شعار سال:

حضور حضرت حجه‌الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر سیدابراهیم رئیسی

رئیس جمهور محترم و منتخب جمهوری اسلامی ایران

با سلام و احترام و عرض شادباش به مناسبت اعتماد ملت شریف ایران به حضرت­عالی در واگذاری مسئولیت خطیر ریاست جمهوری و با آرزوی توفیق الهی برای جناب­عالی و همکاران محترمتان در صیانت از این میثاق بزرگ و ارزشمند.

همان‌گونه که رئیس جمهور منتخب استحضار دارند مسأله فرهنگ و به ویژه میراث فرهنگی یکی از اساسی‌ترین موضوعاتی است که سکان و هدایت آن در حوزه مسئولیت ریاست جمهوری است. اما متأسفانه در تبلیغات و رقابت­‌ها و مناظره‌­های انتخاباتیِ نامزد‌های محترم، کمتر بدان پرداخته شده بود و میراث فرهنگی این کهن‌دیارِ هماره ماندگار، هیچ جایگاهی را در برنامه­‌های نامزد‌های محترم ریاست جمهوری که قرار بود چهار سال سکان مدیریت کلان این کشور باستانی را بر عهده بگیرند، به شکلی شایسته به خود اختصاص نداد و حتی در برنامه اعلامی برخی از نامزد‌های محترم ذکر نامی هم از آن به میان نیامد! همین کم‌توجهی به امری خطیر که یکی از مؤلفه­‌های مهم هویتی ایران اسلامی را تشکیل می‌دهد، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران را بر آن داشت تا در آستانه تحولات بنیادین در دولت آینده، دغدغه‌­های بخشی از جامعه علمی، پژوهشی و کارشناسی حوزه میراث فرهنگی کشور را به عالی‌ترین مرجع تصمیم­‌گیری در دستگاه اجرایی منعکس نماید. با امید به آنکه این دل‌نگرانی­‌ها، واقعیت‌­ها و راهکار‌های پیشنهادی بتواند در اتخاذ بهترین تصمیمات موثر افتد.

حضرت­عالی نیک آگاهید که رخشندگی فرهنگ و تمدن این سرزمین به گونه‌­ای است که هیچ کس حتی دشمنان این ملت را توانایی انکار آن نیست. باورها، رفتار‌ها و سازندگی­‌های بی بدیل نیاکان ما در ادوار مختلف پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی که امروز از آن‌ها به عنوان میراث فرهنگی مادی و معنوی کشورمان یاد می­‌کنیم و به آن‌ها می‌­بالیـم، حاصـل تلاش‌ها، رنج‌­ها و زحـمات نیاکانی است که بخـش عمـده آن بر ما همچنان پوشیده مانده است. این­که محوطه‌های تاریخی چگاسفلی، چغازنبیل، پاسارگاد، تخت‌جمشید، استخر، نقش‌رستم، بیشاپور، تخت‌سلیمان، مسجد جامع اصفهان، میدان نقش جهان، مجموعه شیخ صفی و هزاران اثر گران‌­سنگ دیگر در حوزه میراث مادی و مواریث ارزشمند معنوی­‌ای، چون نوروز، سنّت‌­ها، آیین­‌های ملی و دینی با چه رنج و زحمتی شکل گرفته و به بار نشسته یا چرا بخش اعظمی از باورها، رفتار‌ها و کنش‌­های پیشینیانِ تمدن‌ساز این دیار بر ما پوشیده است، تنها با کمک دانش میان­‌رشته­‌ای باستان­‌شناسی قابل موشکافی است و ثمره آن می‌تواند تحولی شگرف در شناسایی راز و رمز‌های شکل‌­گیری تمدن این مرز و بوم به وجود آورده و نتیجه آن به عنوان عبرت و نقشه راه در تصمیم­‌گیری­‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی مورد استفاده قرار گیرد. عدم آگاهی از این پیشینه، امروزه مشکلات متعددی را در سیاست خارجی، آمایش سرزمینی و حفاظت از منابع زیست­‌محیطی برای دولت­مردان و مردم این سرزمین به وجود آورده است که بخشی از آن در خشکسالی­‌های اخیر و شیوه برخورد با آن قابل ذکر است.

انجمن علمی باستان‌شناسی ایران به نمایندگی از بخش اعظمی از جامعه فرهنگی و علمی باستان‌شناسان این سرزمین ضمن اعلام آمادگی برای همکاری و کمک همه جانبه به دولت جناب­عالی، لازم می­‌داند معضلات پیش روی وزارت میراث فرهنگی، راهکار‌ها و برنامه‌­های پیشنهادی خود را تقدیم حضور نماید.

