در لایه های اولیه این محوطه تاریخی که ۱۹ تیر ۱۳۴۸ به ‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده، تاکنون آثار بسیار گران‌بهایی از دوران پیش از ورود آریایی ها و ایلام باستان به فلات ایران کشف شده است، اما به گفته باستان شناسان لایه‌های زیرین این تپه، رازهای بسیاری متعلق به دوران ناشناخته از تاریخ در دل خود دارد.

در ضلع غربی تپه چغاگاوانه و فاضله حدود ۴۰ متری آن میدانی به نام میدان امام خمینی (ره) وجود دارد که شهرداری اکنون به واسطه مجوزی که از مدیریت قبلی میراث فرهنگی گرفته بود، قصد ساخت یک پل روگذر به منظور کنترل ترافیک شهر را داشت. این پروژه براساس سیر مراحل قانونی به پیمانکار نیز واگذار و مراحل نخست خاک برداری‌ها را طی کرده بود که در همین مراحل نخست خاک برداری آثار تاریخی و بقایایی از استخوان انسان به دست آمد. با این حال مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه روز پنجشنبه از توافق استانداری کرمانشاه و وزارت میراث فرهنگی برای توقف موقت پروژه خبر داد . " امید قادری» در گفت وگو با رسانه با قدردانی از خبرنگاران برای رساندن صدای تپه تاریخی چغاگاوانه اظهارداشت: «هوشنگ بازوند» استاندار کرمانشاه براساس هماهنگی که با وزارت میراث فرهنگی انجام داد، صبح امروز دستور توقف موقت پروژه را صادر کرد. وی با تاکید بر اینکه با دستور استاندار کرمانشاه خطر از بیخ گوش چغاگاوانه گذشت، گفت: هفته آینده معاون وزیر میراث فرهنگی در استان کرمانشاه حضور پیدا می کند تا دلایل این وزارت خانه برای توقف پروژه را ارائه و صورت جلسه های لازم به منظور توقف قطعی پروژه تکمیل شود.

مدیرکل میراث فرهنگی در رابطه با مجوزهای مدیریت قبلی میراث فرهنگی به این پروژه عنوان کرد: در مجوزی که در زمان مدیریت قبلی صادر شد، ساخت پل روزگذر را منوط به انجام فعالیت های باستان شناشی و نبود آثار تاریخی کرد؛ اما تاکنون کار باستان شناسی در محل ساخت پل انجام نشده و پیدا شدن بقایای استخوان انسان در محل حفاری های شهرداری گواه وجود آثار باستانی در محل و دلیل جلوگیری از ساخت پل اسب. قادری با بیان اینکه محلی که اکنون کار احداث پل در آنجا انجام می شود یک محوطه تاریخی است و نباید هیچ حفاری در آنجا انجام شود، افزود: آثار تاریخی تپه چغاگاوس بی نظیر نه در منطقه غرب زاگرس بی نظیر است و یک ثروت ملی محسوب می شود.

نقشه هوایی از چغاگاونه

۱- محدوده قرمز رنگ محل ارگ قدیمی چغاگاوانه یا تپه چغاگاوانه را نشان می دهد.

۲- قسمت آبی رنگ محدوده میدان امام خمینی اسلام آبادغرب و محل ساخت روگذر است.

۳- قسمت سبز رنگ ساختمان های ساخته شده به فاصله چندمتری از تپه چغاگاوانه را نشان می دهد که بخش از آن را تراشیده اند.

محوطه ای تاریخی با ثبت ملی که تاریخی شناخته نشده است؟

براساس تقسیم بندی های شهری در اسلام آبادغرب محوطه ای که اکنون کار ساخت پل در آن در حال انجام است، جز محوطه تاریخی چغاگاوانه محسوب نمی شود و بخشی از عوارض شهری است.

سجاد علی بیگی باستان شناس کرمانشاهی در این رابطه گفت: در سال ۶۷ زمانی که عرصه محوطه تعیین شد، بخشی که امروز قرار است شهرداری در آن روگذر احداث کند بنا به وضعیت آن روز شهر به عنوان عرصه محوطه در نظر گرفته نشد. هر باستان شناس آگاهی می تواند این را تشخیص دهد که فاصله ۳۰ تا ۴۰ متری از محوطه باستانی وسیع و مرتفعی چون چغاگاوانه به طور قطع بخشی از عرصه یا حداقل حریم محوطه است، چرا که محوطه های باستانی یک عرصه ظاهری و یک عرصه حقیقی دارند که معمولاً به مرور عرصه‌های حقیقی در زیر رسوبات مدفون شده است.

