شعار سال:وقتی صحبت از خشونت می شود معمولا کودک آزاری و همسر آزاری به ذهن متبادر می شود. این در حالی است که سالمند آزاری به دلیل روند حرکت جمعیت، رتبه سوم خشونت های خانگی را به خود اختصاص داده و مستلزم تدابیر حقوقی و قانونی لازم در این زمینه است.

 با توسعه شرایط اقتصادی و اجتماعی، بهبود شرایط بهداشتی، کاهش مرگ و میر به خصوص مرگ و میز نوزادان ترکیب سنی جمعیت کشورها تغییر یافته و تعداد بسیاری از جمعیت کشورها چه توسعه یافته و چه در حال توسعه به سمت سالمندی سوق یافته است. بطوریکه ایرج حریرچی معاون کل وزارت بهداشت به مناسبت هفته سالمند با اشاره به آمار جمعیت سالمند در ایران اظهار کرد: بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ از جمعیت ۷۹ میلیونی کشور هفت میلیون و ۴۱۴ هزار و ۹۱ نفر  نفر یعنی ٩.٢٨ درصد سالمند هستند. پیش بینی می‌شود که درصد سالمندان ایران تا سال ۲۰۲۵ میلادی یعنی ۷ سال دیگر به ۱۰ و تا ۲۰۵۰ یعنی ۳۲ سال دیگر به بیش از ۳۰ درصد برسد. بر اساس این پیش بینی در سال ۲۰۵۰ درصد جمعیت سالمند در ایران از میانگین جهان و آسیا بیشتر و از هر سه نفر، یک نفر سالمند خواهد بود.

بنابراین با توجه به کاهش باروری و افزایش امید به زندگی می توان انتظار داشت روند حرکتی جمعیت به سمت سالمندی پیش برود و این امر به معنای آن است که در صورت فراهم نبودن زیر ساخت ها و شرایط لازم، در حوزه سالمندی با مسائل و مشکلات بسیاری مواجه شویم که یکی از آنها سالمند آزاری است.

در این باره رضا جعفری مدیر اورژانس اجتماعی کشور گفت: سالمند آزاری یکی از مهمترین مقوله ها در حوزه آسیب های اجتماعی و همچنین اورژانس اجتماعی است. در حقیقت سالمند آزاری پس از کودک آزاری و همسر آزاری رتبه سوم خشونت های خانگی را به خود اختصاص داده است. وی ادامه داد هر چند تعداد موارد سالمند آزاری در جامعه ما زیاد نیست و تنها ۲ درصد از کل خشونت های خانگی را به خود اختصاص داده، اما موضوع مهمی است که پرداختن به آن از اولویت های جامعه است. چه بسا رواج این امر می تواند به صورت غیر مستقیم میزان مرگ و میر را گسترش دهد.

در خصوص سالمند آزاری تعاریف مختلفی ارائه شده است که در یک تعریف کلی می توان گفت سالمند آزاری انجام یا عدم انجام یک رفتار منفرد یا تکرار شده است که باعث اذیت یا آسیب رسیدن و صدمه به یک فرد می شود و از جانب فردی اعمال می شود که از طرف او مورد اطمینان است.

همچنین آن در گونه های مختلف رفتاری از قبیل آزار عاطفی، جسمانی و مالی قرار می گیرد. بطوریکه نسیبه زنجری عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در خصوص میزان شیوع گونه های مختلف سالمند آزاری در جلسه ای گفت: شیوع سالمند آزاری در کشور ۵۶ درصد اعلام شده است که ۳۱ درصد مربوط به آزار عاطفی است که نسبت به سایر آزارها رقم بالاتری داشت  و ۱۳ درصد هم آزار جسمانی بوده است.

اما چرایی و دلایل خشونت بر سالمندان نیز اهمیت دارد. گاه این امر از عوامل اقتصادی نشات می گیرد و گاه از ساختارها و زمینه های اجتماعی و فرهنگی. مساله اقتصادی تاثیر گذار بر سالمند آزاری را می توان از دو جنبه مورد بحث قرار داد: از نظر رفاه اقتصادی و یا فقر اقتصادی.

