای شفافیت مجلس‌ها، پخش زنده و ارائه آرشیو ویدئویی این جلسات می‌باشد. این کار در ایالات متحده از قدیم از طریق شبکه تلویزیونی و نیز سایت C-Span صورت می‌گیرد. برای نمونه، جلسه بررسی و رای‌گیری پیرامون طرح S722 در سنای آمریکا از طریق این لینک قابل مشاهده است:

https://www.c-span.org/video/?430032-1/us-senate-approves-iranrussia-sanctions-bill

ضمنا متن مشروح مذاکرات این جلسه به همراه این ویدئو به گونه‌ای مکتوب بوده و قابل دسترسی است که نه تنها هنگام پخش ویدئو، متن صحبت‌ها ذیل تصویر به حرکت در می‌آید، بلکه می‌توان با کلیک کردن روی هر بخش از صحبت‌های جلسه به زمان مورد نظر از ویدئو منتقل شد (تصویر زیر).

13 سایر

برای آشنایی بیشتر با ابعاد مختلف از شفافیت پارلمان‌ها، این ویدئو را ملاحظه بفرمائید.

 [1] برای آگاهی از شاخص‌های شفافیت مجلس به http://map.tp4.ir.domains.blog.ir/post/2 رجوع کنید.

شعارسال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی الف،تاریخ انتشار3 مهر96،کدخبر: 3960703080،www.alef.ir