بخش اعظمی از چغاگاوانه مدفون است : 

وی بابیان اینکه براساس مطالعات زمین شناسی مناطق اسلام آبادغرب، ماهیدشت و کرمانشاه در طول تاریخ رسوب گذاری زیادی داشتند، توضیح داد: این مسئله نشان می دهد بخش زیادی از محوطه باستانی چغاگاوانه در زیر رسوبات مدفون شده و آن چیزی که اکنون در ارتفاع ۲۵ متری زمین می بینیم تنها ارگ یک شهر قدیمی است و سایر بخش های شهر که پیرامون برجستگی اصلی چغاگاوانه قرار داشته، به مرور در زیر رسوبات طبیعی مدفون شده است. عکس تاریخی مهمی در دست است که سال ۱۳۱۵ توسط یک باستان شناس آمریکایی گرفته شده و زمانی را نشان می دهد که هنوز ساخت و سازهای امروزی اطراف محوطه باستانی چغاگاوانه را محصور نکرده بودند. در این عکس برجستگی های اطراف تپه کاملا مشهود است و نشان می دهد این بخش ها نیز جزو عرصه این محوطه باستانی هستند. همچنین بی توجهی نسبت به اهمیت این محوطه باستانی باعث شد تا شهرداری اسلام آبادغرب در حوالی سال ۷۹ تصمیم به تغییر کاربری تپه چغاگاوانه گرفته و آن را به پارک تبدیل کند. این مسئله آسیبی جدی برای محوطه بود و زمینه دست اندازی های بعدی به آن را فراهم کرد.

چغاگاوانه در مسیر باستانی ساسانی: 

مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه در بخش دیگری از گفت وگوی خود، با بیان اینکه چغاگاوانه در مسیر راه تاریخی ساسانی و راه ابریشم قرار دارد، گفت: ما به دنبال ثبت جهانی مسیر ساسانی هستیم از این رو احداث این پل کار ثبت جهانی این مسیر در یونسکو را متوقف خواهد کرد.

علی بیگی باستان شناس کرمانشاهی نیز اجرای این طرح را تعرض به عرصه چغاگاوانه دانست و گفت: تپه باستانی چغاگاوانه یکی از مهمترین محوطه های باستانی در امتداد راه خراسان بزرگ یا راه ابریشم در منطقه غرب ایران است که در مسیر عبور از اراضی پست بین النهرین و ورود به ارتفاعات قرار دارد. براساس مطالعات باستان شناسی در این محوطه آثاری از سکونت انسان از دوره نوسنگی و هشت هزار سال قبل از میلاد تا به امروز به دست آمده است، گفت: این محوطه تنها منطقه باستانی در غرب ایران است که ۱۰ هزار سال سکونت انسان را به صورت متوالی نشان می دهد.

آثار سوختگی سراسری در روی تپه باید ناشی از حملات آشوریان باشد که گویا شهر خالی از سکنه و مردم بوده در زمان حملات آشوریان احتمالاً از حمله آگاه بودند. اشیاء بدست آمده با اشیاء شوش شباهت فراوان دارد و ظروف سفالین با سفال‌های لرستان متعلق به قوم کاسی مقایسه می‌شود. در کل تمدن چغاگاوانه با در نظر گرفتن جوانب مختلف با تمدن عیلام گرایش بیشتری دارد که نمونه آن کشف چند مجسمه عیلامی (الهه کریشنا) دلیل بر این مدعاست.

نمونه لوح های گلی کشف شده در چغاگاوانه

آثار ارزشمند چغاگاوانه: 

در سال ۱۹۳۶ م، اریش فریدریش اشمیت طی بررسی غرب ایران موفق به تهیه عکس هوایی از این محوطه تاریخی شد. پس از آن در سال ۱۳۴۶ خورشیدی هیأتی از مرکز باستان‌شناسی ایران اقدام به گمانه زنی این تپه نمود. در نتیجه این گمانه زنی آثاری از دوره مس و سنگ تا عصر آهن شناسایی شد. در سال ۱۳۴۹ خورشیدی نیز هیأتی به سرپرستی محمود کردوانی اقدام به کاوش در این محوطه نمود. با انجام این کاوش‌ها، مجموعه بنایی از عصر آهن II (حدود ۹۰۰ – ۸۰۰ ق. م) شناسایی شد. این مجموعه چهار هزار ساله به تازگی توسط کامیار عبدی بازنگری و مطالعه شده و نتایج آن به همراه ترجمه الواح توسط گری بکمن، متخصص زبان‌های باستانی منتشر شده‌است. طبق اظهار باستانشناسان این مجموعه شامل ۵۶ لوح گلی نسبتاً سالم و ۲۸ قطعه شکسته‌است که به (خط میخی) نوشته شده و مربوط به دوره بابل قدیم (حدود ۳۸۰۰سال پیش) است. این مجموعه ارزشمند پس از ۳۰سال فراموشی، در جریان کاوش‌های جدید در منطقه چغاگاوانه در سال‌های ۷۶تا ۷۹مجدداً مورد بازنگری و مطالعه قرار گرفت.

