شعار سال: سیستم پدافند دفاعی کشورمان در شرایطی به پوشش وسیع جغرافیایی با عنوان «پدافند گنبدی» دست یافته که برخی شبهات در خصوص تشابه این سامانه فراگیر با گنبد آهنین رژیم صهیونیستی مطرح شده است.

در روزهای گذشته، واژه‌ جدیدی با عنوان «پدافند گنبدی» به ادبیات نظامی و حوزه پدافندی راه یافته است. شاید کسانی‌ که با این مفهوم آشنا نباشند، وقتی برای اولین بار نام این نوع پدافند را می‌شوند کمی تعجب کنند و این سؤال را از خود بپرسند که آیا این نوع پدافند همان «گنبد آهنین» ارتش رژیم اشغالگر قدس نیست که ما با تغییر نام، آن را در سیستم دفاعی کشورمان به‌کار گرفته‌ایم؟

در پاسخ به این پرسش باید چنین گفت که میان «پدافند گنبدی» با «گنبد آهنین» تفاوت‌های محسوسی وجود دارد. گنبد آهنین ارتش رژیم صهیونیستی فقط برای مقابله با تهدیدات و حملات موشکی و سخت کاربرد دارد؛ یعنی در مقابله با تهدیدات غیرعامل عاجز است و کاری از آن بر نمی‌آید، اما پدافند گنبدی دو نوع عامل و غیرعامل را شامل می‌شود.

این‌که سبک و نوع تهدیدات نظامی نسبت به گذشته تغییر کرده، غیرقابل کتمان است؛ زیرا امروز جاسوسی، حملات سایبری و جنگ‌های الکترونیکی بخش لاینفک توان نظامی کشورها محسوب می‌شود و حتی پیش از طراحی برای حملات عامل مانند حملات موشکی، پهپادی و هوایی، تهدیدات غیرعامل مانند حملات سایبری و جنگال به‌کار گرفته می‌شود.

البته پیش از ورود به معرفی تجهیزات و بخش‌های مختلف پدافند گنبدی باید به این نکته اشاره کرد که هر کشوری برای سامانه‌های پدافندی خود مدلی را ترسیم کرده و بر اساس دکترین دفاعی آن را به‌کار می‌گیرد؛ بنابراین این طبیعی است که جمهوری اسلامی ایران بر اساس دکترین دفاعی و با در نظر گرفتن نوع تهدیدات، «پدافند گنبدی» را ترسیم کند.

به گفته امیر سرتیپ قاسم فراوان، استاد دانشگاه پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ «پدافند گنبدی نوعی فضای ترسیمی و ذهنی است که در میان کشورها مرسوم شده است که با ترسیم چنین گنبدی به‌دنبال تأمین امنیت جوی هستند».

تفاوت «پدافند گنبدی» با سیستم پدافندی سایر کشورها

اما وجه تمایز «پدافند گنبدی» با سیستم‌ پدافندی سایر کشورها در چیست؟ در وهله اول باید گفت که مهم‌ترین قسمت این تفاوت فراگیر بودن آن است؛ یعنی این‌که در ساختار پدافند گنبدی، تهدیدات عامل و غیرعامل تعریف شده و تجهیزات و ابزارهای متناسب برای مقابله با این تهدیدات استفاده می‌شود.

وقتی از تهدیدات عامل و غیرعامل نام برده می‌شود، باید پدافند عامل و پدافند غیرعامل هم‌زمان، یکپارچه و هماهنگ با هم عمل کنند که پدافند گنبدی، هماهنگی و یکپارچگی را میان این دو به‌وجود آورده است.

    پدافند گنبدی دو بخش پدافند عامل و پدافند غیرعامل را شامل می‌شود و تفاوت پدافند گنبدی با ساختارهای پدافندی سایر کشورها، غیرعامل بودن است.

همان‌طورکه پیش از این گفته شد، پدافند گنبدی دو بخش پدافند عامل و پدافند غیرعامل را شامل می‌شود و تفاوت پدافند گنبدی با ساختارهای پدافندی سایر کشورها، در غیرعامل بودن است.

امیر سرتیپ فراوان درباره جنبه غیرعامل بودن «پدافند گنبدی» به خبرنگار آنا می‌گوید: «نبرد سایبری جزئی از پدافند غیرعامل به‌شمار می‌رود و خود پدافند غیرعامل هم زیرمجموعه پدافند گنبدی محسوب می‌شود».

