شعارسال: دیگر وقت آن فرارسیده است که تحقیقات اجتماعی و پژوهشهای فنی برای تحقق اهداف بازار و جامعه دست به دست هم دهند.
این بخش به پیشنهادهای گروه مشاوره FET در کمیسیون اروپا در مورد لزوم توجه به حمایت از پژوهش های فرارشته ای و میان رشته ای، یعنی گرد هم آوردن مهندسی، علوم طبیعی و علوم اجتماعی و انسانی در کنار یکدیگر و بدون هیچ برتری، اختصاص دارد.
در زمانهای دور، هر نوع تغییر اساسی در جامعهی انسانی در وهلهی اول به واسطهی یکی از این عوامل صورت میگرفت- از چوب، سنگ، برنز و آهن گرفته تا بخار، برق، اتوماسیون کارخانه و اینترنت. اما امروزه تحولاتی که توسط علم و فناوری ممکن میشود نه تنها اقتصاد، فرهنگ و جامعهی ما بلکه زیست و اخلاق را نیز از نو ترسیم میکنند.
FETAG گروه مشاوره فناوری های آینده و نوظهور[۱] است که به منظور تأمین مشاورههای منسجم و اثرگذار در جریان اجرای برنامهی افق ۲۰۲۰ فعالیت میکند. این برنامه، به عنوان بزرگترین برنامهی اختصاص یافته به فناوریهای پیشگام، درصدد است تا از ضرورت توجه به فناوریهای بر پایهی رباتیک، موبایل و اینترنت فراتر رود و مسیر تحقیقات اروپایی را به مؤلفههای پژوهشی در علوم اجتماعی و انسانی، که میتوانند در توسعهی فناوریهای جدید سهم بسزایی داشته باشند، تغییر دهد. یکی از ارکان برنامهی افق ۲۰۲۰ توجه به چالشهای اجتماعی است که تأکید منحصربهفرد این برنامهی افق ۲۰۲۰ را بر مسائل اجتماعی نشان میدهد. در اینجا به قدرتهای بالقوهی علوم اجتماعی و انسانی در تحقق رسالت این برنامه یعنی تأمین ویژگی رقابتی بودن اروپا در سطح جهان اشاره میشود:
اقتصاد اشتراکی و توزیع ارزش
تقسیم کار در جهان امروز شکل جدیدی به خود گرفته است. پلتفرمهایی مانند AirBnB و Uber با اینکه یک نوع اقتصاد مبتنی بر همکاری به حساب میآیند اما بیشتر به مالک و مسئول اجرای آن سود میرسانند و اپراتورها یعنی رانندگان و کسانی که خانهی خود را به اشتراک میگذارند هم درآمد پایینی دارند و هم در رده ی پایین سازمانی از امنیت شغلی کمی برخوردار هستند. برخی از پژوهشهایی که زیر نظر و اعتبار افق ۲۰۲۰ انجام میشود میخواهد شیوههای جدید توزیع ارزش در این نوع اقتصاد را پیشنهاد دهد که میزان مساوات در آن به طور بالقوه بیشتر باشد. در این مرحله است که تعدیل چنین ایدههایی نیازمند همکاری نزدیک میان دانشمندان علوم اجتماعی و توسعه دهندگان نرم افزار است.
توسعهی انرژی همگانی
منظور از این انرژیها نسل انرژی محلی و توزیعی و مکملهای انرژی است که از منابع تجدید پذیر مانند باد، فوتوولتاییک (تولید برق از انرژی خورشیدی) و بیومس یا زیستتوده تأمین میشود. پژوهشهای اخیر نشان میدهد که آنچه بر سر راه طرحهای انرژی همگانی مانع ایجاد میکند از نوع اجتماعی و اقتصادی است یعنی نیاز به یافتن روشهایی برای تأمین منابع مالی داوطلبان و توسعهی طرحهای بدیع و پایدار در کسب و کار. اما اینها نیازمند توسعهی فناوریهای مناسبی است که در مقیاس محلی مقرونبهصرفه باشند و بتوانند با استفاده از نیروی کار محلی حفظ و بقا یابند. در این مرحله است که همکاری پژوهشهای اجتماعی و اقتصادی با توسعهی فنی تجهیزات مولد انرژی ضرورت مییابد.