قادری مدیرکل میراث فرهنگی میراث فرهنگ در رابطه با این لوح ها  بیان داشت که در سال ۱۳۴۹ در نخستین کاوش ها در چغاگاوانه ۵۶ لوح گلی سالم و ۲۸ لوح گلی شکسته‌ منقوش به خط میخی دوره بابل قدیم کشف شد که به گفته باستان شناسان بیش از سه هزار و ۸۰۰ سال قدمت دارند. لوح های گلی که در چغاگاوانه کشف شده بسیار قدیمی تر از دوره هخامنشی، منشور کوروش و لوح هایی هستند که به تازگی از آمریکا به ایران باز گشته اند، از این رو برای تاریخ ایران بسیار پر اهمیت هستند.

همچنین در این تپه آثار تاریخی بدست آمده است که با آثار کشف شده از شوش، شباهت‌های بسیاری دارد که می‌توان مجسمه‌ حیوانی شبیه به گرگ، مجسمه‌ سفالی، پیکان مفرغی، آویز طلا، مهر استوانه‌ای با متنی به خط میخی بابلی اشاره کرد. در مهر استوانه‌ای که متعلق به هزاره‌ دوم پیش از میلاد است، چهره‌ زنی با لباسی چین‌دار و بلند حک شده که مقابل یکی از خدایان ایستاده است و کلاهی مدور بر سر دارد. باستان شناسان متن نوشته شده بر روی لوح را چنین ترجمه کرده اند، «سامی توم دختر تالری خدمتگزار خدای اداد ". کشف مجسمه «الهه‌ی کریشنا» در منطقه چغاگاوانه باستان شناسان را به وجود آثاری از ایلام باستان در این محوطه نیز مصمم کرده است.

همچنین در یک حفاری تیغه ای مفرغی با خط میخی بابلی در قسمت شرقی تپه در طبقه اول به‌دست آمد که روی آن نوشته «کاخ دای» که کلمه دای آخر نام صاحب کاخ است‌. گویا قسمت غربی مرکز کارهای اداری و صنعتی و قسمت شرقی محل سکونت بوده است. ساکنان طبقه اول ۲ کوره سفالگری احداث کردند که در نوع خود قابل توجه است.

نمونه از ساخت و سازها در اطراف چغاگاوانه

ساخت و سازهای غیرقانونی:

بر اساس مشاهدات خبرنگار ایرنا، تقریبا ۸۰ درصد اطراف چغاگاوانه را منازل مسکونی، مغازه های تجاری و بانک ها احاطه کرده اند که با فاصله چند متری از آن قرار دارند و حتی برخی از ساختمان ها به منظور انجام عملیات ساخت و ساز بخشی از تپه را نیز تراشیده اند.  آنطور که در اساسنامه سازمان میراث فرهنگی مصوبه مجلس شورای اسلامی ذکر شده است، محدوده حریم آثار ملی از جمله تپه چغاگاوانه تحت حفاظت این سازمان باید باشند و هرگونه تخریب و دخل و تصرف در اطراف آن ها و تخلف از ضوابط حفاظتی مقرر با مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی جزم محسوب و مرتکبین شامل مجازات قانونی می شوند.

اطراف تپه چغاگاوانه

کم کاری میراث فرهنگی:

از سوی دیگر چغاگاوانه که می تواند محلی برای حضور سیر عظیمی از تاریخ دوستان جهان و توسعه صنعت گردشگری در شهرستان اسلام آبادغرب باشد؛ هیچ زیرساخت برای جذب گردشگر ندارد.  تپه تاریخی چغاگاونه بدون هیچ نگهبان و درب ورودی رها شده و در بخش هایی از تپه معتادان متجاهر زندگی می کنند و بخشی از تپه نیز به محلی برای تخلیه نخاله های ساختمانی اختصاص پیدا کرده است. از این رو سازمان میراث فرهنگی نیز براساس قانون به وظیفه خود برای حفاظت کامل و کاوش های باستانی در اطراف چغاگاوانه به صورت کامل عمل نکرده است.

