شعار سال: جهان در حرکت به سمت استفاده از سوختهای پاک و تجدیدپذیر است و این موضوع نشان میدهد که ایران نیز برای تولید و صادرات نفت فرصت اندکی دارد. تا سال ۲۰۴۰ میلادی سبد انرژیهای پرطرفدار جهان تغییر میکند و ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر هیدروکربوری باید برای استفاده از فرصت موجود دست بجنباند. واقعیت برخلاف تصور منسوخ برخی است که ادعا میکنند نفت سرمایه بین نسلی است و باید برای نسلهای بعدی محفوظ بماند.
صادرات نفت و فرآوردهها و محصولات جانبی
آنچه برای نسلهای بعدی از نفت میتواند به عنوان یک سرمایه بین نسلی باقی بماند، سرمایه گذاریهایی است که با منابع حاصل از صادرات نفت و فرآوردهها و محصولات جانبی آن انجام میشود. نخستین مسالهای که مانع از تحقق این هدف و حضور قدرتمند ایران در بازارهای جهانی و همین طور جذب سرمایه و تکنولوژی شد، تحریم است. تحریمهای خارجی و البته دست اندازهای داخلی که اجازه نمیدهد صنعت نفت ایران شکوفا شود و از فرصت محدود خود بیشترین بهره را ببرد. اکنون که زمزمههای احتمال کاهش تحریمها و فراهم شدن زمینههای صادرات نفت و جذب سرمایه خارجی به گوش میرسد؛ باید با دقت بیشتری در این مسیر قدم برداشت تا دوباره فرصت سوزی اتفاق نیافتد. باید قبل از هر چیز، متخصصان امر دور هم جمع شوند و بررسی کنند که کدام موانع داخلی هستند و خودمان با دستهای خودمان علیه کشور رقم زده ایم و کدام یک از خارج بر ما تحمیل شده است. باید تمام موانع حاصل از تحریم شناسایی شود و در اسرع وقت موانع داخلی مانند قوانین و مقررات دست و پا گیر رفع شود.
در این مدت، لازم است که لیست ظرفیتهای داخلی نیز به دقت شناسایی شود تا در اولویت باشد. اما با عینک واقع بینی کاستیها را نیز در نظر بگیریم. چراکه صنعت نفت همانقدر که به صادرات و بازگشت به بازار نیازمند است؛ به توسعه نیز احتیاج دارد و نمیتوان از این مساله غافل شد که هر دو به یک اندازه در اولویتهای کشور هستند. اگر تحریمها برداشته شود، در اولین فرصت ایران توان این را دارد که یک میلیون بشکه در روز صادرات نفت خود را افزایش دهد و ظرف ۶ ماه ۵۰۰ هزار بشکه دیگر به این رقم بیفزاید. شاید حدود یک سال زمان لازم باشد که حجم صادرات نفت ایران به رقم قبل از تحریمها یعنی حدود ۲.۷ میلیون بشکه در روز برسد.
سرمایه مورد نیاز برای بازگشت چاههای نفت
در خصوص میزان سرمایه مورد نیاز برای بازگشت چاههای نفت موجود به تولید نمیتوان رقمی دقیق عنوان کرد؛ اما عدد خیلی بزرگی نخواهد بود. ضمن آنکه برای حفظ وضع موجود در چند سال اخیر نیز سرمایه گذاریهایی صورت گرفته که به بازگشت ایران به بازار نفت کمک میکند. در صورت لغو تحریم ها، ایران مشکل بازاریابی نیز نخواهد داشت. چراکه نفت باکیفیت و ارزان ایران در جهان به میزان کافی خواهان دارد.
اما مساله مهمتر، مکانیزم اجرایی است که متاسفانه نداریم. همزمان با فعال سازی زمینه استحصال نفت لازم است که نظامهای بین المللی نیز به صنعت نفت ایران متصل شوند. به مساله اخذ تاییدیه بانکی، حمل، بیمه و کیفیت سنجی و... باید توجه ویژه تری داشته باشیم. صرف اینکه تحریمها برداشته شود برای بازگشت نفت ایران به بازار کافی نیست. تحریم یک شبه اعمال میشود، اما برداشته شدن آن یک پروسه زمانبر است. در مورد موانع داخلی نیز که از آن به عنوان خود تحریمی یاد میشود، چندی پیش تحقیقی در اتاق بازرگانی تهران انجام دادیم که نشان میداد ساختار بنیادی اقتصاد کشور ما دچار مشکل است. در دوران تحریمها برخلاف تمام تجربههای جهانی که با توجه به شرایط اقتصادی در دوران تحریم، ضوابط فعالیتهای اقتصادی را تدوین و تسهیل میکنند، در ایران برعکس عمل میشود. طبق این بررسی، از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴، یعنی در اوج تحریمهای دوره قبل، عوامل بازدارنده و صدور بخش نامههای متنوع ۲ تا ۳ برابر مدت زمانی بوده که تحریم نداشتیم.
رفع تحریمها و اجرای برجام
جالبتر آنکه با رفع تحریمها و اجرای برجام نیز این بخش نامهها از بین نرفته اند و به این ترتیب اقتصاد کشور را تحت فشارهای داخلی قرار داده اند. در سالهای اخیر مجددا حجم این قوانین دست و پا گیر بیشتر شده و الان نیز اگر تحریمها برداشته شود، بازهم این قوانین زائد مانند یک تحریم داخلی به اقتصاد کشور لطمه میزنند. ما باید این قوانین را شناسایی و ساختار درهم ریخته اقتصادی را در اولین فرصت اصلاح کنیم. جریانی از مولفههای منفی و نظام خودتحریمی در ایران شکل گرفته که یک نظام اقتصادی مخدوش را از ایران ترسیم میکند و حتی سرمایه داران ایرانی ساکن خارج را نیز از سرمایه گذاری در اقتصاد کشور و صنعت نفت بیزار میکند و فراری میدهد. در حالی که در تجربههای کشورهایی مانند کره جنوبی و ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم دیده میشود که همین سرمایه گذاران وطنی که ساکن کشورهای توسعه یافته بوده اند، نقش پررنگی در رشد اقتصادی آنها داشته اند. از این رو ایران نباید برای رسیدن به زمان لغو تحریمها دست روی دست بگذارد و برای بهبود اقتصادی نیازمند اقداماتی است که همین امروز زمان اجرای آن است. یکی از مهمترین آنها شکل گیری یک اتحاد ملی و بازآرایی قوانین اقتصادی است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایران، تاریخ انتشار: ۲ آذر ۱۳۹۹، کدخبر:۴۱۱۷۱۲۸، magiran.com