شعار سال: ابراهیم رئیسی با شعار مبارزه با فساد برای دومین بار داوطلب شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران شده است. وی شعار‌ها و برنامه‌های مختلفی را مطرح کرده و گفته که در صورت پیروزی آن‌ها را دنبال می‌کند. جامعه ایرانی در آستانه برگزاری سیزدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری با مشکلات و مسائل مهم و متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که از سال‌های گذشته تا به امروز این مشکلات تشدید نیز شده است. کاهش شدید ارزش واحد پولی ملی و کوچک شدن سفره مردم، شکست برجام و بروز مشکلات عدیده در سطوح مختلف در داخل و خارج از کشور از جمله اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه کشور از این موارد هستند. در داخل علاوه بر مشکلات اقتصادی بحث فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی نیز همواره محل مجادله و بحث بوده است. موضوعی که ابراهیم رئیسی در آن ید طولایی دارد!

در ایران شبکه اجتماعی توییتر و یوتیوب به همراه تلگرام فیلتر هستند. مردم ایران از جمله بیشترین تعداد کاربران این شبکه‌های اجتماعی را در سراسر دنیا تشکیل می‌دهند. در چند سال اخیر زمزمه فیلترینگ اینستاگرام نیز مطرح بود که با واکنش شدید فعالان فضای مجازی، رسانه‌ها و برخی از سیاستمداران همراه بود. آن‌ها معتقد بودند که فضای مجازی حالا به عنوان محلی برای فعالیت کسب و کار‌های مختلف در بستر وب تبدیل شده است و فیلترینگ آن یعنی تعطیلی هزاران کسب و کار. ماجرا، اما آنجایی تراژدیک می‌شود که اغلب مسئولان و مقام‌های ارشد ایرانی هم اکنون در این شبکه‌های مجازی فیلتر شده حضور جدی دارند و به بیان مواضع و توضیح عملکرد خود می‌پردازند، اما این شبکه‌ها همچنان فیلتر هستند.

دولت حسن روحانی ادعا می‌کند که در هشت سال گذشته مانع از تشدید فیلترینگ و اعمال محدودیت‌های بیشتر بر شبکه‌های مجازی شده است، اما این در حالی است که تلگرام یک سال پس از شروع دولت دوم روحانی و بعد از اعتراضات سراسری مردم در سال ۹۶، فیلتر شد. در آن زمان روحانی و تیم او مدعی بودند که بار‌ها مانع از انجام این کار شده اند، اما در نهایت با دستور مقامات بلندپایه قضایی، این پیام رسان فیلتر شده است. با این وجود دولت روحانی می‌گوید، در برابر فشار‌های قوه قضاییه برای افزایش محدودیت‌ها و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی دیگری همچون اینستاگرام مقاومت کرده است.

حالا، اما در حالی که یک ماه تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده است و تاحدودی ترکیب کاندیدا‌های نهایی مشخص شده است، هر یک از آن‌ها مواضع خود را نسبت به مسائل روز جامعه از جلمه فضای مجازی و فیلترینگ نیز بیان می‌کنند. از آنجایی که اغلب داوطلبان شاخص از مسئولان با سابقه و ارشد نظام هستند، طبیعتا بررسی عملکرد آن‌ها در مدت مسئولیتشان با شعار‌هایی که مطرح می‌کنند، کار چندان سخت و پیچیده‌ای نیست.

سابقه طولانی ابراهیم رئیسی در قوه قضاییه که به چند دهه می‌رسد حاکی از شناخت دقیق و تسلط بر قوانین و احکام است. رئیسی از زمان حضور در دستگاه قضا دست به اصلاحاتی زده از جمله اینکه در ۵ ماهه نخست حضورش در این قوه، بیش از ۳۴ اقدام اصلاحی را صورت داد. از تقلیل حساب‌های قوه قضاییه تا برخورد و عزل اکبر طبری. بازگشت جلسات تجدید نظر به دادگاه نیز یکی دیگر از اقدامات رئیسی بود. در کنار اصلاح همه رفتار‌های غیرقانونی به جا مانده از روسای پیشین، رئیسی، اما در برخی از حوزه‌ها نشان داد که علاقه چندانی به برخورد با همه بی قانونی‌ها ندارد، فیلترینگ یکی از این حوزه‌ها است.

در این گزارش قصد داریم تا عملکرد و مواضع ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه و کاندیدای انتخابات ۱۴۰۰ را در حوزه فضای مجازی و فیلترینگ بررسی کنیم.

مواضع و عملکرد ابراهیم رئیسی درباره فضای مجازی و فیلترینگ

ابراهیم رئیسی پیش از شروع انتخابات ریاست جمهوری دوره گذشته، یعنی در اردیبهشت ماه سال ۹۶، در سخنرانی‌های انتخاباتی خود به خوب بودن فضای مجازی اشاره کرده بود و گفته بود: «فضای مجازی بسیار خوب است و می‌تواند میسر باشد و از این فضا باید استفاده شود؛ شبکه ملی اطلاعات در کشور می‌خواهیم که بعنوان یک ضرورت باید انجام شود؛ ما اشتغال فضای مجازی می‌خواهیم. بسیاری از کار‌ها در حوزه کودکان و نوجوانان در دنیا می‌شود و ما دلار می‌دهیم و می‌خریم این کار باید در داخل کشور انجام شود. فضای مجازی مثل اتوبان می‌ماند هم می‌شود درست مورد استفاده قرار گیرد و هم می‌تواند در آن ویراژ داده شود و احساس ناامنی کرد.»