الف) مشکلات:

تشکیل سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۶۴ و تصویب اساسنامه آن در سال ۱۳۶۷ اگرچه واحد‌های پراکنده زیرمجموعه وزارت فرهنگ و هنر قبل از انقلاب و وزارت علوم در پس از انقلاب را گرد هم آورد و به عنوان سازمانی واحد در زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فعالیت خود ادامه داد و خدمات درخوری را در این زمینه به حوزه میراث فرهنگی ارائه کرد؛ اما با توجه به اهمیت، گستردگی و ظرفیت میراث فرهنگی هرگز نتوانست انتظارات موجود را برآورده سازد.
ـ با ادغام حوزه­‌های گردشگری و صنایع دستی در سازمان میراث فرهنگی و تأسیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌­دستی و ارتقاء جایگاه سازمان به عنوان معاونت رییس جمهور و سپس تبدیل آن به وزارت، متأسفانه به دلیل فقدان شفافیت و تفکیک وظایف سه حوزه و عدم درک این مهم که گردشگری و صنایع دستی می­‌بایست از خوان میراث فرهنگی ارتزاق نمایند، امر وارونه شد و میراث در سایه حوزه‌­های دیگر قرار گرفت. نتیجه آن تاوان­‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در عرصه­‌های مختلفی شد. به عنوان نمونه می‌توان به ناهماهنگی در طرح‌های عمرانی، توسعه‌­ای و بنیادی در شهر‌ها و روستا‌ها با تصمیمات نادرست متولیان امر اشاره کرد.

ـ بر همه مصائبی که به میراث فرهنگی پس از ادغام با گردشگری و صنایع دستی وارد آمد، باید فاجعه انتصاب‌های سیاسی و عدم شایسته‌سالاری را نیز افزود. نگاهی به سوابق تخصصی رؤسای سازمان سابق و وزارت کنونی و به تبع آن معاونان و مدیران استان­‌ها در طی عمر این دستگاه به روشنی نشانگر عمق فاجعه­‌ای است که در این سال­‌ها در پس آن شکل گرفت.

 

منزوی شدن کارشناسان وزارت و کوچ بسیاری از آن‌ها به صورت خواسته یا ناخواسته که منجر به قطع ارتباط آنان با دستگاه متولی گشت و نیز عدم ارتباط مناسب با متخصصان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دانشگاه­‌ها و عدم استفاده از دانش‌آموختگان و ظرفیت­‌های موجود در دانشگاه­‌ها.
بی‌­توجهی به تعاملات بین‌المللی و در نتیجه، تعطیلی اغلب مراکز ایران‌شناسی در دانشگاه‌های معتبر دنیا؛ در حالی‌که توسعه این تعاملات بین‌المللی یکی از مأموریت‌های مهم وزارت میراث است.
کاهش پژوهش­‌ها در حوزه میراث فرهنگی به ویژه مطالعات باستان­‌شناسی به دلیل محدودیت­‌های مالی و بودجه‌­ای.
عدم شناخت و توجه به میراث فرهنگی مشترک در گستره ایران فرهنگی (ایران و سرزمین‌های همجوار) که نیازمند همکاری و حضور متخصصان ایرانی است و می‌­تواند اساس برقراری ارتباطات مستحکم منطقه‌­ای برای برنامه‌­ریزان حکومتی باشد.
ـ سطحی‌نگری و عدم اشراف به حوزه­‌های مرتبط با گردشگری و صنایع دستی و عدم ارائه طرح­‌ها و برنامه­‌های راهبردی در زمینه­‌های فوق.
ب) راهکارها:

پایه قرار دادن فرهنگ در امر توسعه و رویکرد ویژه به حوزه میراث فرهنگی در دولت آینده. بی تردید میراث فرهنگی به عنوان یکی از مؤلفه‌­های مهم هویتی ایرانیان، نقشی محوری در تحقق وحدت ملی و تغییر نگاه جهانیان به ملت ایران خواهد داشت.
بازتعریف وظایف وزارتخانه در حوزه‌­های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و تبیین این اصل که حوزه‌های گردشگری و صنایع دستی می‌­بایست از بستر‌های فراهم آمده از سوی میراث فرهنگی برای تحقق اهداف خود استفاده نمایند. به عبارت دیگر حوزه‌­های مذکور می­‌بایست از خوان میراث فرهنگی استفاده نمایند نه بالعکس.
انسجام‌بخشی به مأموریت‌های وزارت از طریق دانش‌افزایی کارشناسان و متخصصان موجود و جذب دانش‌آموختگان کارآمد و استفاده از ظرفیت‌­های موجود در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داخل کشور.
ـ گسترش ارتباط و تعامل با مراکز علمی پژوهشی در سطح بین­‌المللی به منظور روزآمد شدن دانش متخصصان وزارت و استفاده از آخرین دستاورد‌ها و تکنیک­‌های علمی در انجام پژوهش‌­ها و فعالیت‌­های آن.

