شکاف از درون و انزوا از برون

انتشار خبرهایی مبنی بر احتمال پایبند نبودن ایران به برجام از سوی «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا در داخل کاخ سفید به ایجاد دو دستگی منجر شده، ضمن این که موجی از هشدارها و اعتراض های بین المللی را نیز به دنبال داشته است.

شعارسال: چند روزی است که برخی رسانه های ایالات متحده به پیش بینی اقدام ترامپ پرداخته و عدم تایید پایبندی ایران به برجام را از سوی وی محتمل می دانند. در چین فضایی، نگرانی ها در داخل و خارج از این کشور بالا گرفته تا بلکه مانع از آسیب رساندن ترامپ به برجام شوند؛ توافقی که جهان آن را به عنوان الگوی حل وفصل مسالمت آمیز اختلافات بزرگ بین المللی از راه مذاکره و مفاهمه می شناسد.

** تلاش جهانی برای حفظ برجام
توافق هسته ای حاصل زحمات شبانه روزی و 22 ماهه مقامات ایران و اعضای گروه 1+5 بوده به طوری که از آن به عنوان دستاورد بزرگ و تاریخی یاد می کنند. منطقی به نظر می رسد که کارشکنی های رییس جمهوری تازه وارد ایالات متحده برای ناکام گذاشتن این دستاورد معتبر و بین المللی از سوی دیگر اعضا بی جواب نماند.
کشورهای اروپایی عضو گروه مذاکره کننده (شامل آلمان، انگلیس و فرانسه) همواره قاطع ترین حمایت ها را از توافق هسته ای داشته اند و «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از هر نشست و دیداری به طور مستقیم و غیرمستقیم برای هشدار به آمریکا بهره گرفته است؛ مواضعی که در دو بار تایید برجام از جانب دونالد ترامپ بی تاثیر نبوده است.
به تازگی در جریان چهارمین نشست سالانه مجمع ایران و اروپا (EIF4) که یازدهم مهرماه در شهر زوریخ سوییس برگزار شد، «هلگا اشمید» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه و دیگر مقامات حاضر در نشست، ضرورت و اهمیت تداوم اجرای برجام را مورد تاکید قرار دادند.
یک هفته قبل از آن نیز «دیوید اوسولیوان» نماینده اتحادیه اروپا در آمریکا با بیان اینکه برجام حمایت کامل تمام 28 کشور عضو اتحادیه را در پشت سر خود دارد، اظهار کرد «برجام یک خیر عام است که به جامعه بین المللی تعلق دارد. چنانچه آمریکا تحریم های علیه ایران را دوباره برقرار سازد، اتحادیه اروپا برای محافظت از منافع مشروع شرکت های اروپایی اقدام خواهد کرد.»
حمایت از برجام تنها منحصر به مسوولان اتحادیه اروپا نبوده و مقامات هر یک از کشورهای عضو 1+5 نیز به طور جداگانه حمایت خود را در مقابل توطئه احتمالی ترامپ اعلام کرده اند که در این میان، اقدام آلمانی ها بیش از سایرین جلب توجه می نمود. سفارت آلمان در تهران در اقدامی بی سابقه پوسترهایی را با محتوای حمایت از برجام منتشر کرد و در آن نگاست: ما علاقه‌‌ای نداریم، توافق هسته‌ای با ایران را به خطر بیاندازیم چه رسد به اینکه آن را فسخ کنیم؛ نه امروز و نه در آینده.
مقامات انگلیس اما راهی دیگر را برای خنشی سازی برنامه ترامپ در پیش گرفتند. «ترزا می» نخست وزیر این کشور ضمن دیدار با «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی تلاش کرد تا وی را به نسبت به اهمیت وجود برجام متقاعد کند.
گفته می شود که خانم می در این دیدار همزمان با اعلام مواضع بریتانیا مبنی بر حمایت جدی از برجام، توافق هسته ای را مانعی در برابر ایران برای دستیابی به بمب هسته ای در یک دهه آتی ارزیابی کرده است. از این دیدار چنین بر می آید که انگلیس به دنبال تحت تاثیر قرار دادن ترامپ از راه تاثیرگذاری بر مقامات رژیم صهیونیستی است. مواضع اخیر کاخ سفید این پیام را صادر می کند که دولت ترامپ بسیار فراتر از دولت دموکرات اوباما، حامی بی چون و چرای رژیم صهیونیستی است.
افزون بر مقامات اروپایی، به تازگی دولت روسیه نیز در این باره اظهار نظر کرده و «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین از پایبندی کشور خود به توافق هسته ای سخن به میان آورده است. هشدار وی به ترامپ در قبال پیامدهای منفی ناشی از برجام شکنی، همان پیامی است که این روزها از زبان رهبران کشورهای مختلف جهان شنیده می شود.