اگر در رسانه‌ها یک جستجوی ساده انجام دهید، هیچ واکنش یا موضع دیگری از ابراهیم رئیسی در خصوص مخالفت با فیلترینگ و الزام فضای آزاد مجازی مشاهده نمی‌کنید. به نظر می‌رسد همان اظهار نظر کوتاهی که چهارسال قبل انجام داده بود صرفا جنبه انتخاباتی داشته است. اقدامات نمایشی و تبلیغاتی که اکنون و در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ بار دیگر از سوی وی آشکار شده است. ابراهیم رئیسی البته به نظر می‌رسد در این زمینه صادقانه عمل کرده و به وضوح نشان داده که موافق فیلترینگ و محدود کردن فضای مجازی است چرا که در ایام انتخاباتی نیز حاضر به مخالفت با این پدیده نیست.

نگاهی بر عملکرد ابراهیم رئیسی در قوه قضائیه در حوه فیلترینگ خالی از لطف نیست. عملکردی که در نتیجه آن فیلترینگ تشدید شده و مدام اخباری مبنی بر تلاش برای اعمال گسترده فیلترینگ منتشر می‌شد.

یکسال بعد از آغاز دومین دوره ریاست جمهوری روحانی و بعد از اعتراضات مردمی نسبت به وضعیت معیشت، تلگرام در فروردین ماه ۱۳۹۷ فیلتر شد. در دستور قضایی دادستانی تهران آمده بود که تلگرام باید به گونه‌ای فیلتر شود که حتی با ابزار‌هایی شبیه فیلترشکن هم قابل دستیابی نباشد.

فیلترینگ تلگرام در تاریخ دهم اردیبهشت سال ۹۷ در دوران حضور ابراهیم رئیسی در راس دستگاه قضا به دستور بیژن قاسم زاده بازپرس دادسرای کارکنان دولت صورت گرفت که در نهایت در راستای برخورد با فساد در درون قوه قضائیه او به اتهام فساد و همکاری با اکبر طبری، بازداشت و روانه زندان شد. شبکه‌های اجتماعی دیگری همچون کلاب هاوس نیز در اقدامی غیرمنتظره، فیلتر شدند و کاربران آن در ایران خبر دادند که بدون استفاده از فیلترشکن، امکان ورود به کلاب هاوس را ندارند.

با قطع این شبکه اجتماعی، آذری جهرمی وزیر ارتباطات در واکنش به این اتفاق گفت: «اختلال در کلاب هاوس یک تخلف و بی قانونی است که نباید وجود داشته باشد و در حال پیگیری هستیم که این موضوع حل شود.» او بعد از این اعلام کرد که اپراتور‌ها دستور دارند تا در این شبکه اجتماعی اختلال ایجاد کنند. قوه قضاییه، اما بار دیگر مسئولیت نپذیرفت و توپ این اتفاق را در زمین دولت انداخت تا همانند همیشه مسئولیت پاسخگویی را از خود دور کند. سخنگوی قوه قضاییه در این باره و در پاسخ به سوالی در خصوص وضعیت کلاب هاوس گفته بود: «این مسولیت به عهده دولت، وزارت ارتباطات و نهاد‌های متولی است، آن‌ها باید این فضا را مدیریت و ساماندهی و از رها شدگی آن جلوگیری کنند.»

رفتار متناقض رئیسی در قبال فضای مجازی

ثبت نام رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، با آغاز به کار دوباره کانال تلگرامی او بعد از ۳ سال همراه بود. اقدام عجیبی که باعث انتقادات بسیار زیادی از او شد. آغاز به کار مجدد کانال تلگرامی‌اش، آنهم یک ماه مانده تا برگزاری انتخابات حاکی از آن است که فضای مجازی و اهمیت آن برای برخی از کاندیدا‌هایی همچون ابراهیم رئیسی، جنبه انتخاباتی و تبلیغاتی دارد و بعد از پایان انتخابات، بار دیگر این سیاست‌های سختگیرانه دستگاه قضا است که برای شهروندان باقی می‌ماند.

رفتار متناقض ابراهیم رئیسی، با عنوان رئیس دستگاه قضا و کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری، به بازگشت مجدد وی به شبکه فیلتر شده تلگرام محدود نمی‌شود. روز گذشته اسنادی در فضای مجازی با عنوان بخش‌نامه خیلی محرمانه از سوی قوه قضاییه خطاب به مدیران همراه اول، رایتل و ایرانسل برای فیلتر شدن اینستاگرام، گوگل پلی و غیرفعال شدن vpn‌ها منتشر شد؛ بخشنامه‌ای که بلافاصله با واکنش قوه قضاییه همراه شد.