نقد کردارهای اجتماعی
از یک سو نیاز به انرژی بهویژه برق انکار ناپذیر است و از سوی دیگر مولدهای انرژی باید ظرفیت تأمین حداکثر تقاضا را داشته باشند. چه بسا تنها یک تغییر کوچک در زمانبندی تقاضای اوج برق بتواند مزایای اقتصادی و زیست محیطی تأثیرگذاری به همراه داشته باشد. شاید یک فناوری پیشنهادی نصب مترهای هوشمند و استفاده از قیمتگذاری متفاوت است؛ اقدامی که هم اکنون نیز درحال اجرا است. اما چه بسا آن چه مورد نیاز است نه فناوری جدید بلکه کردارهای اجتماعی جدید است. فهم رفتار در بافت اجتماعی آن رویکرد نوظهوری است که در نقطهی مقابل ایدههای رایج در مورد تغییر رفتار تک تک افراد قرار دارد.
ترسیم روندهای ارزشی آینده
اینکه اروپاییها در مورد مسائل مختلف از جمله اتانازی، مهاجرت، گیاهخواری و مانند اینها چه فکر میکنند و در مورد این ارزشها در آیندهی نزدیک چه فکر خواهند کرد بر انواع کردارها و فناوریهایی که باید رشد و توسعه یابد اثر بسزایی میگذارد. یکی از جنبههای مهم علوم اجتماعی و مطالعات این حوزه شیوهی تکامل و تحول هنجارهای اجتماعی و اخلاقی است که باید همراه با توسعهی هر فناوری و با توجه به اثر اجتماعی آن پیش رود. در این مورد، بررسی روندها در ارزشهای کنونی جامعهی ایرانی نیز قابل تأمل است.
طرح مزیت رقابتی برای سازمانهای اروپایی
اگر خواهان طراحی سازمانهای جدید و کارآمدتر و به هم مرتبط هستیم (در زمینههای علمی، احزاب سیاسی، نظام رأی دهی و شرکتها) باید کارشناسان فناوریهای جدید و صاحبنظران طراحی نهادها بازاندیشی مشترکی انجام دهند. مثال این امر، باز اندیشی در نظامهای اشتراکی رأی دهی از طریق فناوریهای جدید است که مستلزم آن است که علوم اجتماعی و پژوهشهای فناوری ارتباطات و اطلاعات تلاش مشترکی در این زمینه انجام دهند. یا همچنین میتوان به تلاش اروپا برای توسعهی نسل جدید اینترنت اشاره کرد که در آن موضوعات اعتماد، ارزش و مشارکت در درجهی اول اهمیت قرار دارند.
ادغام فنون هنر و علوم انسانی در پژوهش فناوری
هرچند در نگاه اول، ارتباط مستقیمی میان پژوهشهای فناورانه و حوزههای هنری و علوم انسانی به چشم نمیخورد اما برای تقویت خلاقیت در پروژهها لازم است رویکرد فراتری را برگزینیم. فنونی که در هنرها و علوم انسانی استفاده میشود مثل روایت ساختن، ایجاد سناریو، اجراهای هنری و غیره.
ارتقای کاربرد پذیری و جذابیت فناوریها
اغلب چنین تصور میشود که تنها سهم علوم اجتماعی و انسانی در پروژههای فناورانه و علمی، پاک کردن خرابکاریهایی است که طرح فناوری ایجاد کرده است. همچنین نقش این علوم را به مادهی خام بازاریابی برای ترویج نوآوریهای فنی تقلیل میدهند اما مثالهای بالا نشان میدهد که یکی از ضرورتهای گنجاندن علوم اجتماعی و انسانی در پژوهشهای فنی، بالا بردن توانایی استفاده از فناوریها و قدرت جذب آنها برای کاربر است.
چه بسا بتوان چنین استدلال کرد که این ایدهها در جامعهی اروپایی و برگرفته از مقتضیات بافتی کشورهای اروپایی ساخته و پرداخته شده است، و قابلیت تعمیم ندارد. با این وجود، کافی است به کلیت واحد تمام انسانها بیندیشیم و به این نکته دقت کنیم که نیازهای موجود انسان و نیز چالشهای پیش روی او در تمام نقاط کرهی زمین از شباهت بسیار بالایی برخوردار است. بنابراین بهرهگیری از ابتکارها و طرحهای قدرتهای اثرگذار مانند اتحادیه اروپا میتواند در شرایط کنونی ایران، که با انفکاک علوم فنی-مهندسی و علوم اجتماعی و انسانی دست و پنجه نرم میکند، سودمند باشد.
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت بردار، تاریخ انتشار: 21خرداد1397، کدخبر: -: www.bordar-ensani.ir