تعریف پروژه­‌های کوتاه‌­مدت، میان­‌مدت و بلندمدت در حوزه‌­های مأموریتی وزارت به ویژه میراث فرهنگی و استفاده از تمامی ظرفیت­‌های کارشناسی موجود در کشور.
گسترش مطالعات تخصصی در زمینه میراث فرهنگی مشترک با کشور‌های همجوار، یا به عبارتی دیگر، حضور کارشناسان و متخصصان کشور در حوزه ایران فرهنگی به منظور تقویت روابط و تعاملات فرهنگی و همگرائی‌­های منطقه­‌ای.
توجه علمی و تخصصی به حوزه­‌های گردشگری و صنایع دستی با به کارگیری متخصصان این حوزه­‌ها و تعریف رابطه صحیح و منطقی میان سه حوزه به منظور دستیابی به اهداف کلان وزارتخانه.
سپردن مسئولیت این وزارتخانه مهم فرهنگی ـ اقتصادی به افراد متخصص و آگاه برای هدایت آن در سطوح عالی، میانی و کارشناسی که می­‌تواند متضمن انسجام ملی و خوداتکایی مالی برای کشور باشد. سوابق موجود حکایت از آن دارد که متأسفانه دولت­‌ها در امر فرهنگ که به سلامت روح و روان جامعه مرتبط است، احساس نیاز چندانی به افراد متخصص نمی‌­کنند و غالباً افراد غیرمتخصص و ناآشنا را به چنین مسؤلیت­‌هایی می­‌گمارند. حال آن­که در حوزه­‌هایی که با روح جامعه در ارتباط است می­‌بایست از متخصصانِ این حوزه بهره­‌مند گشت. امید است دولت جنابعالی برای هدایت این حوزه که بسیار حساس‌­تر از سایر حوزه‌­هاست، از متخصصان امر استفاده نماید.
ج) طرح‌­های بنیادین:

تلاش برای نهادینه کردن توجه و صیانت از میراث فرهنگی به عنوان معرفت عمومی از طریق تبلیغ در رسانه­‌های جمعی؛ قرارگرفتن در برنامه‌­های درسی در سطوح مختلف آموزشی و ساخت فیلم­‌ها و برنامه‌­های تلویزیونی برای تبیین این امر که حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه‌­ای ملی است.
توجه و تبلیغ برای صیانت از میراث فرهنگی مادی و معنوی از طریق بخش­‌های مرجع جامعه نظیر مراجع عظام تقلید، ائمه جمعه و جماعات و شخصیت­‌های علمی، فرهنگی و هنری.
الزام همه دستگاه­‌های اجرایی برای تهیه پیوست فرهنگی به ویژه مطالعات میراث فرهنگی برای تمامی طرح­‌ها و پروژه­‌های عمرانی.
در پایان ضمن آرزوی موفقیت و سربلندی برای دولت جناب­عالی در شرایط سخت و دشوار کنونی، بنا به درخواست حضرت‌­عالی مبنی بر معرفی افراد متخصص، پاکدست و کارآمد برای واگذاری مسئولیت وزارتخانه‌­ها، معاونت‌ها، سازمان‌­ها و … بدین‌وسیله انجمن علمی باستان‌شناسی ایران آمادگی خود را برای مشاوره در زمینه معرفی افراد متخصص در جایگاه مدیریت کلان وزارتخانه میراث فرهنگی اعلام می‌دارد.

اعضا هیات مدیره انجمن علمی باستان­‌شناسی کشور از درگاه الهی برای حضرتعالی و هیأت دولت جدید که به زودی سکان هدایت کشور را به عهده خواهندگرفت، آرزوی توفیق روزافزون داشته و امید دارد با همدلی و همکاری بتوانید از مشکلات پیش­رو، و به ویژه موانع موجود در مسیر میراث فرهنگی به خوبی عبور نمایید

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از انجمن علمی باستان شناسی ایران، تاریخ انتشار: ۳ مرداد ۱۴۰۰، soia.org.ir