پس از رسانه‌ای شدن این دستور محرمانه، قوه قضاییه ادعا کرد که ابلاغ این بخش‌نامه از سوی جواد جاویدنیا یکی از معاونین قضایی رییس کل دادگستری استان تهران، در مورد فیلترینگ اینستاگرام انجام شده که بلافاصله در همان ساعات اولیه از سوی محمد جواد حشمتی رئیس دادگستری استان تهران بلااثر شده است. قوه قضاییه بار مسئولیت آن را از روی دوش خود برداشته و اقدام جاویدنیا در نوشتن چنین نامه‌ای را یک تخلف اداری و مداخله‌ای خارج از وظایف و اختیارات نامبرده دانست و اعلام کرد پس از اقدام رئیس کل دادگستری تهران در بلااثر کردن نامه فوق‌الذکر، جاویدنیا به جهت انجام اقدام غیرقانونی، تحت تعقیب دادسرای انتظامی قضات قرار گرفته است.

اهمیت فضای مجازی در ایران

با گسترش اینترنت و تعدد شبکه‌های اجتماعی، در کمترین زمان ممکن تمامی اخبار و اطلاعات از سراسر کشور وجهان مخابره می‌شود و مردم نیز در سریعترین زمان ممکن اطلاعات را دریافت می‌کنند.

مردم در شبکه‌های اجتماعی مسئولان را رصد می‌کنند و با جریان سازی، مسئولان را وادار به پاسخگویی می‌کنند. فضای مجازی و شبکه‌هایی، چون تلگرام نقش مهم و اساسی در هماهنگ کردن مردم و اعتراضات سراسری چندسال اخیر در ایران داشته است و نظام نیز برای گرفتن ضربه‌های محکم این شبکه‌ها، اقدام به فیلتر کردن آن‌ها می‌کند.

در انتخابات ۹۲، ۹۶، ۹۸ و اکنون ۱۴۰۰، فضای مجازی بیشترین نقش و تاثیرگذاری را در انتخابات داشته و خواهند داشت. چه آنکه با به راه افتادن شبکه اجتماعی کلاب هاوس، بسیاری از وزرا، شهرداران، مدیران و مسئولین عالی رتبه در این شبکه اجتماعی حاضر می‌شدند و در کنار اعلام برنامه‌ها، پاسخگوی انتقادات و سوال‌های شهروندان و خبرنگاران نیز بودند. زیرا آن‌ها به درستی دریافته‌اند که این روزها، این شبکه‌های اجتماعی هستند که دست برتر را دارند و تلاش می‌کنند تا از آن عقب نمانند.

فیلترینگ و انتخابات ریاست جمهوری

حالا، اما با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، شاهد حضور مسئولین بیشتری در این شبکه اجتماعی هستیم. بسیاری از کاندیدا‌ها چه حالا و چه پیش از این، موضع مشخصی در قبال فیلترینگ داشته و عملا با آن مخالفت کردهند، اما ابراهیم رئیسی تاکنون موضع مشخص و شفافی در این باره نداشته است. چه آنکه خود او مجموعه تحت مدیریتش مسئول مستقیم این اقدام غیرقانونی و برخلاف نظر و خواست مردم هستند.

رئیسی نمی‌تواند در اقدامات غیرقانونی رخ داده خود را مبرا بداند، زیرا او بیش از ۱۰ سال به عنوان معاون اول رئیس قوه قضاییه مشغول به کار بوده است و اگر بگوییم توانایی برخورد با این قبیل اقدامات غیرقانونی را نداشته است، در دوران حضورش در قامت رئیس قوه، می‌توانست با این احکام برخورد کند.

حضور و فعالیت ابراهیم رئیسی در دو شبکه اجتماعی فیلتر شده تلگرام و توئیتر، نشان می‌دهد که مسئولانی، چون او، تلاش دارند تا با این کار از انتشار خبر‌هایی علیه خود جلوگیری کرده و فضای این شبکه‌ها را برای خود امن نگاه دارند.

نکته جالب، اما اینکه قوه قضاییه هیچ‌گاه مسئولیت اقدامات غیرقانونی خود در قبال شبکه‌های مجازیو فیلترینگ را نپذیرفته است و مسئولین قضایی بار‌ها خود را مبرا و نااطلاع از این موضوع اعلام کرده‌اند و بار‌ها گفته‌اند که آن‌ها هیچ پیام رسانی را مسدود نکرده‌اند و انگشت اتهام را به سمت وزارت ارتباطات و وزیر آن نشانه گرفتند. این در حالی است که بار‌ها و بار‌ها قوه قضاییه علیه وزیر ارتباطات اعلام جرم کرده است و از او خواسته برای عدم اعمال فیلترینگ برخی از شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام، پاسخگو باشد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از رویداد ۲۴، تاریخ انتشار:۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰، کد خبر:۲۶۳۱۱۰، www.rouydad۲۴.com