** مخالفت با برجام شکنی ترامپ در هیات حاکمه
از همان روزهای نخست ورود ترامپ به کاخ سفید و سخنان ستیزه جویانه وی در قبال ایران و برجام، مخالفت هایی با وی در کاخ سفید صورت گرفت اما در ابتدا رسانه ای نشد. به عنوان نمونه «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه از نخستین افرادی بود که بر ضرورت پایبندی کاخ سفید به توافق هسته ای ایران و 1+5 تاکید داشت.
پس از مدتی که او از زیر بار مسوولیت بهانه یابی برای خروج از برجام شانه خالی کرد، ترامپ این ماموریت را به چند نفر از افراد معتمد خود در کاخ سفید سپرد. از آن پس اختلاف دیدگاه رییس جمهوری و وزیر امور خارجه او نمایان شد و سرانجام تیلرسون در مقابل دوربین ها حاضر و از این اختلاف پرده گشایی کرد.
حال در آستانه موعد امضای ترامپ بر پای گزارش پایبندی ایران به برجام (15 اکتبر/ 23 مهر) نوبت به دستگاه دفاعی- امنیتی ایالات متحده رسیده تا به رییس جمهوری هشدار دهد. در این ارتباط «جیمز متیس» وزیر دفاع آمریکا دیدگاه خود را رسانه ای کرد؛ دیدگاهی با نگاه ترامپ بسیار فاصله دارد.
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی متعهد ماندن واشنگتن به برجام به نفع منافع ملی ایالات متحده است، افزود: اگر ما متوجه شویم که ایران به توافق پایببند است و اینکه توافق در جهت منافع آمریکا است، قطعا باید آن را حفظ کنیم. در شرایط کنونی که جایگزینی برای آن (توافق هسته ای) وجود ندارد.
همین نگاه واقع بینانه تیلرسون و متیس به برجام و برخی تحولات جهانی باعث شده که برخی تحلیلگران این افراد را در زمره تعدیل کنندگان سیاست های نادرست ترامپ در مدت کوتاه چند ماهه ریاست جمهوری وی برشمرند. بنابراین، هر چه به زمان تصمیم گیری ترامپ در این موضوع مهم (برجام) نزدیک می شویم، نگاه های مغایر با رییس جمهوری انعکاس بیشتری می یابد.
ترامپ بیش از اینکه از برجام، مفاد و پیامدهای آن آگاه باشد، تحت تاثیر دشمنان ایران و لابی های پرنفوذ ضد جمهوری اسلامی قرار دارد. ضمن این که موفقیت برجام به عنوان بزرگترین دستاورد دموکرات ها به مذاق وی خوش نیامده و با هر روشی در صدد ناکام گذاشتن این دستاورد است.
به همین دلیل، صدای اعتراض دموکرات ها بلند شده و «وندی شرمن» قائم مقام سابق وزارت خارجه آمریکا چند روز پیش با انتشار یادداشتی در نشریه نیویورک تایمز، تصمیم ترامپ بر عدم امضای پایبندی ایران را اشتباهی بزرگ دانست.
افزون بر آن، نامه های مختلفی که مقامات سابق، نظامیان بازنشسته، کارشناسان، اساتید دانشگاه و ... در این مدت به ترامپ نوشته و از او درخواست حفظ این توافق را داشته اند، حاکی از درک بالای آنها از اهمیت برجام و نگرانی نسبت به تصمیمات نسنجیده رییس جمهوری ایالات متحده است.