پدافند گنبدی مانند ظرفی برعکس بر روی آسمان کشورمان

همان‌طورکه از نام «پدافند گنبدی» پیداست، هم‌چون گنبدی وسعت وسیعی از حوزه جغرافیایی را پوشش می‌دهد. به گفته امیر فراوان «پدافند گنبدی از ارتفاع صفر شروع می‌شود و تا فضا را پوشش می‌دهد که در ادبیات نظامی جمع بر مرکز محسوب می‌شود؛ یعنی هرچقدر به سمت فراتر از سطح زمین یا آسمان پیش می‌رویم نسبت سطح در مقایسه با ارتفاع مقیاس کوچکتری پیدا می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان به‌صورت یک استوانه از ارتفاع، سطح را رصد کرد، پس باید جمع بر مرکز انجام شود تا هرچقدر ارتفاعِِ شی حمله‌ور بالاتر رود در یک نقطه پیک آسمان ایران رصد می‌شود، که این را در فضای ذهنی به یک گنبد تشبیه شده است».

    در پدافند گنبدی مقابله از ارتفاع کم شروع و تا بالاترین ارتفاع ادامه دارد و اساس این نوع پدافند، «زمین‌پایه» است.

بر اساس تعریف استاد دانشگاه پدافند هوایی ارتش باید پدافند گنبدی را به یک ظرف بسیار بزرگ و برعکسی تشبیه کرد که بر روی آسمان کشورمان قرار گرفته و تمام عوامل تهدیدزا را پوشش می‌دهد.

به گفته امیر فراوان؛ در پدافند گنبدی مقابله از ارتفاع کم شروع و تا بالاترین ارتفاع ادامه دارد و اساس این نوع پدافند، «زمین‌پایه» است.

اخلال‌گرها؛ بازیگران اصلی در پدافند گنبدی

در پدافند گنبدی علاوه‌بر موشک؛ می‌توان برای جمع‌آوری اطلاعات اپتیکی، تصویری و مقابله از انواع «کوادکوپترها»، «کوادروترها»، «هلی‌شات‌ها» و «مولتی‌روتورها» استفاده کرد. هم‌چنین در این سیستم می‌توان در راستای پدافند غیرعامل انواع اخلال‌گرها، ابزارهای جاسوسی و سامانه‌های جنگال را به‌کار گرفت.

در حوزه اخلال‌گرها کشورمان پیشرفت‌های قابل توجهی را به‌دست آورده و امروز با استفاده از سلاح‌های ایجادکننده تشعشع و یا اخلال‌گرهای الکترونیکی توان مقابله با پهپادها و یا مولتی‌روتورهای جاسوسی دشمن را که به عکس‌برداری و تصویربرداری از مراکز مهم و حساس می‌پردازد را دارند.

جدیدترین دستاوردهایی که در حوزه اخلال‌گرهای الکترونیکی و الکترومغناطیسی داشته‌ایم، اخلال‌گرهای جزء پروژه شاهد با نام سامانه اخلال‌گر «شاهین» و اخلال‌گر «گنبدی و جهتی شاهد» هستند.

اخلال‌گر «شاهین» نمونه‌ای از سلاح‌های مقابله با تهدیدات سایبری است که در سه نمونه کوله‌ای، استقراری و دستی با بردهای دو تا ۱۰ کیلومتر و قابلیت اخلال بر روی امواج ماهواره‌ای به تولید انبوه رسیده است.

این اخلال‌گر ظاهری مانند سلاح انفرادی البته با ابعادی بزرگتر داشته و به‌دلیل بُرد بالا، بر روی آن دوربین هدف‌گیری تعبیه شده است.

هم‌چنین دیگر عضو خانواده اخلال‌گرهای ارتباطی «شاهین» اخلال‌گر محمول بر پهپاد است که قابلیت اخلال در ارتباط پهپادها، مولتی روتورهای جاسوسی و بمب‌افکن در محدوده فرکانسی ۲۰ تا ۵۲۰ مگاهرتز را دارد.

اخلالگر «گنبدی و جهتی شاهد» عضو دیگر خانواده پروژه شاهد است که به‌منظور مقابله با مولتی‌روتورها و پهپادهای جاسوسی و مهاجم توسط نیروی زمینی ارتش توسعه یافته است، این سامانه قابلیت نصب بر روی خودرو و استقرار ثابت و هم‌چنین کشف اهداف به‌صورت تصویری را دارد.

هم‌چنین این سامانه می‌تواند با ارسال فرکانس‌هایی با طول موج بالا، گنبدی را برای محافظت از یک منطقه در برابر ورود ریزپرنده‌ها و پهپادها در باندهای فرکانسی مختلف ایجاد کند.