 از نظر رفاه اقتصادی از یک سو سالمندانی داریم که از وضعیت اقتصادی و معیشتی مناسبی برخوردار هستند و فرزندان به دلیل تصاحب این ثروت از سالخوردگی والدین شان سو استفاده کرده و حساب های بانکی آنها را تحت کنترل خود در می آورند و به محض غفلت آنها،  اقدام به مصادره اموال آنها می کنند که این امر نوعی خشونت مالی هم گفته می شود.

از سوی دیگر، بازنشستگی معمولا درآمد افراد سالمند را حدودا تا ۵۰ درصد کاهش می دهد. کاهش درآمد نا امنی اقتصادی را موجب می شود و نا امنی اقتصادی با از دست دادن ارزش های شخصی ارتباط دارد. این امر خود بر سازگاری افراد تاثیر منفی می گذارد. اگر افراد به طور نسبی دارای امنیت اقتصادی باشند بهتر می توانند به فعالیت ها و سرگرمی های متناسب و مطلوب بپردازند و با خانواده و محیط پیرامون خود ارتباط و تعامل مثبت و بهتری برقرار سازند اما شرایط اقتصادی نامطلوب نه تنها آنها را در تامین تجهیزات و خدمات مراقبتی و حمایتی دچار مشکل می کند بلکه حتی در نوع رفتارهای اطرافیانشان با آنها نیز تاثیر می گذارد. چه بسا امروزه به دلیل شرایط اقتصادی و مسائل اقتصادی، شاهد سالمندان کار و یا سالمندان رها شده در خیابان ها نیز هستیم.

همچنین فقر اقتصادی و مشکلات اقتصادی از یک سو و بالارفتن تحصیلات زنان از سوی دیگر سبب شده بیش از پیش آنها در عرصه عمومی ظاهر شوند. این نکته به این معنا است که اگر در گذشته عمدتا زنان بار نگهداری از سالمندان را به دوش می کشیدند امروزه بنا به این مسائل (مشکلات اقتصادی و یا تحصیلات) مسوولیت نگهداری از سالمندان را یا نپذیرند و آنها را به خانه های سالمندان بفرستند و یا با انها رفتارهای خشونت آمیز داشته باشند.

شیوا پروایی، پژوهشگر مسائل اجتماعی و جامعه شناس سالمندی در این زمینه گفت: از یک سو ما بیمه های مراقبتی در کشور نداریم و از سوی دیگر بیمه های بازنشستگی، خدمات مراقبتی و آسایشگاهی را تحت پوشش قرار نمی دهد. این در حالی است که بسیاری از وسایل و تجهیزات سالمندان مانند تشک، سمعک و تجهیزات درمانی و پزشکی بسیار گران است. حال آنکه در کشور ما این تجهیزات محدود بوده و سهم دولت در پرداخت هزینه های اینگونه تجهیزات بسیار کم و یا حتی تقریبا می توان گفت صفر است.

وی افزود: بسیاری از سالمندان هم هستند که درآمد خاصی ندارند، بازنشستگی هم ندارند و جسم شان هم از کار افتاده و توان کار ندارند. از این رو تعدادی از آنها ناچارند در وضعیت بی خانمانی به سر ببرند و یا به فعالیت هایی مثل دست فروشی و گدایی روی آورند. سالمندان کار نیز پدیده امروزی است که رو به گسترش هم هست اما متاسفانه صدای سالمندان کار هم در جامعه ایران شنیده نمی شود درحالی که این مسئله بایستی در کنار بحث کودکان کار مورد مطالعه و بررسی و حمایت قرار بگیرد.

یکی دیگر از دلایل رفتارهای خشونت آمیز با سالمندان را می توان در ابعاد روان شناختی جست و جو کرد. فرزندانی که در دوره کودکی و نوجوانی از والدین شان آزار دیده اند و نیازهایشان برآورده نشده است نوعی کینه و حس انتقادم دارند که آن را به نحوی در بزرگسالی در نوع رفتارهای شان با والدینشان نشان می دهند.

