شعار سال: پرونده‌هایی که یکی پس از دیگری از محافل رسانه ای سر در می‌آوردند و برای مدتی ذهن مردم را درگیر خود می‌کند و کم کم به فراموشی سپرده می‌شود تا اینکه اتفاق بزرگ‌تر دیگری، رخ دهد و دوباره بحث فساد و اختلاس‌های هزاران میلیاردی در فضای جامعه منتشر می‌شود.

آنچه تاکنون در نتیجه رسانه‌ای شدن فساد حاصل شده، عادی شدن آن است؛ تا جایی که ممکن است هر روز از خواب بیدار شویم و در خبرها آمده باشد که اختلاس چند هزار میلیاردی رخ داده که مدت‌ها اذهان مردم را به خود مشغول می‌کند. فسادهایی که نمی‌دانیم چه زمانی و چگونه رخ داده و در نهایت در انبوهی از پرونده‌های دیگر گم می‌شوند بدون اینکه به صورت دغدغه‌مند به آن رسیدگی شود. هرچند بسیاری از پرونده‌های مالی مورد بررسی و رسیدگی قرار گرفته و حتی مختومه شده‌اند اما به نظر می‌رسد، تاکنون پاسخ قانع کننده‌ای به دغدغه مبارزه با فساد داده نشده است.

در این میان هر چند دستگاه قضایی سعی می‌کند با محاکمه مهره‌های درشت فساد و اختلاس، نشان دهد اراده روشنی در مبارزه با فساد وجود دارد اما همزمان پرسش‌های بسیاری پیرامون این پرونده‌ها و پرونده‌های مسکوت مانده دیگر، بدون پاسخ مانده‌اند.

سیدمحمود علیزاده طباطبایی که خود می‌گوید در فرایند بررسی بسیاری از پرونده‌های فساد مالی به عنوان یک وکیل حضور داشته است می‌گوید: «متاسفانه برای مبارزه با فساد اراده محکم و استواری وجود ندارد. او بر این باور است که مبارزه با فساد در ایران سیاسی شده است.»

علیزاده طباطبایی ادامه می‌دهد: «در بسیاری از جاها علت اینکه نمی‌‌توان با فساد مبارزه کرد این است که اراده کاملی برای مبارزه با فساد در کشور وجود ندارد. در واقع مبارزه با فساد یک امر سیاسی شده و اگر مخالف سیاسی یک جریان، فسادی داشته باشد باید با آن مبارزه کرد حال اگر موافق سیاسی یک جریان سیاسی، دچار فساد شده باشد چشم‌هایشان را روی آن فساد می‌بندند.»

این وکیل دادگستری می‎گوید: «کما اینکه اینها چیزی نیست که بتوان پنهان کرد و بگویند ما دلیلی علیه فلان آقا پیدا نکردیم. در حالی که باید بگردند تا دلیلی پیدا کنند. وقتی در این پرونده‌های هزاران میلیاردی مسائل پنهانی وجود دارد و مشخص است که بسیاری در این فرایند فساد درگیر هستند. بنابراین از بالا باید اراده‌ای برای مبارزه با فساد در کشور باشد تا بتوان با فساد مبارزه کرد.»

گذشته از اینها، گستردگی فساد در بخش‌های مختلف جامعه، مسئله گریز ناپذیری است به عبارت دیگر فساد فقط به دانه درشت‌ها و مافیاها محدود نمی‌شود بلکه ممکن است به بسیاری از مردم جامعه سرایت کند و به نوعی آنها را نیز آلوده کند. به ویژه اینکه منفی بودن فساد، یا غیرقانونی و غیراخلاقی بودن فساد و اشکال آن کمرنگ شود و به نوعی فساد را در جامعه، عادی کند.

علیزاده طباطبایی در این ارتباط، درباره نقش مردم در مبارزه با فساد نیز توضیح داد: «وقتی که حاکمیت به مردم اجازه ندهد، مردم هیچ نقشی ندارند ولی اگر حاکمیت اجازه بدهد رسانه‌ها شفاف بتوانند این قضیه را پیگیری کنند می‌توان با فساد مبارزه کرد. ما یک قانون دسترسی آزاد به اطلاعات داریم. با این که این قانون را در مراحل تصویب به یک قانون ناقص تبدیل کردند اما این قانون از 250 سال پیش در اروپا وجود دارد.»

حال اینکه بحث نظارت بر فسادهایی که رخ می‌دهد تا چه حد توانسته موفق عمل کند موضوع چالش برانگیز است. علیزاده طباطبایی درباره بحث نظارت بر فسادهایی که رخ می دهد نیز عنوان کرد: «بنده ضعف نظارت نمی‌بینم. ما بیش از اندازه نظارت داریم این نظارت‌های بیش از اندازه، خودش فسادانگیز است و خود دستگاه‌های نظارتی را فاسد می‌کند.»

او بهترین نظارت را نظارت برنامه‌ای می‌داند و می‎گوید: «فکر می‌کنم بهترین نظارتی که باید اعمال شود که نمی‌شود نظارت برنامه‌ای است. منابع دولتی بایستی به یک هدفی برسد. اکنون در بحث نظارت صرفا چسبیدند به قانون. آیا مر قانون اجرا شده یا خیر؟ اما اینکه پولی که هزینه شده قرار بوده این پول برای ساختن یک ساختمان، به یک راه، فرودگاه و بندر اختصاص داده شود حال آیا هزینه شده یا خیر؟ در حالی که در 90 درصد موارد می‌بینیم که نه تنها اهداف عمرانی محقق نمی‌شود در صورتی که نظارت باید منجر به این شود که اگر امروز انحرافی است، انحراف را اصلاح کنند. نظارت مچ گیری نیست که بگذاریم غرق در فساد شود آنجا که سیاست اقتضا کرد، مچ یکی را گرفت.»