سامانه اخلال‌گر جهتی و گنبدی شاهد از دو خودرو تشکیل شده که یک خودرو مجهز به سامانه‌های کشف و الکترواپتیکی برای کشف اهداف پرنده و خودروی دیگر برای ارسال امواج اخلال‌گر به‌منظور جلوگیری از ورود ریزپرنده‌ها به محدوده حفاظتی است.

رادارها؛ چشمان همیشه بیدار پدافند گنبدی

در حوزه کشف و جنگال، قدرت و قابلیت سامانه‌های راداری معنا می‌یابد. در این حوزه رادارهایی توسط صنایع کشورمان طراحی و ساخته شده است که می‌تواند در کمتر زمان ممکن تهدید را کشف کند و با ارسال مختصات جغرافیایی و اطلاعات مهم به مرکز فرماندهی، هدف کشف‌شده منهدم شود.

البته بیان این نکته ضروری است که خود سامانه راداری باید قابلیت پنهان ماندن از سیستم شناسایی پهپاد و یا هر مولتی‌روتور را داشته باشد. جدیدترین سامانه راداری که توسط متخصصان کشورمان طراحی و ساخته شده است، «معین ۴۰» و «ناصر ۴۰» است.

سامانه راداری «معین ۴۰» در اصل یک سامانه کمک ناوبری است که قابلیت نفوذ اطلاعاتی در هواپیماها را دارد. «معین ۴۰» قابلیت بالایی در تعیین موقعیت جغرافیایی اهداف، امکان ارتفاع‌سنجی و زاویه‌سنجی دقیق و تبادل هدف و تبادل اطلاعات با سایر رادار‌های کشوری را داراست.

این سامانه راداری با بُرد بیش از ۴۰۰ کیلومتر همه اطلاعات هواپیمای در حال پرواز را نه از خلبان بلکه از خود سیستم هواپیما سؤال می‌کند و استعلام می‌گیرد.

اما رادار «ناصر ۴۰» یک کشف‌کننده اهداف در محیط شهری است. این رادار از نوع «پسیو» بوده و قابلیت کشف و اهداف ریزپرنده و موشک‌های کروز را در محیط‌های شهری و پیرامون آن‌ها دارد.

ناصر۴۰ در واقع به رادار غیرفعال و پنهان نیز مشهور است به عبارت دیگر، هیچ یک از هواپیما‌ها و سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات دشمن، قادر به کشف این رادار نیستند.

پهپاد؛ پرنده‌ پشتیبان و دو منظوره در پدافند گنبدی

پهپادها در پدافند گنبدی دو وجه عامل و غیرعامل را پشتیبانی می‌کند؛ لذا دارای جایگاه ویژه‌ای است؛ زیرا هم برای شناسایی و هم برای مقابله کارایی دارد.

یکی از آخرین پهپادهایی که متخصصان کشورمان موفق به طراحی و ساخت آن شده‌اند و توانایی شناسایی اهداف و نقطه‌زنی را دارد، پهپاد «کیان» نام دارد. پهپاد کیان دارای کلاس پرنده‌های بدون سرنشین برای تبدیل شدن به یک سلاح بسیار کارآمد در مأموریت‌های تهاجمی خصوصاً در بحث ضد رادار است.

این پهپاد قابلیت نصب سیستم‌های اپتیکی را بر روی دماغه خود دارد تا کاربرد هدف‌گیری داشته باشد. هم‌چنین در پهپاد کیان امکان نصب نوعی از سیستم‌های دریافت‌کننده امواج راداری متخاصم نیز وجود دارد که می‌تواند آن را به یک گزینه مناسب ضدرادار تبدیل کند.

مهم‌ترین نکته درباره این پهپاد این است که به‌دلیل طراحی تقریباً ساده سازه آن، می‌توان در تعداد بالایی آن را ساخت و در حملات موجی به سمت اهداف خاص استفاده کرد.

در گذشته فقط توسط رادارهای بیسیک و استقراری به‌طور ۳۶۰ درجه از فضای کشورمان مراقبت می‌کردیم و برای مقابله با تهدیدات از هواپیما و موشک‌های زمین به هوا استفاده می‌شد، اما امروز با تشکیل پدافند گنبدی چرخه پدافندی کشورمان توسط پدافند غیرعامل مانند دفاع سایبری و الکترومغناطیسی و پدافند عامل مانند موشک‌ها، هواپیماها و پهپادها تکمیل شده و ضروری است در زمان و مقاطع مختلف تکمیل‌تر هم شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا)، تاریخ انتشار: 17 مهر 1398، کدخبر: 429508 ، www.ana.ir