در مورد غاراسپهبد خورشید روایتی تاریخی وجود دارد که می‌گوید، اسپهبد خورشید آخرین پادشاه خاندان دوره گیل‌گاوباره بود. جد گیل‌گاوباره‌ها، گیل گیلانشاه بود که حدود اوایل ورود اسلام، از گیلان با دو گاو محلی به سمت مازندران حرکت می‌کند و حاکم مازندران و به خاندان گیل‌گاوباره معروف می‌شوند. از این خاندان 5 نفر پادشاه می‌شوند که آخرین آن‌ها اسپهبدخورشیده بوده. زمانی‌که سندباد به خونخواهی ابومسلم قیام می‌کند، در شهرری با سپاه مهدی، فرزند منصور خلیفه عباسی شکست می‌خورد، از این‌رو برای اسپهبدخورشید نامه می‌نویسد که او دروازه شهر را برای سندباد بازکند ( سوادکوه و مازندران). اسپبهد توس، پسرعم خودش را به استقبال سندباد می‌فرستد. توس به رسم مهمان‌نوازی و احترام از اسب پیاده می‌شود و سندباد به دلیل خستگی یا هر چیز دیگری از اسب پیاده نمی‌شود و جواب نمی‌دهد؛ در نتیجه توس بین راه سر سندباد را می‌برد و برای اسپهبد می‌برد که با ناراحتی پادشاه مواجه می‌شود. از طرف دیگر خزائن خلیفه ابومسلم در اختیار سندباد بوده، خلیفه منصور به طمع خزائن برای اسپبهد نامه‌ای می‌نویسد و درخواست ارسال دفینه‌ها را می‌کند. اسپبهد مقاومت کرده و به جا خزائن 40 کنیز مازندرانی با ماهی، فرش و تمامی تحفه‌های منطقه برای منصور می‌فرستد، در نتیجه منصور متوجه نعمت و حاصلخیری خطه مازندران می‌شود.

در سال 142 شورشی به نام شورش عبدالجبار اتفاق می‌افتد که منصور برای دفع آن شورش سپاه می‌فرستد، در همین زمان برای اسپهبد نامه می‌نویسد که سپاهیان برای استراحت به شهر سوادکوه بیایند. پیک منصور موضوع اصلی را به اسپبهد می‌گوید و او هم تسلیم می‌شود، اما 500 نفر از خویشانش را به همراه 15 سال آذوقه به غار می‌فرستد. اسپبهد از سال 93 حدودا به مدت 40 سال حاکم سوداکوه بود. پس از ورود سپاه منصور به سوادکوه، اعراب دو سال‌وهفت ماه در دامنه غار اسپبهد خورشید اردو می‌زنند اما نتوانستند این غار را فتح کنند. به قول برخی، یکی از نگهبانان این غار خیانت می‌کند و راه ورود آب را به اعراب می‌گوید. آن‌ها راه ورودی آب را آلوده می‌کنند و 400 نفر از افراد غار می‌میرند. نام همسر اسپهبد نیکلا بوده و چهار دختر به نام‌های مهکلا، شهکلا، زری و پری داشته که به همراه تمامی دفینه‌ها و گنجینه‌ها اسیر اعراب می‌شوند. براساس افسانه‌ای، شب فتح این غار که شب چهاردهم ماه هم بوده، همسر اسپهبد بالا آتشکده می‌رود و صدا خورشید می‌زند. اسپهبد در گیلان از خواب بیدار می‌شود و می‎‌گوید بانو من را صدا زده و دژ سقوط کرده؛ در چالوس، پیکی که از غار فرار کرده بوده به اسپبهد اطلاع می‌دهد، اسپهبد هم با زهری که در انگشترش داشته ( زهر هلاهل) خودکشی می‌کند. در حقیقت با فتح این غار سپاه اعراب وارد مازندران می‌شوند.

دخترهای اسپهبد در بغداد به عقد فرزندان خلیفه درمی‌آیند، اما همسر اسپبهد به عقد خلیفه درنمی‌آید. خلیفه نیکلا را به منطقه‌ای در شام(کوه‌های مع‌الفارغین) که امروز کردنشین است، تبعید می‌کند. در نهایت نوادگان این بانو بعد از حدود سال 300 ( قبل از آل‌بویه) آهنگ ایران می‌کنند، به سرزمین خوزستان که می‌رسند، چون این خانواده در طبرستان( مازندران امروز) جایگاهی نداشتند، در ایذه خوزستان روستایی به نام روستا آل‌‌خورشید می‌سازند. امروز ساکنان این روستا بیشتر با نام خورشیدی معروف هستند

غار اسپهبد خورشید یا کرکیل دژ یا کیجاکچال بر سر راه تهران به سوادکوه در ناحیه دوآب در نوزده کیلومتری شهر پل سفید در شهرستان سوادکوه استان مازندران و در مسیر قلعه کنگلو قرار دارد.

این غار بزرگترین طاق دنیا بشمار می‌رود و جز 4 طاق برتر جهان محسوب می‌شود. داخل این غار معماری از دوره اشکانی وجود دارد، اما هنوز برای تعیین دوره دقیق آن کاوش باستان‌شناسی انجام نشده است.

در مورد غاراسپهبد خورشید روایتی تاریخی وجود دارد که می‌گوید، اسپهبد خورشید آخرین پادشاه خاندان دوره گیل‌گاوباره بود. جد گیل‌گاوباره‌ها، گیل گیلانشاه بود که حدود اوایل ورود اسلام، از گیلان با دو گاو محلی به سمت مازندران حرکت می‌کند و حاکم مازندران و به خاندان گیل‌گاوباره معروف می‌شوند.

خزائن خلیفه ابومسلم در اختیار سندباد بوده، خلیفه منصور به طمع خزائن برای اسپبهد نامه‌ای می‌نویسد و درخواست ارسال دفینه‌ها را می‌کند. اسپبهد مقاومت کرده و به جا خزائن 40 کنیز مازندرانی با ماهی، فرش و تمامی تحفه‌های منطقه برای منصور می‌فرستد، در نتیجه منصور متوجه نعمت و حاصلخیری خطه مازندران می‌شود.

نام همسر اسپهبد نیکلا بوده و چهار دختر به نام‌های مهکلا، شهکلا، زری و پری داشته که به همراه تمامی دفینه‌ها و گنجینه‌ها اسیر اعراب می‌شوند.

دخترهای اسپهبد در بغداد به عقد فرزندان خلیفه درمی‌آیند، اما همسر اسپبهد به عقد خلیفه درنمی‌آید. خلیفه نیکلا را به منطقه‌ای در شام(کوه‌های مع‌الفارغین) که امروز کردنشین است، تبعید می‌کند. در نهایت نوادگان این بانو بعد از حدود سال 300 ( قبل از آل‌بویه) آهنگ ایران می‌کنند، به سرزمین خوزستان که می‌رسند، چون این خانواده در طبرستان( مازندران امروز) جایگاهی نداشتند، در ایذه خوزستان روستایی به نام روستا آل‌‌خورشید می‌سازند. امروز ساکنان این روستا بیشتر با نام خورشیدی معروف هستند.

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری اسکان نیوز ،تاریخ انتشار: 11 تیر1398،کدخبر:20937 ،www.eskannews.com