شعار سال:رانت مهمترین دلیل از میان رفتن رقابت در یک بازار و در نتیجه تخصیص نامناسب منابع و در نهایت عدم توسعهیافتگی است. اما عجیبترین توصیه برای توسعهیافتگی این است: رانت را نمیتوانی یک شبه حذف کنی؛ اتفاقا از رانت استفاده کن برای توسعه!
این توصیه عجیب حاصل مطالعات نورث (نوبلیست اقتصاد) و همکاران اوست؛ که در دو کتاب تحسینشده «خشونت و نظمیهای اجتماعی» و «در سایه خشونت» و بر پایه تجربیات کشورهای کرهجنوبی، بنگلادش، کنگو، موزامبیک، زامبیا، فیلیپین، هند، مکزیک و شیلی در توسعه آمده است.
تجربیات کشورهای مختلف به ما یادآوری میکنند: نه تنها حذف رانت به صورت یکباره امکانپذیر نیست؛ بلکه حتی احتمال دارد تا وضعیت موجود (که حاصل همزیستی مسالمتآمیز گروههای مختلف است) را تبدیل به وضعیتی خشونتآمیز کند؛ و در وضعیت خشونتآمیز ما باز میگردیم به پلههای عقبتر توسعه، به پلههایی که دسترسی به منابع محدود است و جامعه در موقعیت شکننده قرار دارد.
در حقیقت رانت، علیرغم همه بدیهایش، میتواند توسط دولتی توسعهگرا، به عنوان ابزار توسعه به کار گرفته شود. کشورهایی مانند کرهجنوبی از این رانت به عنوان ابزاری برای توسعه، و نه در برابر توسعه، بهره گرفتند؛ یعنی از مخربترین عامل توسعه به عنوان ابزار توسعه بهره گرفتند!
به این ترتیب پرسش اصلی این نیست که «رانت خوب است یا بد؟» بلکه پرسش اصلی آن است که چگونه از رانت استفاده کنیم برای توسعه یافتن؟! رانتی که میتواند به صورت اشکال مختلفی مانند مجوزهای فعالیت یا استفاده از تسهیلات بانکی یا مجوزهای خاص صادرات و واردات یا واگذاری پروژههای دولتی یا … باشد.
رانت مولد؛ رانت مصرفی
از دید نورث و همکاراناش، «آثار مثبت رانت» زمانی است که میتواند «به لحاظ اقتصادی مولد» باشد؛ در حقیقت رانت تبدیل به ابزار تشویقی شود برای کسانی که به سوی توسعه در حال حرکت هستند. ویژگیهای رانت مولد عبارت است از ۳ ویژگی زیر:
1-تشویق برندگان: سازوکار توزیع رانت اگر به گونهای طراحی شود که شرکتهای موفق بر اساس میزان موفقیت از رانت بهره ببرند؛ نه تنها مانع توسعه نیست؛ بلکه میتواند محرک آن نیز باشد. در حقیقت اعطاء رانتی که دارای «پیوند با عملکرد» پیشین یک بنگاه باشد؛ بیشتر در جهت توسعه است تا در برابر آن.
2-غیردائمی بودن رانت: رانتهایی که زمانمند باشند و سازوکاری برای خلع آن داشته باشد؛ رانتی در جهت توسعه است. در حقیقت این رانت همراه با یک تهدید جانبی برای از دسترفتن است.
3-اقتصاد مستقل از سیاست: اما شاید توصیه کلیدی نورث اینجا اهمیت مییابد: اگر بازتوزیع مشوق کارآفرینان باشد؛ دارای اثر مثبت است؛ در حالی که بازتوزیع رانت زمانی که وابسته به قدرت سیاسی است؛ به نتایج منفی میرسد.
به زبان دیگر رانتی که با منطق اقتصادی توزیع شود؛ و نه منطق سیاسی؛ میتواند دارای اثرات مثبت باشد؛ خصوصا اگر شاهد شکلگیری بازیگران اقتصادی (مستقل از بازیگران سیاسی) باشیم.
نتیجهگیری
شاید بد نباشد به حرف این اقتصاددانان برجسته گوش کنیم؛ دست از ایدهآلهایمان برداریم؛ و بدانیم در راه توسعه یک شبه رانت حذف نمیشود؛ بلکه ابتدا باید رانت را مولد اقتصادی کرد. شاید باید خطاب به رانتجویان آرام بگوییم:
فعلا بیایید رانتتان را بردارید؛ فقط بگذارید کمی توسعه پیدا کنیم!
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت ویرگول ، تاریخ انتشار:26 بهمن 1399 ، کدخبر: -،www.virgool.io