در این زمینه مهرداد فلاطونی در گفت و گویی گفت: نوجوانانی که در دوران نوجوانی خود از طرف والدین شان مورد نکوهش قرار گرفته اند یا ممکن است در امر نگهداری والدین شان بیش از اندازه عمل کنند و یا آنها را مرد آزار و اذیت قرار دهند.

از سوی دیگر عدم وجود قوانین و سیاست گذاری های مشخص در این زمینه نیز خود مزید بر علت شده است. این امر از آنجایی ناشی می شود که در حقوق ایران قانون خاصی که به خشونت علیه سالمندان بپردازد، وجود ندارد. برخی از انواع سالمند آزاری در قالب مقررات کلی جرم انگاری شده است. به عنوان مثال ضرب و جرح سالمند و یا توهین به وی در قالب مواد قانون مجازات اسلامی جرم بوده و فرقی بین سالمند و غیر سالمند وجود ندارد. فقط در مواردی وضعیت جسمی سالمند در جنایات مورد توجه قرار گرفته است (بند پ ماده ۹۲ قانون مجازات اسلامی). همچنین تدابیر پیش گیرانه و حمایت از قربانیان سالمند خشونت خانگی در قوانین ایران وجود ندارد. گرچه برخی تلاش های قانونی در این زمینه شده اما این تلاش ها تا کنون عملی نشده است. به عنوان مثال در قانون برنامه سوم توسعه به رسیدگی به وضعیت سالمندان تاکید شده است. در این راستا ماده ۲۲ آیین نامه اجرایی جز (۵) بند (الف) ماده (۲۹۱) این قانون اشاره کرده است که به منظور پیشگیری از اعمال خشونت علیعه افراد سالمند در خانواده و جامعه ضروری است دستگاه های زیربط ضمن پیشنهاد و جلب حمایت های قانونی اقدامات لازم را انجام دهند. با این وجود این امر مسکوت مانده و هم اکنن نیز به دلیل پایان یافتن مدت اعتبار قانون برنامه سوم دیگر جایگاهی در حقوق ندارد.

از سوی دیگر می توان به تغییر سبک های زندگی و تفاوت های نسلی بین والدین و فرزندان اشاره کرد. با توجه به اینکه خانواده های گسترده گذشته به خانواده های هسته ای امروزی تبدیل شده اند و از تعداد  خانوارها کاسته شده است و از طرفی همراه با تغییر سبک های زندگی، ارزش ها و نگرش های افراد نیز تغییر کرده است لذا این امر سبب شده است فرزندان، وجود والدین را در کنار خود نپذیرند و نه تنها وجود آنها برایشان اهمیت نداشته باشد بلکه احترام و توجهی به نظرات و تصمیمات آنها هم نداشته باشند که این موارد همه از مصادیق آزار عاطفی به سالمندان محسوب می شود.

در این زمینه رضا جعفری، مدیر اورژانس اجتماعی کشور اظهار کرده بود: یکی از مسائلی که در حوزه سالمندی به ویژه با توجه به گسترش فضای مجازی در عصر انقلاب ارتباطات و اطلاعات مطرح است موضوع شکاف نسلی است که می تواند با واسطه یا بی واسطه منجر به بروز پدیده سالمند آزاری به مفهوم عام آن شود. این در حالی است که حفظ و انتقال ارزش ها و هنجارها و میراث اجتماعی جامعه مدیون سالمندان و کهنسالان برخوردار از سلامت در ابعاد گوناکون است.

 خلاصه آنکه در جامعه امروز همه دچار مشکلات مختلفی هستیم و گرچه نمی توانیم انتظار داشته باشیم همه افراد با یکدیگر مهربان باشند اما همه موظف هستیم به سالمندان احترام بگذاریم.

 

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا،تاریخ انتشار:19مهر1398،کد خبر:83508671،www.irna.ir