شعارسال: آلودگی سربی موضوعی است که جهان سال هاست با آن در گیر است و هر چه زمان می‌گذرد خطر‌های ناشی از آن افزایش می‌یابد. حالا، اما سازمان ملل متحد اعلام کرده است که بحران عظیم و ناشناخته‌ای در خصوص آلودگی‌های سربی در انتظار است، بحرانی که ۸۰۰ میلیون کودک را در معرض خطر قرار داده و قطعا جامعه جهانی را با چالش‌های فراوانی روبه رو خواهد کرد. این در شرایطی است که مسمومیت با سرب هیچ علامتی ندارد و هیچ کس متوجه این موضوع نمی‌شود که چطور به این ماده خطرناک آلوده شده است، واقعیت این است که ذرات آلاینده به مرور زمان و طی سال‌ها اثرشان را بر سلامت انسان‌ها نشان می‌دهند. حالا، اما به نظر می‌رسد زنگ خطر مسمومیت با سرب در تمام جهان به صدا در آمده است.

 

سازمان ملل متحد در گزارش تازه‌ای درباره یک بحران بهداشتی عظیم و ناشناخته هشدار داد؛ بحرانی که به گفته این سازمان تا ۸۰۰ میلیون کودک در سراسر جهان را در معرض مسمومیت ناشی از این نوع آلودگی آب و هوایی قرار داده است. صندوق کودکان سازمان ملل متحد در این گزارش اعلام کرد تخمین زده می‌شود از هر سه کودک یک نفر، سطح سرب در خونش به اندازه‌ای بالا است که نیاز به اقدام فوری برای پیشگیری از آسیب‌های طولانی مدت دارد. این نوع سرب که یک نوروتوکسین قوی دارد با علائم اولیه کم و بی‌سر و صدا سلامت کودکان را به صورت جدی تهدید‌ می‌کند.

هنریتا فور، مدیر اجرایی یونیسف در این خصوص می‌گوید: «اطلاع از چگونگی آلودگی گسترده سرب و درک عواقبی که می‌تواند برای زندگی افراد و جوامع ایجاد کند باید عزم ما را  برای اتخاذ اقدامات فوری در جهت محافظت از کودکان جزم‌تر کند. قرار گرفتن در معرض سرب در دوران کودکی عواقب گسترده‌ای از جمله مشکلات رفتاری، آسیب‌های کلیوی و بیماری‌های قلبی و عروقی در آینده را برای فرد به همراه دارد.»

گفته می‌شود این مشکل بیشتر در جنوب آسیا اتفاق می‌افتد و کودکان آن منطقه بیش از سایر مناطق در معرض خطر هستند. آلودگی سرب از منابع مختلفی، چون کوره‌های فضای باز رنگ و بنزین حاصل می‌شود. همچنین لوله کشی سرب در بسیاری از کشور‌ها مقادیر خطرناکی از مواد شیمیایی را وارد آب آشامیدنی می‌کند. در بخش دیگری از گزارش سازمان ملل آمده است که یکی دیگر از منابع برجسته تولید سرب، سم باتری‌های غیرقابل بازیافت و یا ضعیف باتری ماشین است.

 

نکته دیگر اینکه در کشور‌هایی که مسمومیت با سرب برای کودکان بیشتر اتفاق افتاده از سال ۲۰۰۰ به بعد تعداد وسایل نقلیه در جاده‌های آن کشور‌ها دو برابر شده است. از طرف دیگر طبق مطالعات در حالی که سطح سرب خون در کودکان کشور‌های ثروتمند در طول سال‌ها کاهش یافته است، در کشور‌های فقیرتر این مشکل به طرز چشمگیری افزایش یافته است. ریچارد فولر، رئیس موسسه خیریه «زمین پاک» می‌گوید: «مردم می‌توانند در مورد خطرات سرب بیشتر بدانند و از فرزندان خود محافظت کنند. ضمن اینکه خبر خوب این است که سرب می‌تواند بدون خطر در معرض بازیافت قرار گیرد. همچنین بازده اقتصادی و اجتماعی حاصل از سرمایه‌گذاری در کاهش آلودگی سرب می‌تواند بسیار عظیم باشد.»

اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست در خصوص دلیل آلودگی‌های سربی در طبیعت  گفت: «سرب از جمله موارد رادیواکتیو است، البته به خطرناکی مواد دیگر مثل اورانیوم نیست، اما به طور کلی از دسته مواد رادیو اکتیو محسوب می‌شود و برای بدن انسان به شدت خطرناک است، سرب فلزی نرم به رنگ خاکستری متمایل به آبی یا نقره‌ای کبود است. سرب تا زمانی که به‌صورت آزاد و غیر یونی باشد، مشکل زیست محیطی به‌حساب نمی‌آید، بلکه سرب به‌صورت حل شده یا یونی، آلاینده زیست محیطی به‌شمار می‌رود. شکل‌های آلاینده سرب به‌صورت زیر می‌باشد. منشا تمام تترا آلکیل‌های سرب در فضا، تقریبا از تبخیر بنزین می‌باشد. این ترکیب‌ها در آب حل نمی‌شوند، اما از راه پوست جذب می‌شوند. سرب اکسید معلق در هوا در نهایت روی زمین، آب، میوه‌ها یا سبزیجات برگ‌دار می‌نشیند و از آن طریق، وارد زنجیره غذایی می‌شود. موجودات ریز، تغلیظ زیستی سرب را انجام می‌دهند، اما برخلاف میوه، سرب در زنجیره غذایی بزرگنمایی زیستی ندارد. امروزه در کشور‌های صنعتی از بنزین سرب‌دار استفاده نمی‌شود، اما در بسیاری از کشور‌های دنیا استفاده از بنزین سرب‌دار همچنان ادامه دارد. سالانه در حدود ۵/۳ میلیون تن از این فلز در سراسر دنیا مصرف می‌شود. این فلز بعد از آهن دومین فلز پرمصرف صنعتی است؛ اولین استفاده از سرب در خودرو‌ها و بنزین است، البته در حال حاضر خیلی از کشور‌ها سرب بنزینشان را کم کرده‌اند و کشور ما هم جزوی از آن‌ها است، اما در هر صورت خودرو یکی از عواملی است که باعث آلودگی سربی می‌شود. چند سال پیش یک پژوهش در حوزه آلودگی سربی در یکی از کشور‌های خارجی انجام می‌دادم، برای این پژوهش در چهار راه‌های شلوغ نمونه‌های گیاهی را بر می‌داشتم و جالب اینجاست که درصد سرب در این گیاهان بسیار بالا بود، به همین دلیل هم کشور‌هایی که خودرو در آن بسیار زیاد است، آلودگی سربی هم در آن بیشتر است.»

او در ادامه افزود: «به علت آلودگی محیطی، آلودگی آب‌ها و دریا‌ها فلزات سنگین مانند سرب و جیوه در منابع غذایی ما به مقدار زیاد وجود دارد. منابع سنگین مانند فلزات به هر میزانی در طول زمان برای بدن زیانبار است. سرب راه‌های زیادی برای کشتن انسان دارد. مهم‌ترین این راه‌ها وارد شدن در ترکیب گلوله اسلحه است، چون در اکثر اسلحه‌های شکاری از سرب استفاده می‌شود. مسمومیت با سرب برخلاف اکثر مواد دیگر به تدریج و در طی ماه‌ها و حتی سال‌ها اتفاق می‌افتد. سرب یک فلز سمی است که باعث بیش‌فعالی و اضطراب شده و کشنده است. سرب در استخوان‌ها جایگزین کلسیم می‌شود بنابراین افرادی که دچار مسمومیت سربی می‌شوند، استخوان‌های شکننده‌ای دارند. این موضوع به‌ویژه در دوران سالمندی اثرات سوء بیشتری برجای خواهد گذاشت.

 

کودکان بیش از بقیه در معرض خطر سرب هستند و سرب سطح هوش (IQ) آنان را به‌شکل چشم‌گیری کاهش می‌دهد. وجود سرب در سوخت وسایل نقلیه موتوری سبب افزایش میزان سرب در هوا می‌شود و امکان آسیب به سیستم عصبی، رشد فیزیکی و هوش کودکان را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که میزان بالای سرب در خون کودکان با عقب ماندگی ذهنی آنان ارتباط مستقیم دارد. بدین منظور در برخی مناطق جهان، استفاده از بنزین سرب‌دار ممنوع است.  در هر صورت سرب ماده بسیار خطرناک و کشنده‌ای است و باید هر چه زودتر به حال آن فکری کنیم. در واقع باید سرب را به راه‌های مختلف از محیط زیست و جامعه حذف کنیم، اما واقعیت این است که به دلیل اینکه بازیافت آن بسیار هزینه بر است عملا توان اجرای آن را نداریم بنابراین مجبوریم استفاده از آن را کنترل شده انجام بدهیم.»

 

با این همه سوال اینجاست که چرا مسئولان در خصوص این موضوع هیچ واکنشی نشان نمی‌دهند و خطری به این بزرگی را جدی‌ نمی‌گیرند؟

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از روزنامه آفتاب یزد، تاریخ انتشار: ۱۱ مرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۱۶۶۳۵۸، aftabeyazd.ir