به گفته مردم ساکن در اطراف تپه چغاگاوانه، شهرداری در ابتدا با ساخت و ساز در اطراف تپه مخالفت می کرد اما اندکی بعد به راحتی مجوز برای ساخت ساختمان های جدید چند طبقه در فاصله ۲ تا سه متری تپه صادر شد و حتی برخی از ساختمان ها زیر زمین نیز برای ساختمان های خود کندند.

نمونه ای از حفاری سگ ها در چغاگاوانه

حفاری توسط سگ ها : 

عمق بنای تاریخی در تپه چغاگاوانه به قدری از سطح زمین کم است که به راحتی می تواند دیوارهای قله باستانی را مشاهده و با کمی کاوش به اتاق های این قلعه رسید. به گفته ساکنان محل در اطراف تپه تاریخی چغاگاوانه تعدادی سگ ولگرد زندگی می کنند که برای فرار از گرما و یا به دنیا آوردن توله های خود در اطراف تپه تونل هایی را حفر کرده اند، تونل هایی به عمق کمتر از یک و نیم متر. در یکی از این گودال ها که در دیواره تپه چغاگاوانه ایجاد شده ، طاق یکی از اتاق های قلعه و استحکامات نگهدارنده سقف بیرون افتاده است. به گفته مردم محلی ساکن کنار تپه چغاگاوانه و مردمی که در اطراف تپه به ساخت و ساز می پردازند به راحتی برخی اشیا تاریخی همچون کوزه شکسته ها و خشت های قدیمی را پیدا می کنند.

جابجایی تاریخ کشاورزی جهان در چغاگاوانه:

شبکه خبری « ان بی سی » آمریکا نیز در گزارشی از این تپه بیان کرد که یافته‌های جدید باستان شناسی در منطقه تپه چغاگاوانه بقایایی از دانه‌های گندم، جو و عدس را از یک کلونی انسانی متعلق به ۱۲ هزار سال پیش نشان می‌دهد که منشا پیدایش کشاورزی اولیه را به ایران منتقل می‌کند، در حالی‌که طبق تحقیقات گذشته کشاورزی در عراق، ترکیه، اردن و سوریه بود. " نیکولاس کونارد» که سنگ شناس است صدها دانه جو و گندم و عدس از این تپه را برای مطالعات بیشتر به دانشگاه «توبینگن» آلمان می‌فرستد که در مطالعات بیشتر ‌روی این دانه‌ها متوجه می‌شود آن ها متعلق به ۱۲ هزار سال پیش هستند؛ همچنین موضوع بیشتر گل نبشته‌های چغاگاوانه که به زبان اکدی (خط میخی) نوشته شده اند نیز مرتبط با کشاورزی و دامداری از جمله ارسال یا دریافت محموله‌هایی چون جو، روغن و پارچه و محاسبه کار انجام شده توسط کارگزاران و حیوانات بارکش است.

با این اوصاف چغاگاوانه یک ثروت ملی برای ایران و بخشی از تاریخ بشری است که باید با صرف وقت و بودجه لازم به صورت کامل رازهای نهفته در آن را کشف و از تخریب آن به هر بهانه ای جلوگیری کرد.

پل های دیگر برای تخریب تاریح سر راه‌ اند:

تپه تاریخی چغاگاوانه این بار از خطر ساخت پل در کنارش جان سالم به‌ در برد، اما همان طور که پیش از این، بارها بخش های مختلفی از آن از بین رفته است، در صورتی که مورد حفاظت قرار نگیرد، دیگر فرصتی برای گفتن رازهای تاریخی خود به جهانیان پیدا نخواهد کرد. میراث فرهنگی و دستگاه‌های مربوطه نیز به جای اینکه چغاگاوانه را به محلی برای تخلیه نخاله‌های ساختمانی تبدیل کنند، باید از این ظرفیت عظیم به منظور رونق گردشگری بهره ببرند، تا زمینه رونق اقتصادی و رفع معضلاب شهرستان ۱۵۰ هزار نفری اسلام آباد غرب فراهم شود.

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا،تاریخ انتشار:2  آیان 1398،کدخبر: 83529445،www.irna.ir / سایر منابع.