کامبیز نوروزی، دیگر حقوقدان نیز با علیزاده طباطبایی در بحث نظارت موافق است و با بیان اینکه نظارت در ایران بسیار ناکارآمد است می‌گوید: «15 تا 16 دستگاه نظارتی مختلف در ایران داریم اما به‌رغم این تعداد زیاد، وقتی خود مسئولین امر همچنان از این حجم از فساد شکایت دارند مشخص می شود که دستگاه‌های نظارتی موجود نتوانستند در نظارت خود اثرگذار باشند. آن چه که باید مورد توجه قرار گیرد توجه به شیوه‌ها و الگوهای نظارتی است.»

این حقوقدان درباره عادی سازی فساد در جامعه و عواقب آن و اینکه چگونه باید با آن مقابله کرد؟  گفت: متاسفانه مساله فساد و مفاهیم وابسته به آن در جامعه به نظر می‌رسد که عادی شده است. علت این عادی شدن نیز به چند مورد باز می‌گردد. یکی اینکه به هر حال اخبار و شایعاتی که در این زمینه منتشر می‌شود افزایش پیدا کرده است. به ویژه رقبای سیاسی علیه یکدیگر مطالبی را منتشر می‌کنند. در فضای مجازی گرفته تا رسانه ها و محافل سیاسی منتشر می‌شود اما آنچه برای افکار عمومی تعبیر می‌شود این است، که مقادیر زیادی پول به صورت نامشروع و مجرمانه به دست افرادی افتاده است.

او افزود: در ادامه موضوع مسکوت می‌ماند و سرنوشت آن نامشخص می‌شود. این قسمت موضوع معروف به این می‌شود که یک فساد، رخ داده است اما از سرنوشت آن مفسد و مرتکبین فساد خبری نیست و آن فرد آزادانه در حال رفت و آمد است و تنبیه و مجازاتی نیز برای آن فرد در نظر گرفته نمی‌شود. حتی توضیحی هم درباره آن ارائه نمی‌شود.

نوروزی همچنین با بیان اینکه، بحث مبارزه با فساد بیشتر به یک شعار تبلیغاتی تبدیل شده تا اینکه به یک برنامه معطوف به اراده، تاکید کرد: بخشی از این تبلیغات، تبلیغات رقبای سیاسی علیه یکدیگر است و بخشی از این تبلیغات نیز برای پوشاندن پنهانکاری‌هاست.

این حقوقدان به چگونگی مبارزه با فساد و لزوم پیگیری در این باره اشاره کرد و گفت: مبارزه با فساد دارای شرایطی است از قبیل تغییر مقررات، آزادی بیان، مسئولیت پذیری افراد و مسئولان دستگاه‌های مختلف. اگر فسادی رخ می‌دهد باید پیگیری شود. وقتی این پیگیری‌ها نباشد روشن است که مبارزه با فساد نیز رخ نمی‌دهد.در نتیجه تبلیغات این فسادها فقط مطرح می‌شود اما پاسخی ندارد. در این شرایط همه چیز عادی می‌شود و اساسا الگوی رفتار مجرمانه برای به دست آوردن مال و سرمایه به یک امر متعارف و عادی تبدیل می‌شود.

این در حالی است که فریده غیرت، وکیل و جقوقدان، نظر دیگری دارد. او می‌گوید: «جامعه هرگز نسبت به فساد بی‌تفاوت نبوده است. در واقع تخلفات، فسادها و ناهنجار‌ی‌ها چیزی نیست که بگوییم عادی می‌شود و برای همه پذیرفتنی است. ممکن است در برهه‌های زمانی مختلف این مسائل از قبیل ناهنجاری‌ها، بداخلاقی‌ها و مسائل خلاف قانون دچار فراز و نشیب شود اما عادی، نمی‎شود.»

او درباره مقابله با فساد نیز می‌افزاید: «نمی‌توان گفت می‌توانیم به صورت صددرصدی جلوی فساد و اقدامات خلاف قانون را بگیریم اما شاید بتوان با یک سری راهکارهای اجتماعی و راهکارهای اخلاقی و تربیتی از شدت‌شان کم کرد اما به هر حال با کمال تأسف باید گفت فساد همچنان وجود دارد.»

غیرت می‌گوید: «انتشار برخی خبرهایی مبنی بر فسادهای گسترده ممکن است در این راستا باشد که بخواهند جامعه را ملتهب کنند. چه بسا برخی اخباری که در فضای مجازی درباره فسادهای کلان مطرح می‌شود اگر مورد پیگیری قرار گیرد، متوجه خواهیم شد که از اساس دروغ است.»

در نتیجه آنچه درباره عادی سازی فساد و راهکارهای مقابله با آن، باید توجه کرد این است که تجربه کشورهای گوناگون نشان می‌دهد که در کنار قوانین و مکانیزم‌ها و راهکارهای ضد فساد و نیز وجود دستگاه قضایی مستقل، سالم، جامعه مدنی و وجدان جمعی نیز نقش مهمی در مبارزه با پدیده فساد، ایفا می‌کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری برنا، تاریخ 4 اردیبهشت 99، کد مطلب: 991534: www.borna.news