شعار سال: حاشیه‌های تغییر محتوای کتاب‌های درسی انگار تمامی ندارد. فرقی هم نمی‌کند که ابتدای سال تحصیلی باشد یا انتهایش. خانواده‌ها وقتی با تغییری مواجه می‌شوند آن را با دیگر کاربران شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند و کار را به جایی می‌رسانند که مسئولان آموزش و پرورش مجبور به پاسخگویی شوند.

گرچه آن‌ها بار‌ها گفته‌اند که فرایند تغییر کتاب‌های درسی چندان آسان نیست و هر سال از معلمان و کارشناسان آموزشی مناطق مختلف درخصوص کتاب‌ها نظرسنجی می‌شود و آن‌ها نظرات خود را در اختیار گروه مؤلفان آن کتاب قرار می‌دهند و در شورای تألیف هم رأی‌گیری می‌شود، اما برخی می‌گویند که این تغییرات بر‌اساس سلیقه افراد خارج از آموزش و پرورش انجام می‌شود و این وزارتخانه چندان دخالتی روی این تغییرات ندارد. موضوعی که حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی آن را رد می‌کند و می‌گوید: «ما نیز جزئی از مردم هستیم و با اصل این تغییر که نه از جنس کارشناسی بود و نه از جنس فنی اعلام موضع کردیم و با اینکه برخی از تغییرات در دوره ریاست بنده نبود مسئولیت آن را پذیرفتم. اما اینکه کنترلی بر کتاب‌های درسی نباشد یک ادعای بی‌اساس و غیر کارشناسانه و غیرمسئولانه است.» این گفتگو را بخوانید.

این روز‌ها دوباره تغییر در محتوای کتاب‌های درسی مورد توجه مردم قرار گرفته است ابتدا بفرمایید روال تغییر شکل و محتوای کتاب‌های درسی به چه صورت است؟ آیا هر سال کتاب‌های درسی تغییر می ‎کند؟

کتاب‌های درسی بنا به اقتضائات محتوایی، تغییر دانش و جهش‌های علمی ملی و بین‌المللی، ویرایش‌های فنی، توجه به اسناد بالادستی و راهبرد‌های کلان نظام و... به صورت سالانه و قبل از انتشار کتاب‌ها و آغاز سال تحصیلی، روزآمد‌سازی می‌شود. این فرایند توسط گروه‎های تألیف و کارشناسان هر رشته صورت می‌پذیرد. در حقیقت به منظور ایجاد وحدت رویه در سازمان پژوهش و بخصوص بعد از حواشی که در دوره قبل رخ داده بود؛ از زمان استقرار در سازمان پژوهش دستور به تدوین شیوه‌نامه متناسب با تغییر و روزآمد‌سازی کتاب‌های درسی دادم که این شیوه‌نامه تدوین شد و اکنون مبنای این تغییرات است. کمیته‌های تخصصی گروه‌های تألیف، گروه کنترل کیفیت از جمله کمیته‌های مهم این فرایند هستند و روزآمد‌سازی کتاب‌ها بنا بر میزان و اهمیت مطالب در چند رده بدون تغییر، تغییر جزئی، تغییر کلی و باز تألیف انجام می‌شود.

‏‎در این سال‌ها حذف برخی از شاعران و نویسندگان از کتاب‌های درسی موجب شده تا مردم با حساسیت بیشتری این تغییرات را دنبال کنند. امسال هم شاهد تغییراتی در متن کتاب تعلیمات اجتماعی و تاریخ بودیم. مردم این سؤال را در شبکه‌های اجتماعی می‌پرسند که دلیل این تغییرات چیست. آیا برای این تغییرات دلایل خاصی وجود دارد؟

لازم است چند نکته‌ای را برای شفاف شدن بیان کنم. اول اینکه به جهت غنای فرهنگی و تعدد مشاهیر و نویسندگان و شعرای کشورمان امکان درج مطلب از همه در کتاب‌های درسی مهیا نیست. چون بودجه‌بندی مطالب و ساعت آموزشی مدارس این زمینه را محدود می‎ کند. از سویی دیگر مطالب همه این مشاهیر نیز متناسب با هر مقطع تحصیلی نیست؛ لذا در کتاب‌های مختلفی محتوا‌ها به شکلی توزیع می‌شود که هم زمینه آشنایی دانش‌آموزان با مشاهیر فراهم شود، هم محتوا متناسب با فرایند آموزشی کتاب باشد و هم گوشه‌ای از فرهنگ و ادب این مرز و بوم معرفی شود؛ لذا با توجه به اینکه عمر هر کتاب درسی به‌طور متوسط ۴ تا ۵ سال است. این محتوا‌ها توسط محتوا‌های جدید تنوع و به روز‌رسانی می‌شود تا شخصیت‌های مختلف و حتی هم‌عصر نیز به دانش‌آموزان معرفی شوند.

