شعارسال: روابط عراق و عربستان که از دهه 1930 شکل گرفت در دوره های بسیار طولانی از بازه زمانی تیره و همراه با خصومت بوده است. با به قدرت رسیدن بعثی ها در عراق، روابط تهران نیز با این کشور وارد چالش بیشتری نسبت به گذشته شد و در نهایت با پیروزی انقلاب اسلامی، صدام حسین، رئیس جمهور عراق فرصت را برای حمله و برهم زدن قرارداد 1975 الجزایر فراهم دید. درگیری عراق و ایران باعث نزدیکی سعودی ها به رژیم بعث گردید و علیرغم اعلام بی طرفی بیش از 17 میلیارد دلار کمک مالی و نظامی به بعثی ها کردند.

اما پس از شروع جنگ اول خلیج فارس و حمله صدام به کویت، سعودی ها در کنار ائتلاف آمریکا علیه عراق وارد جنگ علیه همسایه شمالی شدند. روابط تیره و تار بغداد و ریاض تا سال ها پس از سقوط صدام نیز ادامه داشت تا آنکه در سال 2009 عراق سفارتش را در ریاض بازگشایی کرد و باز شدن درهای سفارت عربستان در بغداد در سال 2012 روی داد. از آن زمان به بعد علی رغم وجود تلاطم هایی در روابط دو کشور، بهبود و گسترش آن در دستور کار بود که ظهور داعش این امر را تا حدودی به تعویق انداخت.

هرچند ظهور پدیده داعش در منطقه و حمله به عراق، با پشتیبانی گسترده کشورهای مرتجع منطقه از جمله عربستان همراه بود اما شکست تروریسم داعش پس از سه سال مبارزه، باعث شده تا عراق به فکر پساداعش و ادامه سیاست منطقه ای خود باشد. در این میان مقامات عراقی انتقادات بسیاری به سیاست عربستان در حمایت از گروه های تکفیری داشتند. از سوی دیگر در سال های اخیر برخی از مقامات عراقی به عربستان سفر کرده اند و رویدادهای هفته های اخیر امر غیرعادی یا تازه ای نیست.

اما آنچه باعث اهمیت نزدیکی بغداد و ریاض شده، تاثیر آن بر سیاست منطقه ای تهران و روابط با بغداد است. برخی بر این نظرند که عراق پس از داعش، در جبهه مقابل ایران قرار خواهد گرفت و تحرکات اخیر مقامات عراقی در عربستان در این راستاست. عراق که بیش از سه دهه درگیر جنگ داخلی و خارجی بوده، نیازمند بازسازی و حفظ ثبات سیاسی و امنیتی است، نزدیکی به کشورهای حاشیه خلیج فارس می تواند به دبنال خود سرمایه های لازم را برای بازسازی جذب کند و از تلاش این کشورها برای منزوی و بی ثبات کردن عراق جلوگیری کند. در کنار این برخی از ناظران به نقش میانجیگری بغداد برای بهبود روابط ایران و عربستان اشاره کرده اند.

این تحلیل ها در حالیست که آمریکا نیز سیاست تهاجمی خود را شدت بخشیده و سفرهای وزیر خارجه جدید آمریکا، رکس تیلرسون به ریاض برای سومین بار نشان از جدیت این دو کشور در مهار قدرت منطقه ای ایران دارد. حضور تیلرسون در سفر اخیر خود در شورای هماهنگی عربستان و عراق، تلاش مجدانه این دو کشور در کاهش نفوذ و قدرت تهران در منطقه است. اما آیا عراق به ایران پشت خواهد کرد و برای بهبود روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس، روابط حسنه خود را با ایران قربانی خواهد کرد؟

پاسخ به این سوال با بررسی مولفه هایی در منطقه و روابط فی مابین کشورها نشان خواهد داد، بغداد به دنبال اهداف دیگر به دور از ایجاد تنش یا چالش در روابطش با تهران است.

یکی از اهداف اصلی بغداد که در بالا نیز اشاره شد، ایجاد ثبات برای بازسازی و جذب سرمایه خارجی است. در این میان این کشور از هر تنش جدیدی با کشورهای منطقه اجتناب خواهد کرد و بدون شک ادامه روابط حسنه با ایران یکی از راهبردهای بغداد خواهد بود.

همچنین، از زمان سقوط صدام، روابط تهران و بغداد وارد دوره ای استراتژیک شده و سطح این روابط در سیاست خارجی دو کشور بسیار بالا و نزدیک است. حضور مستشاران نظامی ایران در مبارزه با تروریسم در عراق و اذعان مقامات سیاسی این کشور به نجات عراق از شر داعش در زمانیکه هیچ کشور دیگری به غیر از ایران به بغداد پاسخ مثبتی نداد، گویای عمیق شدن روابط راهبردی است.

در کنار این، سیاست منطقه ای ایران حفظ ثبات و صلح در منطقه است. هزینه هایی که تهران در امر مبارزه با تروریسم در سال های اخیر پرداخته، کاملا در همین راستا قابل تفسیر است. منافع ایران در منطقه ای کاملا باثبات بیشتر تامین می شود تا منطقه بحران زده و جنگی خاورمیانه. این سیاست کاملا همراستا با سیاست بغداد قرار دارد که به دنبال بازسازی کشور و پاکسازی آن از شر داعش و تروریسم تکفیری است.

در بدبینانه ترین حالت درباره روابط بغداد با ریاض و تهران می توان گفت که این کشور قصد دارد با بهبود روابط با عربستان، همچنان روابط حسنه و راهبردی خود را با ایران ادامه دهد و این به هنر مقامات و دیپلمات های عراقی بستگی دارد تا بتوانند در این روابط در میان مدت و درازمدت تعادل را برقرار کنند. هرچند در این اتمسفر سعودی ها و آمریکایی ها به دنبال از بین بردن روابط استراتژیک ایران و عراق برای کاهش نفوذ منطقه ای تهران هستند اما تجربیات دو دهه اخیر ثابت کرده که در هر بحران آفرینی در منطقه، این تهران بوده که توانسته منافع خود را حفظ و تقویت کند و چنین سیاستی، در حال حاضر شکست خورده تلقی می شود. حمله به افغانستان، عراق، به وجود آوردن داعش، مقابله با بیداری اسلامی با تروریسم تکفیری، توسط آمریکا و همکاری کشورهای غربی و منطقه ای، نتیجه ای جز افزایش نفوذ تهران نداشته است.

ورای تمامی این موضوعات، عربستان سعودی در طرح بلندپروازانه خود برای سال 2030 و همچنین تغییر ناگهانی سلطنت از سلمان به فرزندش، نیازمند اصلاحات سریع و حفظ آرامش داخلی است و نقطه اوج سیاست تهاجمی ریاض علیه تهران دارای محدودیت های بیشماری است که دست و پای عربستان را برای ادامه آن می بندد. از این رو تهران با رصد کامل تحولات در حوزه خلیج فارس، می بایست سایر سناریوهای ممکن در روابط خود با عراق و عربستان را در نظر گرفته و برای هر سناریویی راهبرد و تاکتیک مشخصی داشته باشد. اما به طور کلی باید اذعان کرد چارچوب روابط تهران و بغداد در بیش از 15 سال گذشته کمتر تحت تاثیر بحران ها و تحولات منطقه ای قرار گرفته است.