دهه ۷۰ خورشیدی، یعنی سال‌های پس از جنگ، با راه افتادن دوباره چرخ‌های اقتصاد و گشایش نسبی فضای سیاسی، عرصه اندیشه ایران نیز شاهد ظهور چهره‌های تازه‌ای بود، روشنفکرانی از طیف‌های گوناگون شامل جریان نوظهور روشنفکری دینی که خود مدعی بود، ریشه در جریان قدیمی‌تر نواندیشی دینی دارد و جریان روشنفکری عرفی که خود زیرشاخه‌هایی داشت مثل روشنفکری نوچپ‌گرا، روشنفکری پست‌مدرن و روشنفکری ملی‌گرا.

گفت‌وگوی عمومی استاد عبدالکریم سروش و استاد مصطفی ملکیان که به تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۲۱ به میزبانی «حلقه‌ی دیدگاه نو» در فضای مجازی برگزار شد، نمونه‌ای نادر و پرقدر از مباحث و مباحثاتی است که اگر در بگیرد و مکرر شود و تداوم یابد، هرچند در فضای مجازی، حقیقتاً می‌تواند جانی و توانی به فرهنگ و سیاست سرمازده‌ی ما ببخشد؛ «تا کی شود قرین حقیقت مجاز ما.»

از جمله رسالت‌هایی که روشنفکران ایرانی برای خود تعریف کرده‌اند کمک به مردمان جاهلی است که باور‌های غلط و خرافی دارند. ازاین‌رو، روشنفکران ایرانی اغلب در نقش منجی ظاهر شده و سعی کرده‌اند برای اکثریت نادان جامعه همچون چوپان باشند.

عقلانیت خواجه نصیر، صرفاً تفسیرگر جهان نبود، بلکه خودآگاهی ژرفی بود که می‌کوشید جهان را تغییر دهد و با این تغییر، تشویش و ظلم روزگار را به نظم و وحدت درآورد.

لکزایی درباره گفتگوهای سازنده می‌گوید: اختلاف بین علمای دینی ناشی از منافع اعم از منافع طبقاتی، سیاسی، مادی و ... است که این‌ها باعث می‌شود گفتگو‌ها شکل نگیرد و یا حتی اگر گفت‌وگویی هم شکل می­‌گیرد رافع مشکلات جامعه نخواهد شد.

عارفان به رغم آنکه معتقدند: تجربه‌ی آنان عمیقاً تبیین‌ناپذیر و ناگفتنی است، اما با وجود این، تفصیلاً درباره‌ی آن سخن می‌گویند... کارکرد زبان دینی همانند زبان علمی به هیچ رو توصیفی و تبیینی نیست بلکه این زبان، مشابه زبان زیبایی‌شناسی، ماهیت تحریکی و برانگیزانندگی دارد.

گنوستیسیم تفکری عرفانی بود که حدود دو قرن پس از میلاد مسیح در روم رواج یافت. گنوستیک‌ها معتقد بودند اوج کمال و غنا در چیز‌هایی است که هنوز به وجود نیامده‌اند، چرا که هر چه پا به دایرۀ زمان بگذارد، ناگزیر، مشمول کهنگی و فساد و نابودی است. رگه‌هایی از این تفکر در زندگی روزمرۀ ما نیز نمود می‌یابد: در اهمال‌کاری‌ها و تعلل‌هایمان، در نقشه‌هایی که می‌کشیم، اما هیچ وقت دنبال تحققشان نمی‌رویم، چون می‌ترسیم خراب شوند.

محمد نصر اصفهانی با انتشار نوشته ای به بررسی صحبت های اخیر عبدالکریم سروش می پردازد.

این گفتگو در گروهی واتساپی متشکل از بیش از دویست و پنجاه نفر از اساتید دروس عالی و خارج فقه، اصول و فلسفه حوزه علمیه قم صورت گرفته است. پس از اختلاف دیدگاهی که میان دکتر پودینه و دکتر محمد محمدرضایی در باب سستیِ بنیان‌های معرفت شناسیِ فلسفه اسلامی پیش می‌آید، دکتر پودینه از دکتر محمدرضایی دعوت به گفتگو می‌کند. سپس دکتر محمدرضایی با قبول دعوت دکتر پودینه، بحث «بداهت وجود عالم خارج» را به عنوان یکی از مبانی معرفت شناسی اسلامی انتخاب و به عنوان موضوع بحث پیشنهاد می‌دهد. دکتر پودینه با پذیرشِ موضوع پیشنهادی، تلاش می‌کند تا نشان دهد بنابر فلسفه اسلامی علم به عالم خارج نداریم و دکتر محمدرضایی نیز درصدد پاسخ به اِشکالات ایشان بر می‌آید. پس از چندین بار اشکال و پاسخ از جانب هر دو طرف، گفتگو در حالی پایان می‌گیرد که محمدعلی پودینه مدعی است محمد محمدرضایی نتوانست پاسخی درخور به اشکالات و استدلال‌های او بدهد و طرف دیگر بیان خود را در پاسخ به اشکالات او کافی می‌داند. در نهایت هر دو استاد، داوری و سنجشِ استدلالات خویش در دفاع از موضع‌شان را به خوانندگان این گفتگو وا می‌گذارند. (لازم به تذکر است که هیچ تصرفی در پیام‌های این دو استاد داده نشده است و فقط مطالبی که به هیچ عنوان ارتباطی با مباحث علمی این دو استاد نداشته از این گفتگو حذف شده است، البته به رسم امانت در نزد ما موجود است و اگر اساتید اجازه دهند، آمادگی انتشار آن‌ها نیز وجود دارد).

سروش، مانند بسیاری از مدعیان روشنفکری گرفتار نوعی آلزایمر تاریخی است. این همه آزادی اندیشه و گفت‌وگو را در کشور ما نادیده می‌گیرد و در آمریکایی زندگی می‌کند که کسی جرئت نمی‌کند هلوکاست را نقد کند.