در موردی که چندی قبل رخ داده بود شعر منسوب به مولانا در واقع متعلق به شاعری دیگر بود و لذا این تغییر از جنس اصلاح بود و تغییر درستی بود که در دوره قبلی دیده نشده بود و با توجه به شاخص‌هایی که در شیوه‌نامه تغییرات کتاب‌های درسی آمده است، این اصلاح برای ممانعت از آگاهی‌بخشی اشتباه انجام شد و تأکید می ‎کنم درست بود؛ لذا اگر برای شبکه‌های اجتماعی این پاسخ را منتشر می‎ کنید بهتر است قید شود که کاربران شبکه‌های اجتماعی که با یک جست‌و‌جوی ساده می‌توانند صحت این موضوع را دریابند چرا اصرار به نشر چیزی دارند که اساس آن اشتباه بوده است. اصولاً تغییر با یک مقاومت همراه است، اما زمانی که تغییر با شاخص و ملاک کارشناسانه انجام می‌شود؛ لزوماً مخرب، منفی و پسرفت نیست. بهتر است فارغ از احساسات نوستالژیک از زاویه اقتضائات زمانه به تغییرات کتاب‌های درسی بنگریم.

ما نیز جزئی از مردم هستیم و درباره اصل این تغییر که نه از جنس کارشناسی بود و نه از جنس فنی اعلام موضع کردیم و با وجود اینکه در دوره‎ ریاست بنده نبود مسئولیت آن را پذیرفتم و در چاپ آتی اصلاح شده است. اما اینکه کنترلی بر کتاب‌های درسی نباشد یک ادعای بی‌اساس و غیرکارشناسانه و غیرمسئولانه است. بخصوص بعد از حواشی اخیر نظارت‌های ما در گروه‌های تألیف کتاب درسی هم از حیث محتوا و هم از حیث فنی بیشتر شده است. لازم است نکته‌ای را برایتان شفاف‌تر بگویم. در خیلی از همین واکنش‌های کاربران فضای مجازی که اشاره کردید وقتی اصل تغییر توسط سازمان پژوهش پاسخ داده شد و جواب هم منطقی و کارشناسانه بود کاربران سکوت کردند. چرا؟ چون جواب قانع کننده بود.

خیر اینطور نیست. این پرسش مبنای کمی و کیفی دقیق ندارد که قابل پذیرش باشد. ما در نظام تعلیم و تربیت‌مان قریب به ۹۰۰ کتاب درسی داریم و در همه این کتاب‌ها سهمی به زنان اختصاص داده شده است. نباید سهم زنان صرفاً در کتاب‌های علوم اجتماعی ملاک قضاوت درباره شخصیت مستقل و اثر‌گذار به تعبیر شما باشد. نمونه‌هایی مانند پروین اعتصامی، رابعه عدویه، خدیجه آزادپور، سهام خیام، فرنگیس حیدرپور و. زنان مؤثر و شخصیت‌های علمی و فرهنگی ایران هستند و در کتاب‌های درسی ما هم درخشش‌های آن‌ها معرفی شده است. ارجاع می‌دهم به بررسی جلد کتاب‌های درسی که همه به صورت شفاف و مستند روی سامانه کتاب‌های درسی این سازمان دیده می‌شود. با یک بررسی ساده می‌توانید سهم حضور دختران در جلد کتاب‌های درسی را ببینید.

حوزه محترم علمیه نیز به عنوان یک منبع و مرکز بسیار معتبر مانند سایر دستگاه‎های علمی و فرهنگی کشور، پیشنهاد‌های خود را در جهت اصلاح و غنی‌سازی مطالب کتاب‌های درسی در سال‌های قبل اعلام کرده است. همه این پیشنهاد‌ها در گروه‌های برنامه‌ریزی درسی بررسی و تصمیم نهایی اتخاذ می‌شود. بدین ترتیب پیشنهاد‌های واصله الزام آور نیست و نیازی به انتشار آن‌ها برای عموم نیست. هر دستگاهی بنا به مأموریت خود گاهی براساس تولید دانش، کسب افتخارات، به روز‌رسانی محتوا‌های قبلی و مواردی از این دست در حوزه تخصص خود با این سازمان در تعامل است.

سؤال شما را با یک سؤال جواب می‌دهم. آیا دانش جهانی امروز با دانش دهه‌های اخیر هم‌تراز است؟ قطعاً جوابتان منفی است. ما باید متناسب با دانش روز جهان محتوای مناسب به دانش‌آموزان ارائه دهیم. قرار نیست شهروند این زمانه را با دانش دو و سه دهه پیش تربیت کنیم. کشور نیاز به انسان‌های آگاه و پویا و به روز دارد. محتوا‌های کتاب‌های درسی ایران مطابق تغییرات علمی جهان طراحی و بومی‌سازی می‌شود تا از نظر تراز علمی در جهان رتبه‌ای مطلوب داشته باشیم و عملکردمان مؤید درخشش فرزندان ایران در سرتاسر جهان است.

شعار سال؛ با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایران آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۳ خرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ۷۰۹۴۰۴، www.ion.ir